John M. Martinis: Ο Έλληνας νομπελίστας που έγραψε ιστορία στη Φυσική

Ο John M. Martinis, Ελληνοαμερικανός φυσικός και πρωτοπόρος της κβαντικής επιστήμης, ανήκει πλέον στο πάνθεον των κορυφαίων επιστημόνων όλων των εποχών.

Το 2025, η Βασιλική Σουηδική Ακαδημία Επιστημών του απένειμε το Νόμπελ Φυσικής για μια έρευνα που αποκάλυψε τις βαθύτερες αρχές της κβαντομηχανικής και άνοιξε νέους ορίζοντες για τη δημιουργία των πρώτων πραγματικά κβαντικών υπολογιστών.

Μαζί με τους John Clarke και Michel H. Devoret, ο Martinis τιμήθηκε για την ανακάλυψη της μακροσκοπικής κβαντομηχανικής σήραγγας και της κβαντοποίησης της ενέργειας σε ηλεκτρικά κυκλώματα — ένα επιστημονικό επίτευγμα που φέρνει την κβαντική φυσική από τον μικροσκοπικό κόσμο στο μέγεθος που μπορούμε να δούμε και να χειριστούμε.

Οι ελληνικές ρίζες του John M. Martinis και τα πρώτα βήματα στην επιστήμη

Γεννημένος το 1958, ο John M. Martinis μεγάλωσε σε ένα περιβάλλον που ενθάρρυνε τη γνώση και την περιέργεια για τον κόσμο.

Οι ελληνικές του ρίζες, που κρατούν από τους παππούδες του, τον συνδέουν με μια μακραίωνη παράδοση αναζήτησης και φιλοσοφίας.

Σπούδασε Φυσική στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια στο Μπέρκλεϊ, όπου αργότερα ολοκλήρωσε και τη διδακτορική του διατριβή υπό την καθοδήγηση του καθηγητή John Clarke — ενός εκ των δύο συν-νομπελιστών του. Η διατριβή του είχε τίτλο «Μακροσκοπική κβαντομηχανική σήραγγα και κβάντωση ενεργειακών επιπέδων σε επαφές Josephson» και αποτέλεσε την πρώτη ολοκληρωμένη απόδειξη ότι τα κβαντικά φαινόμενα μπορούν να εμφανιστούν σε συστήματα μεγέθους ορατού με το μάτι.

Η διατριβή του είχε τίτλο «Μακροσκοπική κβαντομηχανική σήραγγα και κβάντωση ενεργειακών επιπέδων σε επαφές Josephson» και αποτέλεσε την πρώτη ολοκληρωμένη απόδειξη ότι τα κβαντικά φαινόμενα μπορούν να εμφανιστούν σε συστήματα μεγέθους ορατού με το μάτι.

Ήταν μια τολμηρή υπόθεση που αμφισβητούσε τα τότε όρια της επιστήμης — και έμελλε να αποδειχθεί προφητική.

Η πορεία από τα εργαστήρια του NIST στην πρωτοπορία της έρευνας

Μετά το διδακτορικό του, ο Martinis πραγματοποίησε μεταδιδακτορική έρευνα στη Γαλλία, στο Commissariat à l’Energie Atomique, και κατόπιν στο Εθνικό Ινστιτούτο Προτύπων και Τεχνολογίας (NIST) στο Boulder των ΗΠΑ.

Εκεί, εργάστηκε πάνω στους υπεραγώγιμους ενισχυτές και στις συσκευές κβαντικής παρεμβολής (SQUIDs), εξελίσσοντας τα εργαλεία που θα επέτρεπαν τη μέτρηση των πιο λεπτών κβαντικών φαινομένων.

Στο NIST ανέπτυξε επίσης μια πρωτοποριακή τεχνική ανίχνευσης ακτίνων Χ μέσω υπεραγώγιμων μικροθερμιδομετρητών, συμβάλλοντας στην εξέλιξη της φυσικής χαμηλών θερμοκρασιών. Το έργο του εκεί έθεσε τα θεμέλια για την επόμενη γενιά υπεραγώγιμων αισθητήρων και κβαντικών κυκλωμάτων.

Η συνεργασία με τη Google και το άλμα της «κβαντικής υπεροχής»

Το 2004, ο Martinis μετακόμισε στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια στη Σάντα Μπάρμπαρα, όπου κατείχε για περισσότερο από μία δεκαετία την έδρα Worster στην πειραματική φυσική. Εκεί διαμόρφωσε μια από τις πιο επιδραστικές ερευνητικές ομάδες στον κόσμο.

Στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια διαμόρφωσε μια από τις πιο επιδραστικές ομάδες στον κόσμο

Το 2014, η Google Quantum AI Lab ανακοίνωσε τη συνεργασία της με τον Martinis και την ομάδα του, επενδύοντας σε ένα κοινό όραμα: την κατασκευή του πρώτου λειτουργικού κβαντικού υπολογιστή.

Πέντε χρόνια αργότερα, το 2019, ήρθε η μεγάλη στιγμή: Ο Martinis και οι συνεργάτες του δημοσίευσαν στο περιοδικό Nature την εργασία «Quantum supremacy using a programmable superconducting processor».

Υπό την καθοδήγησή του, σημειώθηκε ένα παγκόσμιο ορόσημο: η «κβαντική υπεροχή».

Το άρθρο παρουσίαζε ένα ιστορικό πείραμα: έναν κβαντικό υπολογιστή 53 qubits που ολοκλήρωσε έναν υπολογισμό μέσα σε 200 δευτερόλεπτα — κάτι που ένας υπερυπολογιστής θα χρειαζόταν 10.000 χρόνια για να εκτελέσει.

Η Google μίλησε τότε για το «κβαντικό άλμα» της ανθρωπότητας, και ο Martinis έγινε το πρόσωπο μιας νέας επιστημονικής εποχής.

Από την Google στην Αυστραλία και το νέο στοίχημα της Qolab

Το 2020, ο Martinis αποχώρησε από την Google και αποδέχτηκε την πρόταση της αυστραλιανής εταιρείας Silicon Quantum Computing (SQC), που ίδρυσε η διακεκριμένη φυσικός Michelle Simmons. Εκεί, συνέχισε να εργάζεται πάνω στη δημιουργία ενός κβαντικού υπολογιστή, βασισμένου στη μοναδική τεχνολογία ημιαγωγών της εταιρείας.

Το 2022 συνίδρυσε τη δική του εταιρεία, την Qolab, με στόχο να αξιοποιήσει τις δυνατότητες της βιομηχανίας ημιαγωγών για την κατασκευή qubits υψηλής ποιότητας σε μαζική κλίμακα.

Από τον Ιανουάριο του 2025, υπηρετεί ως Chief Technology Officer της Qolab, καθοδηγώντας μια διεθνή ομάδα που εργάζεται για την πραγματική επανάσταση της πληροφορικής.

Βραβεία, διακρίσεις και η κορυφαία αναγνώριση

Πριν το Νόμπελ, ο Martinis είχε ήδη τιμηθεί με σημαντικά βραβεία.

Το 2014 μοιράστηκε το Fritz London Memorial Prize με τους Michel Devoret και Robert Schoelkopf, για τη συμβολή του στη φυσική χαμηλών θερμοκρασιών, ενώ το 2021 τιμήθηκε με το John Stewart Bell Award για την πρόοδό του στην κβαντική πληροφορία.

Το 2025 ήρθε η κορυφαία στιγμή: το Νόμπελ Φυσικής για την ανακάλυψη που γεφύρωσε τη θεωρία και την πράξη, ανοίγοντας νέους δρόμους στην επιστήμη και την τεχνολογία.

Η παρακαταθήκη ενός Έλληνα της επιστήμης

Ο John M. Martinis δεν είναι απλώς ένας νομπελίστας. Είναι ο άνθρωπος που συνέδεσε τη θεωρητική φυσική με την τεχνολογία του μέλλοντος, δίνοντας στην ανθρωπότητα το κλειδί για την επόμενη μεγάλη επανάσταση: την εποχή των κβαντικών υπολογιστών.

«Η κβαντική επιστήμη δεν είναι μαγεία — είναι η πιο βαθιά κατανόηση του τρόπου που λειτουργεί το σύμπαν», έχει πει σε παλιότερη συνέντευξή του.

Και ο ίδιος, με το έργο του, απέδειξε ακριβώς αυτό.