Η συνάντηση του Βλαντιμίρ Πούτιν με τον Ντόναλντ Τραμπ στο Άνκορατζ ξυπνά άσχημες αναμνήσεις από προηγούμενες συνόδους κορυφής στο Μόναχο ή τη Γιάλτα, στις οποίες η μοίρα των μικρότερων εθνών της Ανατολικής Ευρώπης αποφασίστηκε από μεγαλύτερες δυνάμεις χωρίς τη συμμετοχή τους. Αλλά ένα φανταστικό μοντέλο από την μεταπολεμική εποχή φαίνεται πιο προφητικό. Το «1984» του Τζορτζ Όργουελ , γραμμένο το 1948, αφηγείται έναν κόσμο χωρισμένο σε τρεις μεγάλες δυνάμεις. Αυτές είναι: Ωκεανία (Οι ΗΠΑ, συν Νότια Αμερική, Ηνωμένο Βασίλειο, Αυστραλία και νότια Αφρική), Ευρασία (Όλη η παλιά Σοβιετική Ένωση, συμπεριλαμβανομένης της Ρωσίας, και η ηπειρωτική Ευρώπη στο σύνολό της) και Ανατολική Ασία (ουσιαστικά Κίνα, Ιαπωνία και η Κορεατική Χερσόνησος).
Πολεμούν ασταμάτητα για τα αμφισβητούμενα, φτωχότερα μέρη του κόσμου: την ινδική υποήπειρο, τη Νοτιοανατολική Ασία, την Αραβική Χερσόνησο και την υπόλοιπη Αφρική.
Αν και οι συμμαχίες αλλάζουν, παραμένουν σε μόνιμη ισορροπία: κανένα από τα τρία υπερκράτη δεν θα μπορούσε να κατακτηθεί οριστικά ακόμη και από τα άλλα δύο σε συνδυασμό. Είναι πολύ ισότιμα και οι φυσικές τους άμυνες είναι πολύ τρομερές. Η Ευρασία προστατεύεται από τις απέραντες εκτάσεις της, η Ωκεανία από το πλάτος του Ατλαντικού και του Ειρηνικού, η Ανατολική Ασία από τη γονιμότητα και την εργατικότητα των κατοίκων της. Δεν υπάρχει εμπόριο μεταξύ τους, αλλά όλοι επωφελούνται από το status quo.
Τον παραλληλισμό της σημερινής πραγματικότητας με το 1984 του Όργουελ επιχειρεί σε εκτενές του άρθρο στο Bloomberg, ο John Authers είναι ανώτερος συντάκτης για τις αγορές και αρθρογράφος στο Bloomberg Opinion. Πρώην επικεφαλής σχολιαστής αγορών στους Financial Times, είναι συγγραφέας του βιβλίου «The Fearful Rise of Markets».
Ο Authers γράφει: το τρομακτικό πρότυπο του Όργουελ είναι μια καρικατούρα της παγκόσμιας τάξης που προέβλεψε να διαμορφώνεται. Πολλές από τις φρικαλεότητες του 1984 δεν έχουν συμβεί. Αλλά είναι ένα καλό σημείο για να ξεκινήσουμε. Το 1984, η χρονιά που δίνει τον τίτλο της στο έργο, ο κόσμος ήταν χωρισμένος στις αυτοκρατορίες των ΗΠΑ και της Σοβιετικής Ένωσης και σε έναν μεγάλο «Τρίτο Κόσμο». Αυτό είχε κάποιες ομοιότητες με το μυθιστόρημα. Λίγα χρόνια αργότερα, μετά την πτώση του Τείχους του Βερολίνου, φάνηκε ότι μια φιλελεύθερη παγκοσμιοποιημένη τάξη είχε θριαμβεύσει.
Αυτό που διαμορφώνεται τώρα μοιάζει πιο κοντά στο βιβλίο, με τις ΗΠΑ, τη Ρωσία και την Κίνα να προσπαθούν να εδραιώσουν την εξουσία τους γύρω τους, ενώ χώρες όπως η Ινδία μπορεί να πάρουν διαφορετικές θέσεις. Ο Όργουελ έκανε λάθος που προέβλεψε τη ρωσική κυριαρχία στη Δυτική Ευρώπη, αλλά η σύνοδος κορυφής της Αλάσκας και η τρομοκρατημένη αντίδραση στις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες, καθώς οι ΗΠΑ έχουν δείξει προθυμία να αποσύρουν την υποστήριξή τους από την Ουκρανία, δείχνει ότι η πιθανότητα παραμένει ζωντανή.
Σφαίρες επιρροής
Σύμφωνα με τον Authers, ο κόσμος φαίνεται να επιστρέφει στην έννοια των σφαιρών επιρροής . Οι δυνάμεις θέλουν να αισθάνονται ασφαλείς πίσω από ένα οδόφραγμα γειτονικών κρατών, χωρίς τις μεγάλες αυτοκρατορικές φιλοδοξίες προηγούμενων εποχών. Η Ουκρανία διαγράφεται μεγάλη για τη Ρωσία και η Κίνα έχει φτάσει στα όριά της χτίζοντας νησιά στη Νότια Σινική Θάλασσα καθώς εποφθαλμιά την Ταϊβάν. Και οι δύο στοχεύουν να γίνουν απόρθητες. Η ίδια φιλοσοφία εμπνέει την εξωτερική πολιτική του Τραμπ 2.0. Αντί να διατηρήσουν τον έλεγχο των ΗΠΑ σε μια ευρεία αυτοκρατορία μέσω θεσμών όπως το ΝΑΤΟ ή ο Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου, θέλουν μια απόρθητη και αυστηρά καθορισμένη σφαίρα επιρροής . Ο Charles Gave της Gavekal Research το εξηγεί αυτό ως επιστροφή στο έθνος-κράτος: στόχος του Τραμπ είναι να εγκαταλείψει τη διατήρηση της αυτοκρατορίας και να επανιδρύσει το έθνος-κράτος των ΗΠΑ στη Βόρεια Αμερική. Αυτό θα εξηγούσε τις φαινομενικές εδαφικές του φιλοδοξίες για τον Καναδά, τη Γροιλανδία και τη Διώρυγα του Παναμά, καθώς και την έμφαση που δίνει στα εμπορικά ισοζύγια, τους δασμούς και τη σημασία της επαναβιομηχάνισης.
Οι αυτοκρατορίες, εξηγεί, δεν ενδιαφέρονται για την προέλευση του χάλυβά τους, καθώς ελέγχουν τις θάλασσες. Ένα έθνος πρέπει να είναι αυτάρκες σε τέτοια βασικά προϊόντα αν θέλει να προστατευτεί. Εξ ου και οι ΗΠΑ προσπαθούν να ματαιώσουν την κινεζική κυριαρχία στις σπάνιες γαίες. Και από πολλές απόψεις, αποτελεί επιστροφή σε έναν κόσμο που δεν προϋπήρχε πολύ του Όργουελ. Το 1946 , οι ΗΠΑ υπό τον Χάρι Τρούμαν προσέφεραν στη Δανία 100 εκατομμύρια δολάρια για τη Γροιλανδία.
Οι τρεις δυνάμεις του Όργουελ
Οι τρεις δυνάμεις του Όργουελ απαιτούσαν αυτάρκεια. Με αυτόν τον τρόπο, δεν θα υπήρχε ανάγκη για επικίνδυνες συγκρούσεις με άλλους για γη ή πόρους – πέρα από τους συνεχείς ψεύτικους πολέμους με τους οποίους διατηρούσαν τους πληθυσμούς τους ενωμένους. Άλλες χώρες δεν επιβάλλουν τους δικούς τους δασμολογικούς φραγμούς σε απάντηση στις ΗΠΑ, αλλά η αυξανόμενη ανάγκη για αυτοδυναμία – ή, όπως λένε οι οικονομολόγοι, «αυταρχισμό» – είναι σαφής. Με τον κόσμο τώρα σε ένα οργουελιανό μονοπάτι, είναι δυνατόν να προβλεφθεί ποιος μπορεί να επιβιώσει σε έναν αυτάρκη κόσμο και ποιος θα δυσκολευτεί.
Οι καθοριστικοί παράγοντες -σύμφωνα με τον Authers- περιλαμβάνουν:
- Εξάρτηση από το εμπόριο: Οι χώρες που ήδη εξαρτώνται λιγότερο σχετικά από το εμπόριο αντιμετωπίζουν λιγότερες αναταραχές, ενώ οι μικρές οικονομίες που είναι σε μεγάλο βαθμό προσανατολισμένες στο εμπορικό σύστημα αντιμετωπίζουν υπαρξιακές δυσκολίες.
- Περιπλοκότητα: Όσο πιο σύνθετη ή δύσκολη είναι η αναπαράσταση της οικονομίας μιας χώρας, τόσο καλύτερες είναι οι πιθανότητές της. Όσες βασίζονται σε απλές και εύκολα υποκαταστάσιμες βιομηχανίες, όπως η εξόρυξη, αντιμετωπίζουν πρόβλημα. Ωστόσο, οι χώρες με ισχυρή υποδομή και εργατικό δυναμικό με εύκολα μεταβιβάσιμες δεξιότητες μπορούν να ακμάσουν. Ο Άτλας Οικονομικής Πολυπλοκότητας , που εκπονήθηκε από το Εργαστήριο Ανάπτυξης στη Σχολή Κένεντι του Πανεπιστημίου Χάρβαρντ, κατατάσσει όλα τα έθνη του κόσμου με βάση την πολυπλοκότητα, από τη Σιγκαπούρη στην πρώτη θέση έως το Τσαντ στην 145η.
- Ξένο Κεφάλαιο: Τα ξένα κεφάλαια μπορούν να απομακρυνθούν πολύ πιο γρήγορα από ό,τι μπορούν να αντιστραφούν οι ροές εμπορίου. Καθώς οι χώρες επαναπατρίζουν κεφάλαια για να γίνουν αυτάρκεις, οι ΗΠΑ φαίνονται πιο ευάλωτες από οποιονδήποτε άλλον. ι.
- Ομογενοποιημένη Ιδεολογία: Όλες οι υπερδυνάμεις του Όργουελ έχουν την ίδια ιδεολογία, με διαφορετικά τοπικά χρώματα για να προσελκύουν τον λαό τους. Αυτό είναι από το βιβλίο «Γκολντστάιν»: Η Ινγκσοκ στην Ωκεανία, ο Νεομπολσεβικισμός στην Ευρασία και η Υποδούλωση του Εαυτού ή η Λατρεία του Θανάτου, όπως συνήθως αποκαλείται, στην Ανατολασία, είχαν τον συνειδητό στόχο της διαιώνισης της ανελευθερίας και της ανισότητας. Αυτά τα νέα κινήματα προέκυψαν από τα παλιά και έτειναν να διατηρούν τα ονόματά τους και να υποστηρίζουν την ιδεολογία τους με λόγια. Αλλά ο σκοπός όλων τους ήταν να σταματήσουν την πρόοδο και να παγώσουν την ιστορία σε μια επιλεγμένη στιγμή.
Μια κοινή φιλοσοφία μπορεί να διακριθεί σήμερα. Ο Ρεπουμπλικανισμός της MAGA, η Σκέψη Xi Jinping (απόγονος του «σοσιαλισμού με κινεζικά χαρακτηριστικά» του Deng Xiaoping ) και το αναδυόμενο δόγμα που κάποιοι αποκαλούν «επιστημονικό Πουτινισμό», όλα θέτουν χωρίς περιστροφές τα εθνικά συμφέροντα πάνω απ’ όλα, επιτρέπουν στο κράτος να παρεμβαίνει επιθετικά στον ιδιωτικό τομέα και τηρούν συντηρητικούς κοινωνικούς κανόνες.
Όπως ακριβώς ο Ουίνστον Σμιθ αγάπησε τον Μεγάλο Αδελφό το 1984 , έτσι και η Wall Street μαθαίνει να συμπαθεί τον καπιταλισμό MAGA. «Είναι καλύτερο να έχεις το 85% από κάτι παρά το 100% από τίποτα», δήλωσε ο Ίαν Χάρνετ της Absolute Strategy Research. «Αυτή είναι η νοοτροπία».
Εθνικός καπιταλισμός
Όπως και στον κόσμο των τριών δυνάμεων του Όργουελ, ο εθνικός καπιταλισμός δημιουργεί μια σταθερή παγκόσμια ισορροπία. Με άλλους να ακολουθούν το μοντέλο, δεν υπάρχει άλλη επιλογή από το να το ακολουθήσουν. Ο Authers αναφέρει ότι ο αμερικανικός καπιταλισμός μοιάζει όλο και περισσότερο με την εκδοχή του κομμουνισμού που πρωτοστάτησε η Κίνα. Ο Νάπιερ έγραψε ένα βιβλίο με τίτλο « Η Ασιατική Χρηματοοικονομική Κρίση 1995-98: Η Γέννηση της Εποχής του Χρέους ». Σε αυτό ανέφερε χαρακτηριστικά: «Μετά την ασιατική κρίση, όλοι μου έλεγαν ότι ο καπιταλισμός της ελεύθερης αγοράς είχε καταστρέψει τον ασιατικό καπιταλισμό, αλλά τελικά όλοι κινηθήκαμε γρήγορα προς αυτή την κατεύθυνση. Φαίνεται ότι είναι ο μόνος τρόπος να ανταγωνιστούμε την Ιαπωνία, την Κορέα και τον κινεζικό καπιταλισμό. Δεν θα συναντηθούμε εκεί που βρίσκεται η Κίνα, αλλά θα είμαστε πιο κοντά. Είναι καπιταλισμός με κινεζικά χαρακτηριστικά».
Ο ρόλος της Γερμανίας
Ίσως το πιο σημαντικό είναι ότι ο εθνικός καπιταλισμός έχει έρθει και στη Γερμανία. Η καμπάνια «Made for Germany» βλέπει περισσότερες από 60 εταιρείες, με την υποστήριξη της κυβέρνησης , να δεσμεύονται να επενδύσουν επιπλέον 100 δισεκατομμύρια ευρώ (116 δισεκατομμύρια δολάρια) στη χώρα τα επόμενα τρία χρόνια. Η Δυτική Ευρώπη έχει ως επί το πλείστον ξεπεράσει τις προβλέψεις του Όργουελ μέχρι σήμερα, αποφεύγοντας τη ρωσική κυριαρχία. Το πιο αστάθμητο ζήτημα για τα επόμενα χρόνια είναι αν μπορεί να βγει από την αμερικανική ασπίδα, να αντισταθεί στη Ρωσία και να εδραιωθεί ως τέταρτο μπλοκ.
Εν τω μεταξύ, η Ινδία — ακριβώς όπως είχε προβλεφθεί το 1984 — αποτελεί το μεγαλύτερο έθνος εκτός των μεγάλων μπλοκ, του οποίου η μοίρα παραμένει ρευστή. Αλλά η υποήπειρος, μαζί με την Αφρική και τα άλλα αμφισβητούμενα εδάφη στο όραμα του Όργουελ, μπορεί να αποφύγουν τη μοίρα που χαρτογράφησε γι’ αυτές. «Πάνω απ’ όλα, περιέχουν ένα απέραντο απόθεμα φθηνού εργατικού δυναμικού», λέει ο Γκόλντσταϊν στο βιβλίο μέσα στο βιβλίο, του οποίου οι εργαζόμενοι «ξοδεύονται σαν τόσο πολύ άνθρακα ή πετρέλαιο στον αγώνα για την παραγωγή περισσότερων οπλισμών».
Ο Όργουελ δεν προέβλεψε όλα. Αλλά συνάντηση του Πούτιν με τον Τραμπ σε μια περιοχή που η Ρωσία κάποτε πούλησε στις ΗΠΑ, αποκαλύπτει -σύμφωνα με τον Authers- μια παγκόσμια τάξη που μοιάζει άβολα με αυτήν που φανταζόταν πριν από 77 χρόνια.
