Αυτόματος μηχανισμός ανακαθορισμού των ορίων ηλικίας συνταξιοδότησης

Μετά το 2010, το διανεμητικό (συνταξιοδοτικό) σύστημα πλοηγείται πλέον αυτόματα με βάση το προσδόκιμο ζωής. Από την έννοια της νομοθετικής μεταρρύθμισης (έκφραση δημοκρατικού διαλόγου) μεταβήκαμε πλέον στην αυτόματη πλοήγηση (τεχνοκρατικός λόγος). Η νομοθετική καθιέρωση του Μηχανισμού Αυτόματης Ανακαθορισμού των ορίων ηλικίας υπαγορεύτηκε κυρίως από δημοσιονομικούς λόγους.

Αποσκοπεί στο να γίνει όσο πιο γρήγορα και πολιτικά ανώδυνα η αναπροσαρμογή των παραμέτρων του συνταξιοδοτικού συστήματος. Στηρίζεται, ωστόσο, σε μια δημοκρατική δυστοπία. Για να αποφευχθούν ανεπιθύμητες αντιδράσεις και η «ευθυνοφοβία» των βουλευτών μπροστά στο πολιτικό κόστος της μεταρρύθμισης -ο λεγόμενος πολιτικός κίνδυνος-, καθιερώθηκε ο μηχανισμός αυτός που παρακάμπτει το Εθνικό Κοινοβούλιο και το δημόσιο διάλογο.

Η ισχύς του αρχίζει το 2021 και κατά την πρώτη εφαρμογή λαμβάνεται υπόψη η δεκαετία 2010 – 2020. Το 2024, ο μηχανισμός παρέμεινε ανενεργής για την πρώτη τριετία, χωρίς να δοθεί καμία εξήγηση για τη μη εφαρμογή της νομοθετικής διάταξης. Το «ανακαθορίζονται» αφήνει ανοικτό το ενδεχόμενο και προς τα άνω και προς τα κάτω. Ωστόσο, ο COVID με τη μείωση του προσδόκιμου ζωής (περίπου κατά 1,5 χρόνο) δεν ενεργοποίησε τον μηχανισμό.

Ίσως, η πραγματική βούληση να ήταν η αύξηση των ορίων ηλικίας με πρόσχημα το προσδόκιμο ζωής.

Είναι φανερό το δημοκρατικό έλλειμμα του αυτόματου μηχανισμού ανακαθορισμού. Οι σχεδιαστές τέτοιων μηχανισμών ξεκινούν από το δεδομένο ότι η πολιτική (ως πολιτικό κόστος) αποτελεί μια παθογένεια -ο καθένας φέρνει στο νου του διαδηλώσεις εργαζομένων- για τις μεταρρυθμίσεις. Γι’ αυτό προσπαθούν να «ανοσοποιήσουν» το συνταξιοδοτικό σύστημα από τέτοια ενδεχόμενα.

Όλα θα πρέπει να στηρίζονται σ’ έναν ουδέτερο τεχνοκρατικό λόγο που υπακούει στο σκοπό της εγγύησης της βιωσιμότητας. Με τη θέσπιση μηχανισμού αυτόματου ανακαθορισμού, για την αύξηση δεν χρειάζεται να μεσολαβήσει το Κοινοβούλιο. Ο αυτόματος ανακαθορισμός, γίνεται με νομοθετική εξουσιοδότηση, με κοινή απόφαση των Υπουργών Οικονομικών και Εργασίας και Κοινωνικής Ασφάλισης, που εκδίδεται κατά το τελευταίο έτος κάθε περιόδου με βάση τους σχετικούς δείκτες που προσδιορίζονται από την Ελληνική Στατιστική Αρχή και την Eurostat και αφορούν στην επόμενη περίοδο (άρθρο 11, παρ. 3 ν. 3863/2010).

Η αύξηση των ορίων ηλικίας με την αυτόματη «πλοήγηση» του συστήματος και με την παράκαμψη αυτή του Κοινοβουλίου, για ένα τόσο σημαντικό θέμα, θέτει ζητήματα συνταγματικότητας. Η αύξηση αυτή δεν μπορεί να αποτελέσει αντικείμενο μιας γενικής νομοθετικής εξουσιοδότησης, με βάση ένα μόνο κριτήριο (το προσδόκιμο όριο ζωής), αποκλείοντας μια συνολική εκτίμηση κι άλλων παραγόντων.

Πρόκειται για θεμελιώδη πολιτική απόφαση που λαμβάνεται μέσα από μια εξισορρόπηση αντιτιθέμενων προτεραιοτήτων. Δεν συνταξιοδοτούμαστε μόνο γιατί γερνάμε, αλλά γιατί το επιθυμεί και μπορεί να το αναλάβει η κοινωνία μας.

Δείγμα της μετα-δημοκρατίας, ο αυτόματος μηχανισμός προσαρμογής ορίων ηλικίας, απαλλαγμένος από κάθε άλλη επιρροή ή αξιακή φόρτιση, υπηρετεί την τεχνοκρατική ορθολογικότητα σε βάρος της δημοκρατικής νομιμοποίησης.

Εξάλλου, η τεχνοκρατική επίφαση δεν είναι καθόλου ουδέτερη, αφού υπηρετεί συγκεκριμένες οικονομικές (νεοφιλελεύθερες) πολιτικές.

Ο κ. Αγγελος Στεργίου είναι ομοτ. καθηγητής Νομικής Σχολής Α.Π.Θ.