Ανθεκτικό εμφανίζεται το παγκόσμιο εμπόριο, τουλάχιστον προς το παρόν, παρά τους ισχυρούς κλυδωνισμούς που έφεραν σε όλες τις πτυχές της παγκόσμιας οικονομίας τόσο η πολιτική δασμών και οι πολιτικές προστατευτισμού του Αμερικανού προέδρου Ντόναλντ Τραμπ όσο και γενικότερα η συνεχιζόμενη όξυνση των ανταγωνισμών σε διεθνές επίπεδο.
Οι εκτιμήσεις των διεθνών οργανισμών αποτυπώνουν την προσώρας ομαλότητα στο παγκόσμιο εμπορικό τοπίο, παραθέτοντας με σαφήνεια τους παράγοντες που μπορούν να προκαλέσουν τριγμούς.
Ανθεκτικότητα μεν, αλλά…
Σύμφωνα με στοιχεία του τελευταίου Global Trade Update που δημοσιεύει η Διάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών για το Εμπόριο και την Ανάπτυξη (UNCTAD)[1] το παγκόσμιο εμπόριο παρέμεινε ισχυρό το πρώτο μισό του 2025, αφού αυξήθηκε κατά περίπου 300 δισ. δολάρια το πρώτο εξάμηνο, με εκτιμώμενο ρυθμό ανάπτυξης 1,5% το πρώτο τρίμηνο και προβλέψεις για ανάπτυξη 2% το δεύτερο. Ωστόσο, το μέλλον δεν είναι ευοίωνο, αφού, όπως αναφέρεται χαρακτηριστικά στην έκθεση το παγκόσμιο εμπόριο αντιμετωπίζει αυξανόμενες αντιξοότητες κατά το δεύτερο εξάμηνο του 2025, εν μέσω της συνεχιζόμενης πολιτικής αβεβαιότητας, των γεωπολιτικών εντάσεων και των ενδείξεων επιβράδυνσης της παγκόσμιας ανάπτυξης».
Πρόσφατα στοιχεία του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου (ΠΟΕ)[2] επισημαίνουν ότι ο όγκος του παγκόσμιου εμπορίου εμπορευμάτων αυξήθηκε κατά 3,6% σε τριμηνιαία βάση και κατά 5,3% σε ετήσια βάση το πρώτο τρίμηνο του 2025, καθώς οι εισαγωγές αυξήθηκαν στη Βόρεια Αμερική εν αναμονή της αύξησης των δασμών στις Ηνωμένες Πολιτείες. Η τελευταία ενημέρωση του Trade Monitoring Update που εκπονεί η Γραμματεία του ΠΟΕ έδειξε ότι «η απότομη αύξηση των νέων δασμών και του μεριδίου του παγκόσμιου εμπορίου που καλύπτουν μεταξύ Οκτωβρίου 2024 και Μαΐου 2025 συνέβαλε στη δημιουργία ενός ασταθούς και απρόβλεπτου παγκόσμιου εμπορικού τοπίου». Ταυτόχρονα, όμως, επισημαίνεται ότι «παρά το κλίμα αβεβαιότητας που επικρατεί στον τομέα της εμπορικής πολιτικής, τις γεωπολιτικές εντάσεις και τις περιφερειακές συγκρούσεις, παρατηρείται εντατικοποίηση των προσπαθειών για την εξεύρεση διαπραγματευτικών λύσεων στις εμπορικές διαφορές».
Την ανθεκτικότητα του παγκόσμιου εμπορίου διαπίστωσαν σε πρόσφατη ανάλυσή τους[3] και στελέχη της Παγκόσμιας Τράπεζας, σημειώνοντας ωστόσο ότι έρχεται επιβράδυνση, αφού «τα αυξανόμενα εμπόδια και η παρατεταμένη αβεβαιότητα σε επίπεδο πολιτικών έχουν ήδη αρχίσει να πλήττουν τις οικονομίες, εκθέτοντάς τις σε σοβαρούς κινδύνους επιβράδυνσης». Σημειώνεται στην έκθεση πως παρά το ότι υψηλοί δασμοί και συνδεόμενα αντίποινα μεγάλων οικονομιών έχουν περιοριστεί ή ανακληθεί σε σχέση με αρχικές εξαγγελίες των προηγούμενων μηνών, «οι επιχειρήσεις εξακολουθούν να αντιμετωπίζουν δυσκολίες, όπως αυξημένη αβεβαιότητα σε επίπεδο πολιτικής, επιβαρυμένες εφοδιαστικές αλυσίδες και την πάντα παρούσα απειλή νέων εμποδίων».
Γεωπολιτικές αντιπαραθέσεις και κίνδυνοι
Στέλνοντας σαφή μηνύματα προς τη Δύση και κυρίως προς τον Λευκό Οίκο και θέλοντας πλέον να αποτελέσουν τον βασικό εκφραστή της οικονομικής πολυμέρειας στον πλανήτη, οι χώρες-μέλη των BRICS με τη Διακήρυξη του Ρίο ντε Τζανέιρο[4] που υιοθέτησαν στην ετήσια σύνοδό τους εξέφρασαν σοβαρές ανησυχίες «για την αύξηση των μονομερών δασμολογικών και μη δασμολογικών μέτρων που στρεβλώνουν το εμπόριο και είναι ασυμβίβαστα με τους κανόνες του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου». Και επανέλαβαν την υποστήριξή τους «προς το πολυμερές εμπορικό σύστημα που βασίζεται σε κανόνες, είναι ανοιχτό, διαφανές, δίκαιο, χωρίς αποκλεισμούς, ισότιμο, χωρίς διακρίσεις και βασίζεται στη συναίνεση, με τον ΠΟΕ στο επίκεντρό του». Oι χώρες των BRICS συγκρούστηκαν με τον Τραμπ, ο οποίος απείλησε (και αυτές) με πρόσθετους δασμούς.
Σε αυτό το πλαίσιο, με το εκρηκτικό πλέον κλίμα για τη διεθνή οικονομία εντάσσεται η οπλοποίηση του διεθνούς εμπορίου για γεωπολιτικούς σκοπούς. H τάση εργαλειοποίησης ρυθμίσεων στο εμπόριο έχει λάβει σημαντικές διαστάσεις με επιπτώσεις στο πολυμερές εμπορικό σύστημα[5] αποτελώντας πρωταρχική απειλή για την απρόσκοπτη λειτουργία του. Οι κλυδωνισμοί στις εφοδιαστικές αλυσίδες, βασικά «γρανάζια» στον μηχανισμό του διεθνούς εμπορίου είχαν αρχίσει από την κρίση COVID-19 και συνεχίστηκαν και μετά το ξέσπασμα του πολέμου στην Ουκρανία. Όπως αποτύπωσε πρόσφατα με γλαφυρό τρόπο η Wall Street Journal «οι εφοδιαστικές αλυσίδες έχουν μετατραπεί στο πεδίο μάχης του παγκόσμιου εμπορικού πολέμου». Χαρακτηριστικό παράδειγμα η συχνή επανεμφάνιση της απειλής για κλείσιμο των Στενών του Ορμούζ από το Ιράν, πιο πρόσφατα, έπειτα από την πολεμική σύρραξη που ακολούθησε η ισραηλινή επίθεση της 12ης Ιουνίου· μία απειλή που εφόσον υλοποιούνταν θα προκαλούσε ενεργειακό «σοκ» διεθνώς, αφού από τα Στενά περνά το 20% πετρελαίου και φυσικού αερίου.
Νέο περιβάλλον, νέες απαιτήσεις
Συμπερασματικά, το παγκόσμιο εμπόριο, παρά το ότι βαδίζει σε ένα διεθνές περιβάλλον που θυμίζει «ναρκοπέδιο», εξαιτίας των πολλαπλών απειλών που προκύπτουν από τη γεωπολιτική ρευστότητα, ακόμα δεν έχει πατήσει νάρκες. Παρά το τέλος της υπερ-παγκοσμιοποίησης όπως την βίωσε ο πλανήτης από τις αρχές της δεκαετίας του 1990 ως το τέλος την παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση του 2007-2008, η υφιστάμενη μεταβαλλόμενη παγκοσμιοποίηση ασφαλώς και διατηρεί τον κόσμο διασυνδεδεμένο, ενώ οι όποιες επιτυχείς διαπραγματεύσεις που διεξάγονται σε σχέση με τους δασμούς και τις εμπορικές ρυθμίσεις αποτελούν μία σανίδα σωτηρίας και ομαλότητας. Θα διατηρηθεί η ανθεκτικότητα του παγκόσμιου εμπορίου εάν συνεχιστεί η αλληλουχία κρίσεων; Η απάντηση θα δοθεί μεσοπρόθεσμα. Ωστόσο, για κάθε χώρα ξεχωριστά και κυρίως για αυτές που δεν αποτελούν υπερδυνάμεις ή μεσαίες δυνάμεις, άρα που δεν έχουν σημαντικό λόγο στη διαμόρφωση των εξελίξεων, όπως η Ελλάδα, στον τομέα των διεθνών οικονομικών και εμπορικών τους σχέσεων απαιτείται προσαρμοστικότητα και ευελιξία σε αυτό το διεθνές περιβάλλον έντονων προκλήσεων και αναδιατασσόμενων συμμαχιών. Η επιμονή σε επιλογές που δε θα λαμβάνουν υπόψη τις νέες προκλήσεις του πολυπολικού πλέον κόσμου επιφυλάσσουν κινδύνους, οικονομικούς και όχι μόνο.
*Ο Βαγγέλης Βιτζηλαίος, Συντονιστής Κύκλου Διεθνών & Ευρωπαϊκών Αναλύσεων Ινστιτούτου ΕΝΑ, υποψήφιος διδάκτωρ Πανεπιστημίου Πειραιώς
[1] https://unctad.org/publication/global-trade-update-july-2025-global-trade-endures-policy-changes-and-geoeconomic-risks
[2] https://www.wto.org/english/news_e/news25_e/stat_15jul25_e.htm
[3] https://blogs.worldbank.org/en/voices/global-trade-has-remained-resilient-so-far-but-a-harp-slowdown-is-underway
[4] http://brics.br/en/documents/presidency-documents/250705-brics-leaders-declaration-en.pdf/@@download/file
[5] https://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=5247631
