Η Ευρώπη μεγαλώνει, αλλά δεν ενώνεται απαραίτητα. Ενώ οι Βρυξέλλες προετοιμάζουν το επόμενο κύμα διεύρυνσης προς τα Βαλκάνια και την Ανατολή, η Ένωση μοιάζει να χάνει έδαφος στο εσωτερικό της. Ο μεγάλος κίνδυνος είναι η φορολογική ανισότητα να διαβρώσει την ίδια της τη συνοχή. Οι κυβερνήσεις συζητούν για κοινή άμυνα, για ψηφιακή και πράσινη μετάβαση, αλλά παραβλέπουν ότι ο θεμέλιος λίθος κάθε ενοποίησης, που είναι η δίκαιη κατανομή του φορολογικού βάρους, παραμένει στον αέρα.
Τα στοιχεία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και του EU Tax Observatory για το 2025 αποκαλύπτουν ότι η διαφορά ανάμεσα στους φόρους που θα έπρεπε να εισπραχθούν και σε εκείνους που τελικά εισπράττονται (το λεγόμενο tax gap) φτάνει τα €220 δισ. ετησίως. Από αυτά, €54 δισ. χάνονται λόγω απάτης στον ΦΠΑ και άλλα €70 δισ. εξαιτίας εταιρικής φοροαποφυγής, συχνά μέσω ενδοομιλικών τιμολογήσεων και υπεράκτιων σχημάτων.
Παράλληλα, το Fiscal Policy Update 2025 της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, καταγράφει ότι ο μέσος φορολογικός συντελεστής εταιρικής φορολόγησης είναι στο 19,6%, με έντονες διαφοροποιήσεις από 12,5% στην Ιρλανδία και 13% στην Κύπρο, έως 26,5% στη Γαλλία. Όπως αποκαλύπτει το EU Tax Observatory, αποτέλεσμα αυτής της φορολογικής ανισότητας είναι οτι σχεδόν το 40 % των κερδών των πολυεθνικών που δραστηριοποιούνται στην Ευρώπη δηλώνεται σε μόλις πέντε χώρες χαμηλής φορολόγησης.
Η «ενιαία αγορά» λοιπόν λειτουργεί με πολλαπλές ταχύτητες. Τα κεφάλαια κινούνται ελεύθερα, αλλά οι φορολογικές υποχρεώσεις παραμένουν εθνικές και συχνά άνισες. Το αποτέλεσμα είναι να δημιουργείται ένας ιδιόμορφος γεωγραφικός διαχωρισμός, όπου η έδρα της επιχείρησης αξίζει περισσότερο από την ίδια τη δραστηριότητα της, ενδεικτικό της εσωτερικής ανισότητας.
Το παράδοξο της σύγκλισης
Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, στην πρόσφατη ενημέρωση που έκανε σχετικά με τη διεύρυνση, εκτιμά ότι έως το 2035 η ένταξη χωρών όπως η Σερβία, η Βόρεια Μακεδονία ή η Ουκρανία,θα μπορούσε να αυξήσει το ΑΕΠ της ΕΕ έως και 8%. Ωστόσο, οι ίδιες μελέτες προειδοποιούν ότι η εισοδηματική ανισότητα μεταξύ κέντρου και περιφέρειας θα μπορούσε να διευρυνθεί κατά δύο μονάδες, εάν δεν υπάρξει φορολογική σύγκλιση.
Οι υποψήφιες για ένταξη χώρες εφαρμόζουν σήμερα μέσους εταιρικούς φόρους γύρω στο 15%, επίπεδο αισθητά χαμηλότερο από τον μέσο όρο της ΕΕ. Αν η ένταξη προχωρήσει χωρίς εναρμόνιση, το φορολογικό πλεονέκτημα αυτών των οικονομιών μπορεί να λειτουργήσει ως μαγνήτης για επενδύσεις και μάλιστα εις βάρος των παλαιών μελών. Το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ) στην έκθεση του για την παγκόσμια οικονομία αναφέρεται στον κίνδυνο να προκληθεί μια νέα μορφή εσωτερικού ανταγωνισμού, όπου η χαμηλή φορολογία κινδυνεύει να γίνει εργαλείο πολιτικής επιβίωσης.
Η διεύρυνση, επομένως, δεν είναι μόνο γεωπολιτική ή οικονομική επιλογή, αλλά και ένα δημοσιονομικό στοίχημα. Χωρίς κοινό πλαίσιο, η Ευρώπη είναι πιθανό να αποκτήσει νέα σύνορα όχι μόνο στον χάρτη, αλλά και στον προϋπολογισμό κάθε κράτους ξεχωριστά.
Η όψη της ανισότητας στην Ελλάδα
Η Ελλάδα βρίσκεται ανάμεσα σε δύο πραγματικότητες. Από τη μία, κατατάσσεται στις χώρες με φορολογικά έσοδα περίπου 40% του ΑΕΠ και από την άλλη, αντιμετωπίζει μεγάλο πρόβλημα από τη φοροδιαφυγή. Τα φορολογικά έσοδα βασίζονται κυρίως στην έμμεση φορολογία, δηλαδή σε ΦΠΑ και ειδικούς φόρους κατανάλωσης, γεγονός που μεταφέρει το βάρος στα νοικοκυριά και όχι στα υψηλά εισοδήματα. Το ελληνικό παράδειγμα εν όψει της διεύρυνσης αποκτά ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Μια χώρα που επωφελείται από τα κοινοτικά κονδύλια, αλλά δυσκολεύεται να διασφαλίσει σταθερή φορολογική βάση.
Οι συζητήσεις στις Βρυξέλλες για την επιβολή ελάχιστου εταιρικού φόρου 15% και ταυτόχρονα για την υποχρεωτική δημοσιοποίηση των κερδών πολυεθνικών ανά χώρα, είναι τα πρώτα βήματα προς μια πιο δίκαιη φορολογική ένωση. Το fiscal policy update 2025, προτείνει τη δημιουργία ενιαίου μηχανισμού ψηφιακής παρακολούθησης συναλλαγών. Ταυτόχρονα υπάρχουν εισηγήσεις για μια ενιαία δημοσιονομική πολιτική η οποία θα συνδέει τους κανόνες χρέους με επενδύσεις σε πράσινη και ψηφιακή μετάβαση.
Ωστόσο, η ουσία παραμένει στο ερώτημα ποια Ευρώπη θέλει να είναι η Ευρώπη; Εκείνη που προστατεύει τον ανταγωνισμό ή εκείνη που προστατεύει τη σύγκλιση;
Η διεύρυνση μπορεί να προσδώσει μια νέα δυναμική στην Ε.Ε, αλλά χωρίς φορολογική δικαιοσύνη κινδυνεύει απλά να διευρύνει τις εσωτερικές ανισότητες. Όσο τα έσοδα χάνονται στα κενά που αφήνει το σύστημα και οι ισχυρές οικονομίες ευνοούνται από τις ανισότητες, η ευρωπαϊκή ολοκλήρωση θα μοιάζει με προσδοκία που δεν εκπληρώνεται.
