Οι τελευταίοι έλεγχοι στις εξαγωγές σπάνιων γαιών από την Κίνα κινδυνεύουν όχι μόνο να αναζωπυρώσουν έναν εμπορικό πόλεμο με τις Ηνωμένες Πολιτείες, αλλά θα μπορούσαν επίσης να έχουν εκτεταμένες επιπτώσεις στις προσπάθειες επανεξοπλισμού της Ουκρανίας και στην ανάπτυξη υποδομών στην Κεντρική Ασία.
Η κίνηση αυτή θα μπορούσε να διαταράξει τις δυτικές αλυσίδες εφοδιασμού άμυνας και να καθυστερήσει την παραγωγή όπλων για την Ουκρανία, παρά τα υπάρχοντα αποθέματα των ΗΠΑ και της ΕΕ.
Οι εντάσεις μεταξύ Πεκίνου και Ουάσινγκτον ξέσπασαν ξανά για τις σπάνιες γαίες – μια βασική ομάδα 17 στοιχείων που βρίσκονται σε πλήθος κρίσιμων προϊόντων, από τις μπαταρίες ηλεκτρικών οχημάτων μέχρι τα smartphones και την ζωτική αμυντική τεχνολογία – στις 9 Οκτωβρίου, όταν η Κίνα πρόσθεσε νέους ελέγχους εξαγωγών για πέντε μέταλλα σπάνιων γαιών, επιπλέον των επτά που είχαν ήδη περιοριστεί τον Απρίλιο.
Στη συνέχεια, ο πρόεδρος των ΗΠΑ, Ντόναλντ Τραμπ, δεσμεύτηκε στις 10 Οκτωβρίου να επιβάλει πρόσθετους δασμούς 100% στις κινεζικές εισαγωγές.
«Η κίνηση του Πεκίνου επαναπροσδιορίζει την προσοχή στον τρόπο με τον οποίο η Κίνα χρησιμοποιεί την επιρροή της ως το μεγαλύτερο εμπορικό κράτος στον κόσμο και την κυριαρχία της στις αλυσίδες εφοδιασμού στον τομέα της μεταποίησης για να προβάλει την ισχύ της στις διεθνείς υποθέσεις», έγραψε σε ανάλυση των νέων μέτρων ο James Kynge, ανώτερος ερευνητής στο think tank Chatham House με έδρα το Λονδίνο.
Η κίνηση αυτή έρχεται λίγες εβδομάδες πριν από μια πιθανή συνάντηση μεταξύ του Τραμπ και του Κινέζικου ηγέτη Σι Τζινπίνγκ και θεωρείται από τους αναλυτές ως μια απότομη κλιμάκωση της μακροχρόνιας στρατηγικής του Πεκίνου να μετατρέψει την κυριαρχία του στις σπάνιες γαίες σε όπλο. Η Κίνα αντιπροσωπεύει περισσότερο από το 70% της παγκόσμιας εξόρυξης σπάνιων γαιών, το 90% του διαχωρισμού και της επεξεργασίας τους και το 93% της κατασκευής μαγνητών.
Οι περιορισμοί σημαίνουν ότι οι ξένες εταιρείες θα πρέπει να λάβουν ειδικές εγκρίσεις από το Πεκίνο εάν επιθυμούν να εξάγουν μαγνήτες σπάνιων γαιών και ορισμένα υλικά ημιαγωγών που περιέχουν τουλάχιστον 0,1% μέταλλα σπάνιων γαιών από την Κίνα.
Σύμφωνα με τους νέους κανόνες, οι εταιρείες που έχουν οποιαδήποτε σχέση με ξένους στρατούς — συμπεριλαμβανομένων εκείνων των Ηνωμένων Πολιτειών — θα στερούνται σε μεγάλο βαθμό αδειών εξαγωγής.
«Οι πρόσφατα ανακοινωθέντες περιορισμοί αντιπροσωπεύουν τα πιο συνεπή μέτρα της Κίνας μέχρι σήμερα που στοχεύουν στον αμυντικό τομέα», δήλωσε η Gracelin Baskaran, διευθύντρια του Προγράμματος Ασφάλειας Κρίσιμων Ορυκτών στο Κέντρο Στρατηγικών και Διεθνών Σπουδών (CSIS) στην Ουάσινγκτον.
«Στην πραγματικότητα, η πολιτική αυτή επιδιώκει να αποτρέψει τις άμεσες ή έμμεσες συνεισφορές σπάνιων γαιών κινεζικής προέλευσης ή συναφών τεχνολογιών σε ξένες αλυσίδες εφοδιασμού άμυνας».
Οι επιπτώσεις σε Ευρώπη και πόλεμο στην Ουκρανία;
Αυτή η εξέλιξη έχει προκαλέσει ανησυχίες στην Ευρώπη ότι θα μπορούσε να εμποδίσει τις προσπάθειες παροχής στρατιωτικής υποστήριξης στην Ουκρανία.
Επί του παρόντος, οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν συμφωνήσει να πουλήσουν προηγμένα όπλα στους συμμάχους τους στο ΝΑΤΟ στην Ευρώπη, οι οποίοι στη συνέχεια θα προμηθεύσουν τα όπλα στο Κίεβο για να βοηθήσουν στην απόκρουση της ρωσικής εισβολής. Οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις προμηθεύουν επίσης εγχώρια όπλα στην Ουκρανία.
Πολλά προηγμένα όπλα και στρατιωτικός εξοπλισμός βασίζονται σε στοιχεία σπάνιων γαιών, συμπεριλαμβανομένων των μαχητικών αεροσκαφών F-35, των υποβρυχίων κλάσης Virginia και Columbia, των συστημάτων ραντάρ, των μη επανδρωμένων αεροσκαφών Predator, της σειράς έξυπνων βομβών Joint Direct Attack Munition και των πυραύλων Tomahawk, τους οποίους ο Τραμπ έχει δηλώσει ότι εξετάζει το ενδεχόμενο να στείλει στην Ουκρανία.
Ενώ πολλοί εισαγωγείς, συμπεριλαμβανομένου του Πενταγώνου, διατηρούν αποθέματα σπάνιων γαιών, τα νέα μέτρα θα μπορούσαν να έχουν επιπτώσεις στο μέλλον όσον αφορά τον εφοδιασμό της Ουκρανίας, ειδικά δεδομένου ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες αγωνίζονται να συμβαδίσουν με την παραγωγή πολλών προηγμένων οπλικών συστημάτων, σύμφωνα με το CSIS.
Το Ευρωπαϊκό Εμπορικό Επιμελητήριο στην Κίνα έχει ήδη δηλώσει ότι οι νέοι περιορισμοί «προσθέτουν περαιτέρω πολυπλοκότητα στις παγκόσμιες αλυσίδες εφοδιασμού σπάνιων γαιών», με αξιωματούχους να δηλώνουν μετά την ανακοίνωση ότι ήδη διαχειρίζονται μια συσσώρευση αιτήσεων για άδειες εξαγωγής που αναμένουν έγκριση από το Πεκίνο λόγω προηγούμενων περιορισμών που επέβαλε η Κίνα τον Απρίλιο και οι οποίοι περιόρισαν τη ροή επτά σπάνιων γαιών.
Η δημιουργία ενός νέου συστήματος για την αντιμετώπιση των «σημείων συμφόρησης» στις σπάνιες γαίες ήταν μια βασική ανακοίνωση της Προέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, σε μια σύνοδο κορυφής ΕΕ-Κίνας τον περασμένο Ιούλιο, αλλά πολλές ευρωπαϊκές εταιρείες επισημαίνουν ότι η διαδικασία έγκρισης αδειοδότησης από το Πεκίνο είναι αργή και ήδη καθυστερεί την παραγωγή.
Ο ρόλος χωρών Κεντρικής και Νότιας Ασίας
Ο τελευταίος γύρος ελέγχων των εξαγωγών δεν θα τεθεί σε ισχύ πριν από τον Δεκέμβριο και η έκκληση του Τραμπ για πρόσθετους δασμούς πρόκειται να εφαρμοστεί την 1η Νοεμβρίου.
Αλλά το σχεδόν μονοπώλιο της Κίνας στην εξόρυξη και την επεξεργασία σπάνιων γαιών οδηγεί ήδη τις κυβερνήσεις να διερευνήσουν εναλλακτικές λύσεις για να αντισταθμίσουν την εξάρτησή τους.
Το Πακιστάν υπέγραψε μνημόνιο συμφωνίας ύψους 500 εκατομμυρίων δολαρίων τον Σεπτέμβριο με την US Strategic Metals, μια ιδιωτική αμερικανική εταιρεία ορυκτών, με την πρώτη παρτίδα σπάνιων γαιών να φτάνει στις αρχές Οκτωβρίου.
Επίσης, οι Ηνωμένες Πολιτείες και η ΕΕ έχουν βάλει στο μάτι την πρόσβαση στην πλούσια σε πόρους Κεντρική Ασία, η οποία διαθέτει πλούτο κρίσιμων ορυκτών και σπάνιων γαιών.
Η Ουάσινγκτον έχει θεσπίσει τον Διάλογο για τα Κρίσιμα Ορυκτά C5+1, την Εταιρική Σχέση της Ομάδας των Επτά (G7) για Παγκόσμιες Υποδομές και Επενδύσεις (PGII) και διμερή μνημόνια συνεννόησης που έχουν υπογραφεί με την Κεντρική Ασία.
Εν τω μεταξύ, τα κρίσιμα ορυκτά και οι σπάνιες γαίες ήταν βασικό μέρος μιας ιστορικής συνόδου κορυφής τον Απρίλιο στη Σαμαρκάνδη μεταξύ του μπλοκ και των ηγετών του Καζακστάν, του Κιργιστάν, του Τατζικιστάν, του Τουρκμενιστάν και του Ουζμπεκιστάν.
Το Καζακστάν ανακοίνωσε επίσης τον Απρίλιο ότι ανακάλυψε τεράστια κοιτάσματα σπάνιων γαιών, άνω των 20 εκατομμυρίων μετρικών τόνων. Ο ισχυρισμός αυτός εξακολουθεί να επιβεβαιώνεται από διεθνείς εταιρείες, αλλά εάν αποδειχθεί, θα δώσει στην χώρα της Κεντρικής Ασίας τα τρίτα μεγαλύτερα αποθέματα σπάνιων γαιών στον κόσμο, πίσω μόνο από την Κίνα και τη Βραζιλία.
Καθώς όμως το Καζακστάν προσελκύει τη διεθνή προσοχή, υπάρχουν διάφοροι παράγοντες που εμποδίζουν την Κεντρική Ασία να γίνει μια δύναμη σπάνιων γαιών και κρίσιμων ορυκτών.
Μια έκθεση του Ατλαντικού Συμβουλίου , μιας δεξαμενής σκέψης με έδρα την Ουάσινγκτον, που δημοσιεύθηκε νωρίτερα φέτος, ανέφερε ότι η περιοχή έχει ορισμένα κρίσιμα ζητήματα να επιλύησει, όπως το υψηλό κόστος διαμετακόμισης, η έλλειψη υποδομών για εξαγωγές και «ένα επενδυτικό περιβάλλον υψηλού κινδύνου που μειώνει σημαντικά την εμπορική βιωσιμότητα της περιοχής».
Η έκθεση κατέληγε αναφέροντας ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες θα πρέπει να στραφούν σε χώρες με καλύτερα ανεπτυγμένους εξαγωγικούς τομείς για τον ορυκτό πλούτο τους, όπως ο Καναδάς και η Χιλή, βραχυπρόθεσμα και μεσοπρόθεσμα.
«Η ταχεία εξασφάλιση κρίσιμων ορυκτών συνεργασιών είναι ζωτικής σημασίας για τις προσπάθειες των ΗΠΑ να μειώσουν την εξάρτηση από την Κίνα. Ωστόσο, οι Ηνωμένες Πολιτείες θα πρέπει να είναι επιφυλακτικές όσον αφορά τις μη ρεαλιστικές προσδοκίες για το τι μπορεί να προσφέρει η Κεντρική Ασία», αναφέρει η έκθεση.
