Διευθέτηση του χρόνου εργασίας μετά την ισχύ του νέου νόμου

1.1. Εισαγωγή

Με το άρθρο 8 του ψηφισθέντος νομοσχεδίου τροποποιείται το άρθρο 202 του Κώδικα Εργατικού Δικαίου με το οποίο κωδικοποιήθηκε το άρθρο 41 του ν. 1892/1990, σχετικά με τη δυνατότητα συμφωνίας μεταξύ του εργοδότη και του εργαζομένου περί διευθετήσεως του χρόνου εργασίας, με συμφωνία εργοδότη και συνδικάτου εργαζομένων και αν δεν υπάρχει συνδικάτο με συμφωνία εργοδότη και εργαζόμενου σε εβδομαδιαία βάση ως ελάχιστη περίοδος και το ημερολογιακό έτος ως μεγίστη.

Με τις αλλαγές, τα ισχύοντα συστήματα διευθέτησης του χρόνου εργασίας γίνονται πιο ευέλικτα, με γνώμονα την ανάγκη για ορθολογικότερη οργάνωση του χρόνου εργασίας,

• τόσο των εργαζομένων που επιθυμούν να εφαρμόσουν σύστημα διευθέτησης του χρόνου εργασίας καθ’ όλο το έτος (π.χ. 4ήμερη 10ωρη εργασία, η οποία εμποδίζεται από το ισχύον σύστημα),
• όσο και των επιχειρήσεων, που παρουσιάζουν αυξομειώσεις στη δραστηριότητά τους εντός της ίδιας εβδομάδας.

1.2. Γενικά για το σύστημα διευθέτησης του χρόνου εργασίας

Η εφαρμογή της διάταξης αυτής απαιτεί κατά βάση ύπαρξη συνδικαλιστικής οργάνωσης και συμφωνία με αυτή. Με τον ν. 4808/2021 προβλέφθηκε αν δεν υπάρχει συνδικαλιστική οργάνωση ή δεν επιτευχθεί συμφωνία μπορεί να γίνει διευθέτηση του χρόνου εργασίας μετά από αίτηση του εργαζόμενου, συμφωνία εργοδότη εργαζόμενου και προέβλεψε και την εβδομαδιαία διευθέτηση του χρόνου εργασίας.

Από την εργατική νομοθεσία, κατά κανόνα, δεν επιτρέπεται να επιβάλλεται συμψηφισμός των περισσοτέρων του κανονικού ωρών εργασίας μιας ημέρας ή μίας εβδομάδας, με τις λιγότερες ώρες εργασίας μίας άλλης ημέρας της ίδιας εβδομάδος ή μίας άλλης εβδομάδας.

Οι ώρες της εργασίας κάθε ημέρας εξετάζονται, έτσι, αυτοτελώς, για να διαπιστωθεί αν παρέχεται υπερωρία, όπως και της κάθε εβδομάδας, για να διαπιστωθεί αν παρέχεται υπερεργασία.

Ήδη η νομοθεσία μας, από το 1990 με το άρθρο 41 του Ν. 1892, προβλέπει, υπό όρους, ορισμένες τέτοιες δυνατότητες συμψηφισμού των ωρών εργασίας με τις διατάξεις για τη λεγόμενη διευθέτηση του χρόνου εργασίας.

Προς τον σκοπό αυτό, προβλέπονται:

• περίοδοι αυξημένης απασχόλησης και
• περίοδοι μειωμένης απασχόλησης,
• με ταυτόχρονη δυνατότητα αυξομείωσης του ημερήσιου ή εβδομαδιαίου χρόνου, χωρίς να καταβάλλονται προσαυξήσεις, αλλά, τελικά, να αναζητείται μόνο ο μέσος όρος εργασίας στις περιόδους αναφοράς.

Συναφώς επισημαίνεται ότι η δυνατότητα συμψηφισμού των πρόσθετων ωρών εργασίας ενός χρονικού διαστήματος με τις λιγότερες ώρες απασχόλησης ενός άλλου αντιστοίχου χρονικού διαστήματος ασκεί άμεση επίδραση στην εφαρμογή των διατάξεων της κείμενης νομοθεσίας που αφορούν στην υπέρβαση των χρονικών ορίων εργασίας.

Περαιτέρω, επιδρά και στο κόστος εργασίας, καθώς και στην αμοιβή των εργαζομένων.

Με τις διατάξεις του ν. 3986/2011, ο οποίος τροποποίησε το άρθρο 41 του ν. 1892/1990, ρυθμίζονται σήμερα στη χώρα μας δύο συστήματα διευθέτησης του χρόνου εργασίας.

• Το πρώτο σύστημα αφορά διευθέτηση του ωραρίου, με περίοδο αναφοράς μέχρι έξι μήνες.
• Το δεύτερο σύστημα αφορά τη διευθέτηση του ωραρίου, με περίοδο αναφοράς ενός έτους.

Η διευθέτηση του χρόνου εργασίας καθορίζεται σήμερα όχι μόνο με συλλογικές συμφωνίες (επιχειρησιακή Σ.Σ.Ε, συμφωνία εργοδότη και επιχειρησιακής συνδικαλιστικής οργάνωσης οποιουδήποτε είδους για τα μέλη της, συμφωνία του εργοδότη και του συμβουλίου των εργαζομένων, συμφωνία του εργοδότη και ένωσης προσώπων), ενώ παραχωρείται ελευθερία σε επιχειρησιακές και κλαδικές συλλογικές συμβάσεις εργασίας να καθορίζεται άλλο σύστημα διευθέτησης χρόνου εργασίας, ανάλογα με τις ιδιαιτερότητες του κλάδου ή της επιχείρησης. Κυρίως, όμως, είναι δυνατή η διευθέτηση και με ατομική συμφωνία.

1.3. Μεταβολές στο σύστημα διευθέτησης με τον νέο νόμο

Με την νέα ρύθμιση δίνεται η δυνατότητα ελεύθερης διαμόρφωσης των περιόδων αυξημένης και μειωμένης απασχόλησης με ένα ελάχιστο και ένα μέγιστο όριο των ανωτέρω, δηλαδή, τους δώδεκα μήνες ως μέγιστο διάστημα και μία εβδομάδα ως ελάχιστο.

Εν προκειμένω, η μείζων μεταβολή είναι η προβλεπόμενη με την νέα διάταξη δυνατότητα διευθέτησης του ωραρίου και εντός μόνο μίας εβδομάδας, πράγμα που παρέχει σημαντικά μεγαλύτερη δυνατότητα ευελιξίας του χρόνου εργασίας.

Ειδικότερα, επιτρέπεται να συμφωνείται περίοδος αναφοράς:

• διάρκειας μίας (1) εβδομάδας (αλλά όχι μικρότερη), ήτοι η ισοστάθμιση των πρόσθετων ωρών εργασίας μιας (1) ή περισσότερων ημερών (πάντοτε έως 2 ώρες ημερησίως κατά μέγιστο) με ανάλογα μειωμένες ώρες εργασίας άλλης ή άλλων ημερών της ίδιας εβδομάδας και
• ρυθμίζεται η δυνατότητα ισοστάθμισης των αυξημένων ωρών εργασίας, όχι μόνο με ανάλογα μειωμένες ώρες ή ημέρες ανάπαυσης, αλλά και με πρόσθετες ημέρες κανονικής άδειας μετ’ αποδοχών, και επιτρέπεται να συμφωνείται η εφαρμογή συστήματος 4ήμερης εβδομαδιαίας και 10ωρης ημερήσιας εργασίας και γενικώς συστήματος διευθέτησης, που θα ισχύει καθ’ όλο το έτος.

Υπό το πρίσμα των ανωτέρω ρυθμίσεων καθίσταται περιττή η πρόβλεψη των δύο συστημάτων, των παρ. 2 και 3 του άρθρου και ως εκ τούτου καταργούνται οι εν λόγω ρυθμίσεις.

Με την τροποποίηση της παρ. 6 διασφαλίζεται ότι το σύστημα διευθέτησης θα συμφωνείται μεταξύ εργοδότη και εκπροσώπων εργαζομένων ή, ελλείψει τέτοιων, με εργαζομένους, και δεν επιτρέπεται να επιβληθεί μονομερώς.

Επισημαίνεται, περαιτέρω, ότι δεν προβλέπεται μεν ρητά προηγούμενη καταχώριση αυτής της συμφωνίας διευθέτησης στο σύστημα ΕΡΓΑΝΗ, προκειμένου αυτή να είναι γνωστή στις ελεγκτικές αρχές και να εξασφαλίζεται και στην πράξη η τήρησή της, πλην όμως με άλλη διάταξη, στις μεταβολές εργασιακής σχέσης προβλέπεται η υποβολή στο ΠΣ ΕΡΓΑΝΗ της συμφωνίας διευθέτησης σε περίπτωση ατομικής σύμβασης ανά εργαζόμενο και στην περίπτωση σύναψης επιχειρησιακής συλλογικής σύμβασης εργασίας, αναρτάται η ΣΣΕ και γίνεται ενημέρωση σε ατομικό επίπεδο με την Δήλωση Οργάνωσης του χρόνου εργασίας.

Συγκεκριμένα, προβλέπεται, προς μεγαλύτερη προστασία των δικαιωμάτων των εργαζομένων, ότι δεν αρκεί η έλλειψη συνδικαλιστικής οργάνωσης, αλλά πρέπει να μην υπάρχει ούτε συμβούλιο εργαζομένων, ούτε ένωση προσώπων, ή να μην έχει επιτευχθεί σχετική συμφωνία όπως ήδη ισχύει, προκειμένου το σύστημα διευθέτησης να μπορεί να συμφωνηθεί με ατομική συμφωνία εργοδότη – εργαζομένου.

Οι τροποποιήσεις αποσκοπούν στη διασφάλιση της ισορροπίας μεταξύ της επαγγελματικής και της προσωπικής ζωής για τους εργαζόμενους.

Μετά τη λήξη της περιόδου αναφοράς, τα μέρη είναι ελεύθερα να συμφωνήσουν, εφόσον το επιθυμούν, εκ νέου το ίδιο ή διαφορετικό σύστημα διευθέτησης.

Επισημαίνεται ότι με την νέα ρύθμιση διατηρούνται πλήρως οι προστατευτικές διατάξεις που ισχύουν κατά τη διευθέτηση του χρόνου εργασίας, το ανώτατο όριο των δέκα ωρών εργασίας, η τήρηση των διατάξεων για την υποχρεωτική ημερήσια και εβδομαδιαία ανάπαυση, η προϋπόθεση έγγραφης συμφωνίας, η ρητή απαγόρευση απόλυσης εργαζομένου λόγω μη συναίνεσης στη διευθέτηση και η αποζημίωση του εργαζόμενου για τις υπερβάλλουσες ώρες εργασίας σε περίπτωση που λυθεί η σχέση εργασίας πριν από την ολοκλήρωση της διευθέτησης.

1.1.1.1. Παραίτηση ή απόλυση εργαζομένου χωρίς την ολοκλήρωση του προγράμματος διευθέτησης.

Αν για οποιονδήποτε λόγο, ιδίως εξαιτίας παραίτησης ή απόλυσης του εργαζομένου, δεν εφαρμόζεται ή δεν ολοκληρώνεται η διευθέτηση του χρόνου εργασίας σύμφωνα με το παρόν άρθρο, έχουν πλήρη εφαρμογή όλες οι προστατευτικές διατάξεις που καθορίζουν τις συνέπειες της υπέρβασης του ημερήσιου και εβδομαδιαίου ωραρίου εργασίας.

1.4. Παραδείγματα εφαρμογής:

Έστω σε επιχείρηση δεν υφίσταται Συνδικαλιστική Οργάνωση, Συμβούλιο Εργαζομένων καθώς και Ένωση Προσώπων και με συμφωνία εργοδότη με εργαζόμενους η οποία αποτελεί προσάρτημα της Ατομικής Σύμβασης Εργασίας, εφαρμόζεται διευθέτηση χρόνου εργασίας, όπως παρακάτω:

1.4.1.1. Περίοδος (ελάχιστη εβδομάδας)

Συμφωνείται απασχόληση ως εξής:

1.4.1.2 Περίοδος (μέγιστη έτους)

Συμφωνείται απασχόληση ως εξής:

Εναλλακτικά

1.5. Διαδικασία εφαρμογή συστήματος διευθέτησης του χρόνου εργασίας – ΕΓΚ 64597/3.9.2021

Για την εφαρμογή του άρθρου 59 του Ν. 4808/2021 (άρθρο 202 του ΚΕΔ ΠΔ 62/2025) το Υπουργείο Εργασίας με την ΕΓΚ 64597/3.9.2021, παρέχει οδηγίες για την διαδικασία εφαρμογής του συστήματος διευθέτησης του χρόνου εργασίας, στις οποίες μεταξύ άλλων (ΣΣ με προσαρμογές στις νέες συνθήκες) ορίζει:

Η διαδικασία, που προβλέπει η παρ. 1 του άρθρου 59, είναι δυνατή μόνον στην περίπτωση κατά την οποία

• δεν υφίσταται συνδικαλιστική οργάνωση στην επιχείρηση ή
• δεν έχει επιτευχθεί συμφωνία μεταξύ της συνδικαλιστικής οργάνωσης και του εργοδότη.

Στην περίπτωση αυτή, ο εργοδότης εξετάζει υποχρεωτικά τα εξατομικευμένα αιτήματα εργαζομένων για σύναψη ατομικής συμφωνίας για την εφαρμογή συστήματος διευθέτησης του χρόνου εργασίας.

Σε κάθε περίπτωση και προς διευκόλυνση των μερών, ο εργοδότης δύναται να γνωστοποιεί στους εργαζόμενους:

• αφενός τη δυνατότητα που προβλέπεται από το άρθρο 59 παρ. 1 (ν. 4808/2021) να υποβάλλουν αίτηση προκειμένου να συνάψουν ατομική συμφωνία για την εφαρμογή συστήματος διευθέτησης του χρόνου εργασίας, σύμφωνα με τα προβλεπόμενα συστήματα του άρθρου 41 του ν. 1892/1990, όπως ισχύει (που ήδη αναφερθήκαμε) και
• αφετέρου να γνωστοποιεί τα πεδία των κατά περίπτωση επιχειρησιακών του αναγκών για την εφαρμογή συστήματος διευθέτησης του χρόνου εργασίας.

Εύλογα, η διαδικασία υιοθέτησης συστήματος διευθέτησης του χρόνου εργασίας, στην επιχείρηση, μετά από αίτηση του εργαζόμενου, θα πρέπει να πραγματοποιείται εφ’ όσον τηρούνται οι κάτωθι προϋποθέσεις:

α) Υποβολή ενυπόγραφης αίτησης του εργαζόμενου που επιθυμεί να εφαρμοστεί το νομοθετικώς προβλεπόμενο σύστημα διευθέτησης του χρόνου εργασίας, η οποία αίτηση θα μπορεί να είναι σε έγγραφη ή ηλεκτρονική μορφή και θα πρέπει να υπάρχει και να τηρείται στην επιχείρηση-εργοδότη.

β) Ρητός όρος στην ατομική σύμβαση εργασίας περί συμφωνίας του αιτούντος εργαζόμενου και εργοδότη για διευθέτηση και τροποποίηση της ατομικής σύμβασης στο μέρος που αφορά στην διάρκεια της ημερήσιας και της εβδομαδιαίας απασχόλησης, με κοινοποίηση στον εργαζόμενο του εφαρμοζόμενου συστήματος διευθέτησης που συμφωνήθηκε σύμφωνα με τα οριζόμενα άρθρο 73 Κώδικα Εργατικού Δικαίου ΠΔ 62/2025 ήτοι ΔΗΛΩΣΗ ΟΥΣΙΩΔΩΝ ΟΡΩΝ ΣΥΜΒΑΣΗΣ ή ΣΧΕΣΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ.

γ) Υποχρέωση του εργοδότη, κατά τα προβλεπόμενα στις σχετικές διατάξεις, μεταξύ των οποίων και το άρθρο 78 του νόμου 4808/2021, να υποβάλει ΔΗΛΩΣΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ ΧΡΟΝΟΥ ΕΡΓΑΣΙΑΣ μεταβαλλόμενο ανά εβδομάδα στο Π.Σ. «ΕΡΓΑΝΗ» ο οποίος θα συνοδεύεται από συμφωνία στην οποία θα αποτυπώνεται το εφαρμοζόμενο σύστημα διευθέτησης και στο οποίο θα προβλέπεται η σχετική περίοδος αναφοράς (ΣΣ κατά κανόνα το ημερολογιακό έτος) κατά την οποία θα έχει ισχύ το εν λόγω σύστημα διευθέτησης.

Παλαιολόγος Ι Λιάζος
Οικονομολόγος Σύμβουλος Εργασιακών &Ασφαλιστικών