Μετά το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας

Το Πρόγραμμα Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας (ΠΑΑ) τελειώνει τον Αύγουστο του 2026. Στόχος του ήταν η διευκόλυνση της πράσινης μετάβασης και του ψηφιακού μετασχηματισμού της ελληνικής οικονομίας με συνολικό προϋπολογισμό περίπου €37 δις.

Στην περίοδο της εφαρμογής του μέχρι τώρα, η οικονομία αναπτύχθηκε με λίγο παραπάνω από 2% ετησίως κατά μέσο όρο, ενώ το κενό των φυσικών επενδύσεων παραμένει τεράστιο κάθε χρόνο στο 6%-8% του ΑΕΠ. Η επίπτωση του ΠΑΑ στην οικονομία δεν εμφανίζεται ιδιαίτερα σημαντική, και το ερώτημα είναι τι θα γίνει όταν ολοκληρωθεί.

Τα κεφάλαια από το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας δεν πρόκειται να εκταμιευθούν όλα. Μέχρι σήμερα έχει εκταμιευτεί περίπου το 50% και οι εκτιμήσεις είναι ότι με την ολοκλήρωση του έχει απορροφηθεί περί το 65%-70%. Βέβαια, η Ελλάδα δεν είναι η μόνη χώρα στην Ευρώπη που δεν έχει κατορθώσει να απορροφήσει κεφάλαια με τον αναμενόμενο ρυθμό, με αρκετές άλλες να υστερούν επίσης.

Δυο είναι οι αιτίες της μη σημαντικής επίπτωσης και της χαμηλής απορρόφησης: ο στρεβλός σχεδιασμός και η ατελής εκτέλεση. Το ΠΑΑ σχεδιάστηκε για να διανείμει κεφάλαια κι όχι για να τα κατευθύνει σε επενδύσεις με σημαντικά μεγαλύτερους πολλαπλασιαστές από την κατανάλωση. Ενδεικτικά, από την περιγραφή των έργων, λιγότερο από το 40% των κεφαλαίων αφορούν επενδύσεις σε πάγιο εξοπλισμό και σε διανοητικό κεφάλαιο.

Το υπόλοιπο κατευθύνθηκε στην επιδότηση κατανάλωσης, εγχωρίως η μέσω εισαγωγών, που έφερε την ταμπέλα «Επένδυση» (πχ ηλεκτρικά αυτοκίνητα, αντλίες θερμότητας, ψηφιακή ενίσχυση μικρομεσαίων, ανακατασκευές κτιρίων) ενισχύοντας την ρευστότητα. Πέραν του στρεβλού σχεδιασμού, το ΠΑΑ δεν εκτελείται σωστά λόγω ατελειών στην παρακολούθηση της προόδου, γραφειοκρατικών και ρυθμιστικών εμποδίων, τεχνικών καθυστερήσεων υλοποίησης και στενώσεων σε σχέση με τις δυνατότητες του συστήματος, όπως για παράδειγμα στο πρόγραμμα «Εξοικονομώ».

Συμπερασματικά, αντί το Πρόγραμμα Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας  (ΠΑΑ) να αποτελέσει εργαλείο μετασχηματισμού, χρησιμοποιήθηκε ως μηχανισμός διανομής χρήματος με περιορισμένα οικονομικά αποτελέσματα. Κατ’ αναλογία λοιπόν, όταν σταματήσουν οι εκταμιεύσεις, η αρνητική επίπτωση στη μεγέθυνση του ΑΕΠ δεν θα είναι μεγάλη αλλά στην ρευστότητα θα γίνει αντιληπτή.

Το νέο πολυετές ευρωπαϊκό πρόγραμμα 2028-2034 επικεντρώνεται στην ανάπτυξη και αξιοποίηση της τεχνολογίας και την ενίσχυση της στρατηγικής αυτονομίας. Για να καταστεί εργαλείο μετασχηματισμού της χώρας θα πρέπει να σχεδιαστεί από την αρχή με βασικό εστιασμό στη δημιουργία πάγιου και διανοητικού κεφαλαίου.

Αυτό σημαίνει ότι θα πρέπει να προετοιμαστούν επενδύσεις στις μεταφορές, την ύδρευση, την ενέργεια και τις τουριστικές υποδομές, και να ενισχυθεί η αμυντική βιομηχανία και η βιομηχανία που ενσωματώνει διανοητικό κεφάλαιο (πχ μηχανήματα, φάρμακα, λογισμικό). Τέλος, θα πρέπει να κατευθυνθούν κεφάλαια στην ανάπτυξη ισχυρών υπεργολαβικών σχέσεων μεταξύ μεγάλων και μικρομεσαίων επιχειρήσεων, και συνεργασιών μεταξύ των τελευταίων για την συγκέντρωση προσφοράς προς ενίσχυση των εξαγωγών.

Η εμπειρία του ΠΑΑ, αλλά και των ΜΟΠ και ΕΣΠΑ, μπορεί να δώσει ιδέες για το πώς να διαμορφωθεί το επόμενο μεσοπρόθεσμο σχέδιο ανάπτυξης ώστε να έχει σημαντικό θετικό οικονομικό αποτέλεσμα. Αν δεν συγκεντρωθούν οι προσπάθειες και τα κεφάλαια σε περιοχές που οι επενδύσεις έχουν μεγάλους πολλαπλασιαστές και δεν ενισχυθεί η εθνική κεφαλαιακή βάση, τόσο σε φυσικό όσο και σε διανοητικό κεφάλαιο, η αναιμική ανάπτυξη της Ελλάδας θα συνεχιστεί παρασύροντας προς τα κάτω τη διεθνή ανταγωνιστικότητα της.

Κώστας Σ. Μητρόπουλος, Σύμβουλος Επιχειρήσεων