Η διαρκής οικονομική ομηρία της Αργεντινής

Παρότι από τα δραματικά γεγονότα της χρεοκοπίας στην Αργεντινή το 2001 έχει περάσει σχεδόν μια εικοσιπενταετία, η χώρα της Νότιας Αμερικής παραμένει εγκλωβισμένη σε ένα διαρκές οικονομικό δράμα και σε μια οικονομική ομηρία.

Οι παραδοσιακές «έξωθεν παρεμβάσεις» ενισχύονται πλέον και από τη σύγκρουση γεωπολιτικών επιδιώξεων, δημιουργώντας μια ακόμη πιο περίπλοκη κατάσταση.

H χώρα των 47,6 εκατ. κατοίκων σήμερα αποτελεί τη δεύτερη μεγαλύτερη της Λατινικής Αμερικής σε έκταση και την τρίτη μεγαλύτερη οικονομία (πίσω από τη Βραζιλία και το Μεξικό), με το ΑΕΠ της το 2024 να φτάνει στα 633 δισ. δολάρια, ενώ περιλαμβάνει και αποθέματα σχιστολιθικού πετρελαίου και αερίου.

Η Αργεντινή αποτελεί μια αξιοσημείωτη περίπτωση, η οποία ξεκίνησε ως σχετικά πλούσια χώρα και κατέληξε συγκριτικά φτωχή, διαπίστωση που αποκαλείται «το παράδοξο της Αργεντινής». Στα τέλη του 19ου αιώνα, βρισκόταν μεταξύ των πλουσιότερων χωρών του πλανήτη με όρους κατά κεφαλήν εισοδήματος, γεγονός που συνεχίστηκε ως περίπου το 1930.

Έκτοτε, η οικονομία της χώρας ακολουθεί μια καθοδική πορεία και σήμερα βρίσκεται κοντά στον μέσο όρο των χωρών, σε όρους κατά κεφαλήν εισοδήματος, και οι πολίτες της απολαμβάνουν μόλις το 40% του μέσου κατά κεφαλήν εισοδήματος των 12 χωρών του πυρήνα της Δυτικής Ευρώπης.

Ασφαλώς, για την οικονομική οδύσσεια της Αργεντινής τις τελευταίες δεκαετίες μεγάλο μερίδιο ευθύνης φέρουν οι πολιτικές ηγεσίες της χώρας, οι κεντροαριστεροί περονιστές και οι κεντροδεξιές ή φιλελεύθερες κυβερνήσεις –όπως και η χούντα της δεκαετίας του 1970–, όμως οι εξωτερικές παρεμβάσεις έχουν διαδραματίσει κρίσιμο ρόλο.

Εξάρτηση από τα δάνεια του ΔΝΤ

Toν Σεπτέμβριο του 1956 η Αργεντινή έγινε μέλος του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου. Έκτοτε, έμελλε να συνδέσει την οικονομική της πορεία με τον διεθνή οργανισμό.

Η χώρα έχει συνάψει 23 δανειακές συμβάσεις με το ΔΝΤ, ύψους συνολικά 177 δισ. δολαρίων, αποτελώντας σήμερα τον μεγαλύτερο οφειλέτη του.

Η Αργεντινή έχει εμπεδώσει σε βάθος δεκαετιών μια «ρουτίνα εξάρτησης» από το ΔΝΤ, με σύναψη διαδοχικών δανειοδοτικών συμφωνιών, γνωστή στη βιβλιογραφία, κατά τον Graham Bird, ως «υποτροπιασμός» (recidivism).

Στη διαμόρφωση αυτής της σχέσης εξάρτησης κομβικό ρόλο έχουν παίξει οι Ηνωμένες Πολιτείες, ο κύριος μέτοχος του Ταμείου, οι οποίες αξιοποίησαν (και αξιοποιούν) τον διεθνή οργανισμό ως όχημα εξυπηρέτησης των συμφερόντων τους, τόσο στο πεδίο της εξωτερικής πολιτικής όσο και σε αυτό των διεθνών οικονομικών σχέσεων.

Αποκορύφωμα της κρίσης της Αργεντινής ήταν η χρεοκοπία της τον Δεκέμβριο του 2001, η οποία αποτέλεσε την κατάληξη της εφαρμογής της νεοφιλελεύθερης ατζέντας της Συναίνεσης της Ουάσιγκτον (Washington Consensus) στη χώρα από το 1991.

Ήταν η μεγαλύτερη από τις εννέα συνολικά χρεοκοπίες της Αργεντινής, με ισχυρές οικονομικές και κοινωνικές συνέπειες. Έκθεση του Ανεξάρτητου Γραφείου Αξιολόγησης του ΔΝΤ παραδέχθηκε τις αστοχίες του διεθνούς οργανισμού την περίοδο 1991-2001, επισημαίνοντας ότι η Αργεντινή δεν πλήρωσε μόνο τα λάθη των πολιτικών ηγεσιών της περιόδου, αλλά και του ίδιου του Ταμείου.

Ταυτόχρονα, το ΔΝΤ συνέδεσε τις διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις που εφαρμόστηκαν κατά τη δεκαετία αυτή (φιλελευθεροποίηση της οικονομίας, απορρύθμιση, ιδιωτικοποιήσεις, με την ταυτόχρονη πρόσδεση του πέσο στο δολάριο, μεταξύ άλλων) με την ατζέντα της Συναίνεσης, παραδεχόμενο μάλιστα, μεταξύ άλλων, ότι δεν υπήρξαν πειστικά στοιχεία που να συνηγορούν στο ότι αυτές οι μεταρρυθμίσεις θα είχαν αναπτυξιακό αποτέλεσμα.

Έπειτα από τις δανειακές συμφωνίες του 2003, στον απόηχο της κατάρρευσης του 2001, η Αργεντινή έλαβε νέα δάνεια αρκετά χρόνια μετά, με νέα επιρροή πολιτικών παραγόντων. Το δάνειο των 57 δισεκατομμυρίων δολαρίων στο οποίο συμφώνησαν Αργεντινή και ΔΝΤ το 2018 αποτέλεσε ποσό-ρεκόρ στην ιστορία του Ταμείου.

Ήταν μία χείρα βοηθείας της πρώτης προεδρίας Τραμπ απέναντι στον προσωπικό του φίλο και ιδεολογικό συνοδοιπόρο, πρόεδρο της χώρας Μαουρίσιο Μάκρι. Το 2022 συμφωνήθηκε νέο δάνειο ύψους 44 δισ. με την κυβέρνηση του κεντροαριστερού Αλμπέρτο Φερνάντεζ, ώστε να αποπληρωθεί το προηγούμενο αποτυχημένο πρόγραμμα διαρθρωτικής προσαρμογής.

Τα 20+20 δισ. από τον Τραμπ και ο γεωπολιτικός ανταγωνισμός

Η εκλογή του Χαβιέρ Μιλέι το 2023 και η επιστροφή του Ντόναλντ Τραμπ στον Λευκό Οίκο το 2025, εκτός του ότι έχουν οδηγήσει σε μια ανταλλαγή ισχυρής πολιτικής στήριξης, φαίνεται πως δημιουργούν και μια άμεση οικονομική εξάρτηση του Μπουένος Άιρες από την Ουάσιγκτον.

Τον Απρίλιο του 2025 το ΔΝΤ χορήγησε νέο δάνειο ύψους 20 δισ. στην Αργεντινή, ωστόσο αυτό δεν είναι αρκετό για να διορθωθούν τα κακώς κείμενα της οικονομίας της χώρας, παρά τη βελτίωση συγκεκριμένων μακροοικονομικών δεικτών (μείωση πληθωρισμού, μετατροπή δημοσιονομικού ελλείμματος σε πλεόνασμα, κ.ά.).

Πάνω από 14 εκατ. πολίτες, το 1/3 του πληθυσμού της χώρας, βρίσκονται στο φάσμα της φτώχειας, την ώρα που το 6,9% των Αργεντινών αντιμετωπίζει ακραία φτώχεια.

Πρόσφατα ο Λευκός Οίκος αποφάσισε να στηρίξει την οικονομία της Αργεντινής –ή, για να ακριβολογούμε, τον πρόεδρο Μιλέι– με 20 δισεκατομμύρια δολάρια με τη μορφή ανταλλαγής νομισμάτων –παρακάμπτοντας ουσιαστικά το ΔΝΤ– και άλλα 20 δισ. σε ιδιωτικές επενδύσεις, την ώρα μάλιστα που το ομοσπονδιακό κράτος στις ΗΠΑ ήταν «κλειστό» ελέω shutdown.

Πρόκειται για τη μεγαλύτερη απευθείας χρηματοδοτική στήριξη των ΗΠΑ σε χώρα, έπειτα από αυτή στο Μεξικό το 1995. Λίγο πριν από τις ενδιάμεσες βουλευτικές εκλογές της 26ης Οκτωβρίου, στις οποίες ο Αργεντινός πρόεδρος τελικά σημείωσε εμφατική νίκη, ο Τραμπ απείλησε ευθέως τον λαό της Αργεντινής πως, αν καταψήφιζε το κυβερνών κόμμα, αυτό θα σήμαινε αυτομάτως και την απόσυρση της αμερικανικής χρηματοδοτικής στήριξης.

Γιατί όμως ο Αμερικανός πρόεδρος αποφάσισε να δώσει άμεση χρηματοδοτική στήριξη στην Αργεντινή ενώ, επί της ουσίας, η χώρα δεν εξυπηρετεί κάποιο ισχυρό στρατηγικό συμφέρον των Ηνωμένων Πολιτειών, σύμφωνα και με τους Δημοκρατικούς, ενώ την ίδια ώρα η επιλογή αυτή αντιτίθεται πλήρως στη στρατηγική «Πρώτα η Αμερική» (America First), που υποστηρίζει ότι τα χρήματα αυτά θα ήταν χρησιμότερο να δαπανηθούν εντός ΗΠΑ; Για αρκετούς και διαφορετικούς λόγους, είναι η απάντηση.

Πρώτον, ο Ντόναλντ Τραμπ θέλει πάση θυσία τη διατήρηση του Μιλέι στην εξουσία, διατηρώντας έναν πολιτικό σύμμαχο και στην ηγεσία της χώρας και των αντίστοιχων (νέο)φιλελεύθερων οικονομικών πολιτικών του.

Η νίκη του Μιλέι στις ενδιάμεσες βουλευτικές εκλογές, με ποσοστό σχεδόν 41% ουσιαστικά έδωσε το πράσινο φως στη συνέχιση (και εντατικοποίηση) του νεοφιλελεύθερου οικονομικού του προγράμματος με άξονα τις περικοπές στις κρατικές δαπάνες, στο πρότυπο της δράσης του Υπουργείου Κυβερνητικής Αποτελεσματικότητας των ΗΠΑ.

Δεύτερον, ο Τραμπ με την οικονομική του στήριξη, προφανώς και δεν ενδιαφέρεται για την ανακούφιση ή την ευημερία του λαού της Αργεντινής, αλλά διαφυλάσσει τα –εκτεθειμένα– συμφέροντα διαχειριστών funds που είχαν επενδύσει στα επισφαλή ομόλογα της χώρας.

Τρίτον, ο Αμερικανός πρόεδρος, θυμίζοντας τακτικές του δόγματος Μονρόε για διασφάλιση των συμφερόντων των ΗΠΑ στις ζώνες επιρροής της στο Δυτικό Ημισφαίριο, επιδιώκει να ισχυροποιήσει την επιρροή των ΗΠΑ στις χώρες της Λατινικής Αμερικής και ταυτόχρονα να «ψαλιδίσει» αυτή της Κίνας.

Tα προηγούμενα χρόνια αυξήθηκε σημαντικά η κινεζική παρουσία μέσω εταιρειών στο «Τρίγωνο του Λιθίου» στη Νότια Αμερική, το οποίο αποτελείται από την Αργεντινή, τη Βολιβία και τη Χιλή. Συνεπώς η Αργεντινή, ως χώρα παραγωγής λιθίου, το οποίο είναι απαραίτητο για τις χώρες παραγωγής μπαταριών, όπως η Κίνα, η Νότια Κορέα και η Ιαπωνία, διαδραματίζει στρατηγικό ρόλο.

Tαυτόχρονα, οι εξαγωγές δισεκατομμυρίων της Αργεντινής προς την Κίνα (γεωργικά προϊόντα, όπως σόγια και καλαμπόκι, αλλά και βοδινό κρέας) και τα σχεδιαζόμενα έργα υποδομών στη χώρα από κινεζικά συμφέροντα κάνουν την ισχυρή απαίτηση των ΗΠΑ για «απομάκρυνση» της Αργεντινής από την Κίνα διόλου εύκολη υπόθεση, ακόμη και με τον Μιλέι στον προεδρικό θώκο.

Το αβέβαιο μέλλον

Συμπερασματικά, η αναζήτηση διεξόδου από το διαρκές οικονομικό δράμα της Αργεντινής, της διαρκούς οικονομικής ομηρίας της χώρας και των επώδυνων συνεπειών για τον λαό της, με τα υφιστάμενα μακροοικονομικά δεδομένα, γίνεται ακόμη δυσκολότερη, από τη στιγμή που παράγοντες εντεινόμενου γεωπολιτικού ανταγωνισμού έχουν μπει στη δυσεπίλυτη εξίσωση της αργεντίνικης οικονομίας.

Η πρόσφατη άμεση χρηματοδότοτηση της αμερικανικής κυβέρνησης προς την Αργεντινή αποτελεί μια νεοαποικιακού τύπου δημιουργία εξάρτησης, αφού, με δεδομένες τις οφειλές της χώρας προς το ΔΝΤ και την κατάσταση της οικονομίας της, το νέο χρέος είναι ανέφικτο να αποπληρωθεί. Αυτή τη στιγμή, συνολικά, η Αργεντινή οφείλει στο ΔΝΤ το ποσό των 57,1 δισ. δολαρίων, περισσότερο από το 1/3 του τρέχοντος δανεισμού του Ταμείου (ακολουθεί η Ουκρανία με οφειλές 14,2 δισ. δολαρίων).

Την ίδια ώρα, η Αργεντινή αναζητά απεγνωσμένα την εισροή δολαρίων, πρώτον, για να αποπληρώσει τους διεθνείς πιστωτές της, με τα φτωχά συναλλαγματικά αποθέματα της χώρας να δυσχεραίνουν την προσπάθεια αυτή, και, δεύτερον, για να διατηρήσει το νομισματικό πλαίσιο που θέσπισε τον περασμένο Απρίλιο μετά το νέο πρόγραμμα και δάνειο του ΔΝΤ.

Λύσεις εύκολες δεν υπάρχουν. Η αναζήτηση θεραπειών χωρίς «κούρεμα» (μεγάλου μέρους) χρέους προς το ΔΝΤ και τους διεθνείς οργανισμούς, χωρίς αξιοποίηση των άμεσων ξένων επενδύσεων, μεταξύ των οποίων, φυσικά και οι κινεζικές, χωρίς στήριξη του εξαγωγικού τομέα και της ενεργειακής παραγωγής της χώρας, δεν μπορούν να οδηγήσουν σε καλύτερες μέρες την Αργεντινή, η οποία διαθέτει αδιαμφισβήτητα ισχυρές αναπτυξιακές προοπτικές. Ηνωμένες Πολιτείες και Κίνα, τουλάχιστον στην παρούσα συγκυρία, κρατούν το κλειδί είτε της ανάκαμψης της χώρας είτε της συνέχισης ενός φαύλου οικονομικού κύκλου.

Βαγγέλης Βιτζηλαίος, συντονιστής Κύκλου Διεθνών & Ευρωπαϊκών Αναλύσεων ΕΝΑ, υποψήφιος διδάκτωρ Πανεπιστημίου Πειραιώς

* Η ανάλυση περιλαμβάνεται στο νέο Δελτίο Διεθνών & Ευρωπαϊκών Εξελίξεων του Ινστιτούτου ΕΝΑ