Η ελληνική αγορά εργασίας μοιάζει να ισορροπεί ανάμεσα σε δύο κόσμους. Ο τουρισμός και η εστίαση δημιουργούν χιλιάδες θέσεις, αλλά συνήθως με ευέλικτους όρους και διάρκεια έως το τέλος της τουριστικής σεζόν. Από την άλλη, οι μόνιμες θέσεις σε τομείς υψηλής εξειδίκευσης παραμένουν περιορισμένες και ως εκ τούτου δυσεύρετες. Αποτέλεσμα είναι το εργατικό δυναμικό να κινείται σε ένα διαρκές εκκρεμές μεταξύ σταθερής και ευέλικτης εργασίας.
Η διεθνής εμπειρία φωτίζει τις αντιθέσεις. Σκανδιναβικές χώρες, με ισχυρά δίκτυα πρόνοιας, ενσωματώνουν την ευελιξία μέσα σε μοντέλα που εξασφαλίζουν επανακατάρτιση και αξιοπρεπείς απολαβές. Στην Ελλάδα και σε άλλες χώρες της περιφέρειας, η ίδια «ευελιξία» σημαίνει απλά χαμηλός μισθός και αβέβαιες προοπτικές.
Η Διεθνής Οργάνωση Εργασίας, στην ετήσια έκθεσή της, προειδοποιεί ότι η επέκταση των μη-τυπικών μορφών απασχόλησης «εγκυμονεί κινδύνους για την κοινωνική συνοχή και την αγοραστική δύναμη των νοικοκυριών».
Η Διεθνής Οργάνωση Εργασίας (ILO) προειδοποιεί ότι η επέκταση των μη-τυπικών μορφών απασχόλησης «εγκυμονεί κινδύνους για την κοινωνική συνοχή και την αγοραστική δύναμη των νοικοκυριών». Η εργασιακή ευελιξία δεν είναι ουδέτερη — είτε γίνεται εργαλείο ενδυνάμωσης, είτε εργαλείο εκμετάλλευσης.
Αυτό αποδεικνύεται και στην πράξη. Οι εργαζόμενοι στον τουρισμό μπορεί να δουλεύουν κατά τη διάρκεια της σεζόν με ωράρια που ξεπερνούν το προβλεπόμενο πλαίσιο. Τον χειμώνα ωστόσο οι ίδιοι εργαζόμενοι βρίσκονται χωρίς δουλειά και πολλές φορές χωρίς κανένα εισόδημα, έστω και επίδομα ανεργίας.
Αντίστοιχα, εργαζόμενος σε αλυσίδα λιανικής μπορεί να δουλεύει σε καθεστώς μερικής απασχόληση με 400 ευρώ τον μήνα, χωρίς καμία προοπτική πλήρους σύμβασης. Το γεγονός αυτό καθιστά την εργασιακή «ευελιξία», ως τροχοπέδη για την εξέλιξη των εργαζόμενων και οχι ως εργαλείο στα χέρια των εργοδοτών.
13ωρο
Η πολιτική διαμάχη με αφορμή το εργασιακό νομοσχέδιο και τις 13 ώρες εργασίας, ανέδειξε αυτήν ακριβώς την αγωνία. Στο κέντρο της Αθήνας, οι διαδηλώσεις εναντίον του νέου πλαισίου είχαν συνθήματα που συνοψίζουν τον φόβο μιας γενιάς: «Δουλεύουμε για να ζούμε! Δεν ζούμε για να δουλεύουμε». Ο φόβος αυτός δεν είναι μόνο στο πλαίσιο μιας ιδεολογικής αντιπαράθεσης. Αν μόλις το 25% των προσωρινών συμβάσεων οδηγεί σε μόνιμη απασχόληση, τότε είναι προφανές οτι οι πιθανότητες είναι απλώς εναντίον των εργαζομένων.
Δεδομένο είναι ότι η εργασιακή ευελιξία θα συνεχίσει να υπάρχει, κερδίζοντας μάλιστα όλο περισσότερο μερίδιο στην αγορά. Το ερώτημα είναι αν θα αξιοποιηθεί ως ένα εργαλείο και για τους εργαζόμενους ή μόνο ως πλαίσιο εργασιακού εγκλωβισμού. Μέχρι στιγμής, τα στοιχεία δείχνουν ότι στην ελληνική αγορά εργασίας η δεύτερη εκδοχή επικρατεί.
Οι αριθμοί δείχνουν μια αγορά που κινείται με δύο ταχύτητες. Στην Ελλάδα, η προσωρινή απασχόληση των εργαζομένων είναι χαμηλότερα από τον μέσο όρο της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Το ίδιο και η μερική απασχόληση. Όμως, η ουσία δεν βρίσκεται στο ποσοστό αλλά στο τι συμβαίνει μετά, καθώς τα στοιχεία δείχνουν ότι μόνο το ένα τέταρτο αυτών των συμβάσεων μετατρέπεται σε μόνιμη. Επομένως η προσωρινή εργασία δεν λειτουργεί ως σκαλοπάτι, αλλά ως μόνιμο καθεστώς.
Η διάσταση των ωρών εργασίας
Στοιχεία της Eurostat δείχνουν ότι στην Ελλάδα το 20,9 % των εργαζομένων ηλικίας 20–64 ετών εργάζεται πάνω από 45 ώρες την εβδομάδα, ποσοστό διπλάσιο από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο που είναι 10,8%.
Αυτό σημαίνει ότι ένας στους πέντε Ελληνες έχει εβδομάδα εργασίας που πιάνει άνετα την υπερεργασία και μάλιστα όταν οι αμοιβές παραμένουν χαμηλές.
Ταυτόχρονα, η Ελλάδα εμφανίζει υψηλό μέσο εβδομαδιαίο χρόνο 39,8 ώρες για την κύρια εργασία, μία από τις υψηλότερες στην Ευρώπη. Η αντίφαση είναι εμφανής καθώς εργαζόμαστε περισσότερο αλλά δεν αποδίδουμε περισσότερο, με την παραγωγικότητα να παραμένει καθηλωμένη.
Η τάση δεν είναι μόνο ελληνική. Πρόσφατες έρευνες δείχνουν ότι περισσότεροι από τους μισούς Ευρωπαίους εργοδότες παραδέχθηκαν ότι καταφεύγουν σε ελαστικές μορφές εργασίας για να αντιμετωπίσουν ελλείψεις προσωπικού και δυσκολίες στην εξεύρεση προσωπικού. Αντίστοιχες ανησυχίες υπάρχουν και στο Λονδίνο, το Βερολίνο ή την Ρώμη, καθώς και εκεί οι εργαζόμενοι φοβούνται ότι η «νέα κανονικότητα» σημαίνει περισσότερη προσαρμοστικότητα, αλλά λιγότερη εργασιακή ασφάλεια.
Αυτό που διαφέρει είναι το δίχτυ προστασίας. Στη Σουηδία ή στη Δανία, η μερική απασχόληση συχνά συνοδεύεται από προγράμματα κατάρτισης και επιδόματα που διευκολύνουν την επιστροφή σε πλήρη θέση. Στην Ελλάδα, αντίθετα, η ευελιξία συχνά ισοδυναμεί με αβεβαιότητα και χαμηλές απολαβές, χωρίς δεύτερη ευκαιρία.
