Κάθε φορά που διαβάζω ειδήσεις όπως αυτή για τον Λάχλαν Μέρντοχ που αναλαμβάνει πλέον μόνος του τα ηνία της News Corp, αναρωτιέμαι: πόσο συγκεντρωμένος μπορεί να είναι ο έλεγχος της ενημέρωσης και ποια είναι η θέση του πολίτη σε αυτό το τοπίο; Την ίδια στιγμή, η τεχνητή νοημοσύνη (από το ChatGPT μέχρι το Sora της OpenAI) αλλάζει ριζικά το πώς παράγεται και καταναλώνεται η πληροφορία. Τα deepfakes, οι πλατφόρμες που εξαπλώνουν παραπληροφόρηση σε εκλογικές περιόδους και η ταχύτητα διάδοσης ψευδών ειδήσεων δημιουργούν μια πραγματικότητα όπου η εμπιστοσύνη στα ΜΜΕ κλονίζεται. Ως ερευνήτρια που μελετώ την υιοθέτηση των νέων τεχνολογιών στη δημοσιογραφία, βλέπω πως βρισκόμαστε σε ένα σημείο καμπής: είτε θα καταφέρουμε να συνδυάσουμε καινοτομία με ήθος, είτε θα παραδώσουμε το έδαφος σε μια νέα εποχή δυσπιστίας και κοινωνικής πόλωσης.
Η δύναμη της εμπειρίας – immersive journalism
Η δημοσιογραφία δεν είναι πια μόνο κείμενο ή τηλεοπτική εικόνα. Το immersive journalism, με τεχνολογίες VR, AR και 360 βίντεο, επιτρέπει στο κοινό να «μπει» μέσα στην είδηση. Το ντοκιμαντέρ Clouds Over Sidra έδωσε τη δυνατότητα στους θεατές να ζήσουν, έστω και εικονικά, την καθημερινότητα ενός προσφυγόπουλου στη Συρία. Το Enemy μετέτρεψε την εμπειρία της πολεμικής σύγκρουσης σε διαδραστικό ταξίδι. Αυτές οι παραγωγές δεν είναι απλώς εντυπωσιακά πειράματα. Είναι η απόδειξη ότι η δημοσιογραφία μπορεί να ξανακερδίσει την εμπιστοσύνη μέσα από την εμπειρία, την ενσυναίσθηση και την αλήθεια που προκύπτει όταν ο πολίτης «βιώνει» την είδηση. Και στην Ελλάδα, όπου πανεπιστήμια και ερευνητικά κέντρα έχουν αρχίσει να πειραματίζονται με αντίστοιχες πρακτικές, υπάρχουν σημαντικές ευκαιρίες για πρωτοπορία.
Οι τεχνολογίες δεν είναι ουδέτερες
Η τεχνητή νοημοσύνη φέρνει μαζί της τεράστιες δυνατότητες: αυτοματοποιημένη παραγωγή περιεχομένου, ανάλυση τεράστιων δεδομένων, προσωποποιημένη ενημέρωση. Το blockchain υπόσχεται περισσότερη διαφάνεια στην αλυσίδα της είδησης, ενώ το metaverse ανοίγει νέους δρόμους για newsroom εμπειρίες. Ωστόσο, ως ερευνήτρια βλέπω ξεκάθαρα και την άλλη όψη: η υπερπαραγωγή περιεχομένου από ΑΙ μπορεί να κατακλύσει τον δημόσιο χώρο με παραπληροφόρηση. Οι αλγόριθμοι δεν είναι ουδέτεροι· ενσωματώνουν προκαταλήψεις. Η εξάρτηση από μεγάλες τεχνολογικές εταιρείες μπορεί να υπονομεύσει την ανεξαρτησία της ενημέρωσης, όπως ακριβώς η εξάρτηση από ισχυρούς εκδοτικούς ομίλους στο παρελθόν.
Το διακύβευμα για τη δημοκρατία
Δεν μιλάμε απλώς για τεχνολογικές εξελίξεις. Μιλάμε για το μέλλον της δημοκρατίας. Τα τελευταία χρόνια έχουμε δει πώς η παραπληροφόρηση μπορεί να επηρεάσει εκλογικά αποτελέσματα και να ενισχύσει κοινωνικούς διχασμούς. Οι πολίτες εκτίθενται σε ένα περιβάλλον όπου η αλήθεια και το ψέμα συχνά μπερδεύονται επικίνδυνα. Γι’ αυτό ο μιντιακός γραμματισμός είναι ζωτικής σημασίας. Όχι μόνο στα σχολεία. Και στους ενήλικες, στους εργαζόμενους, στους ηλικιωμένους που χρειάζονται εργαλεία για να αναγνωρίζουν το ψεύτικο περιεχόμενο. Παράλληλα, οι ίδιες οι ειδησεογραφικές οργανώσεις οφείλουν να επενδύσουν σε υπεύθυνη καινοτομία, με κανόνες διαφάνειας και σαφή όρια στη χρήση τεχνητής νοημοσύνης.
Τι πρέπει να γίνει
• Διαφάνεια: σαφής σήμανση για το πότε ένα περιεχόμενο έχει παραχθεί με τη βοήθεια AI.
• Εκπαίδευση δημοσιογράφων: χρειάζεται άμεση επιμόρφωση ώστε να γνωρίζουν όχι μόνο πώς να χρησιμοποιούν τις νέες τεχνολογίες, αλλά και πώς να τις ελέγχουν.
• Media literacy για πολίτες: συστηματικά προγράμματα εκπαίδευσης, ειδικά για ευάλωτες κοινωνικές ομάδες, ώστε να περιοριστεί η έκθεση στην παραπληροφόρηση.
Η μάχη για την εμπιστοσύνη δεν θα κερδηθεί μόνο με νέα εργαλεία. Θα κερδηθεί με επαναφορά της δεοντολογίας στο κέντρο της ενημέρωσης.
Οι τεχνολογίες δεν είναι σωτήρες, ούτε εχθροί. Είναι εργαλεία. Το ζήτημα είναι αν θα τις αφήσουμε να εργαλειοποιηθούν από ισχυρά συμφέροντα ή αν θα τις αξιοποιήσουμε εμείς, οι δημοσιογράφοι, οι ακαδημαϊκοί, οι πολίτες, για μια δημοσιογραφία που υπηρετεί τη διαφάνεια και τη δημοκρατία.
Αυτό είναι το πραγματικό στοίχημα της νέας εποχής. Και εκεί οφείλουμε να πάρουμε θέση.
