Είναι η Σανάε Τακαΐτσι η Μάργκαρετ Θάτσερ της Ιαπωνίας;

Project Syndicate

Για πρώτη φορά στην ιστορία του, το κοινοβούλιο της Ιαπωνίας επέλεξε μια γυναίκα, την Σανάε Τακαΐτσι του Φιλελεύθερου Δημοκρατικού Κόμματος, για πρωθυπουργό.

Υπό αυτή την έννοια, η Τακαΐτσι έχει ήδη ακολουθήσει τα βήματα του πολιτικού της ειδώλου, της Μάργκαρετ Θάτσερ – της πρώτης γυναίκας πρωθυπουργού του Ηνωμένου Βασιλείου. Αλλά το αν θα μείνει στη μνήμη ως η «Σιδηρά Κυρία» της Ιαπωνίας θα εξαρτηθεί από την ικανότητά της να διαχειριστεί τρεις βασικές προκλήσεις: τον πληθωρισμό, τη χαμηλή συμμετοχή των γυναικών στο εργατικό δυναμικό και ένα τεταμένο γεωπολιτικό περιβάλλον.

Προστατευόμενη του πρώην πρωθυπουργού Abe Shinzō, ο οποίος δολοφονήθηκε το 2022, η Τακαΐτσι έχει υποσχεθεί να αναβιώσει την προσέγγισή της στην οικονομική πολιτική – τη λεγόμενη Abenomics – η οποία χρησιμοποίησε τη νομισματική και δημοσιονομική επέκταση για να βγάλει την Ιαπωνία από δεκαετίες αποπληθωρισμού και ύφεσης. Αλλά η κατάσταση που αντιμετώπισε ο Abe το 2012 ήταν πολύ διαφορετική από αυτήν που αντιμετωπίζει η Τακαΐτσι σήμερα. Τότε, ένα υπερτιμημένο γιεν είχε προκαλέσει αποπληθωρισμό και τροφοδότησε την υποαπασχόληση, επομένως η επιθετική νομισματική χαλάρωση ήταν ζωτικής σημασίας για την αναχαίτιση της ανατίμησης του νομίσματος.

Σήμερα, αντιθέτως, η Ιαπωνία βιώνει την πρώτη έξαρση πληθωρισμού εδώ και δεκαετίες. Η υποτίμηση του γιεν προκαλεί επιδείνωση των όρων εμπορίου της Ιαπωνίας, με τις χαμηλότερες τιμές εξαγωγών να μειώνουν τα έσοδα και το υψηλότερο κόστος εισαγωγών να πιέζει τα ιαπωνικά νοικοκυριά. Επιπλέον, από τον Σεπτέμβριο του 2025, ο λόγος θέσεων εργασίας προς αιτούντες ήταν 1,2, γεγονός που υποδηλώνει ότι, μακριά από το να αποτελεί πρόβλημα ανεργίας, η Ιαπωνία αντιμετωπίζει τώρα έλλειψη εργατικού δυναμικού. Και ενώ η χρηματιστηριακή αγορά φαίνεται ισχυρή, υπάρχει κίνδυνος φούσκας, η οποία θα μπορούσε να βλάψει τους επενδυτές σε περίπτωση κατάρρευσης.

Μακριά από τη νομισματική επέκταση τύπου Abenomics, οι τρέχουσες συνθήκες υπαγορεύουν ότι η Τράπεζα της Ιαπωνίας θα πρέπει να αυξήσει το βραχυπρόθεσμο επιτόκιο πολιτικής. Ο διοικητής της Τράπεζας της Ιαπωνίας, Καζούο Ουέντα, γνωρίζει πολύ καλά αυτή την επιτακτική ανάγκη, αλλά διστάζει να ενεργήσει επ’ αυτής. Το τελευταίο πράγμα που θέλει είναι μια επανάληψη της αναταραχής της χρηματιστηριακής αγοράς του Σεπτεμβρίου του 2023, αφού πρότεινε την ιδέα της αύξησης των βραχυπρόθεσμων επιτοκίων.

Αλλά αυτή η αντίδραση απλώς αντανακλούσε το πόσο έχουν συνηθίσει οι Ιάπωνες επενδυτές τα χαμηλά επιτόκια. Δεν σήμαινε ότι η πολιτική ήταν λανθασμένη. Ο Ουέντα πρέπει τώρα να βρει το θάρρος να κάνει αυτό που δεν κατάφερε να κάνει το 2023: να αυξήσει το βασικό επιτόκιο και να το διατηρήσει υψηλό. Ενώ μπορεί να υπάρξει κάποιο βραχυπρόθεσμο πρόβλημα, σύντομα θα καταστεί σαφές ότι η συγκράτηση του πληθωρισμού είναι πολύ πιο εύκολη από την αποφυγή του αποπληθωρισμού, όπως έκανε η Ιαπωνία υπό τον προκάτοχο του Ουέντα, Χαρουχίκο Κουρόντα.

Όσον αφορά τη δεύτερη πρόκληση – την αύξηση της συμμετοχής των γυναικών στο εργατικό δυναμικό (και επομένως της συνολικής παραγωγικότητας) – η Τακαΐτσι μπορεί να φαίνεται ως η ιδανική υποψήφια για να προωθήσει την πρόοδο, δεδομένης της επιτυχίας της στο να σπάσει το πολιτικό γυάλινο ταβάνι της Ιαπωνίας. Και έκανε κάποιες ενθαρρυντικές δεσμεύσεις κατά τη διάρκεια της προεκλογικής της εκστρατείας, όπως φορολογικές ελαφρύνσεις για εταιρείες που παρέχουν εσωτερικές υπηρεσίες φροντίδας παιδιών και επέκταση των υπηρεσιών υγείας των γυναικών. Υποσχέθηκε επίσης να αυξήσει τον αριθμό των γυναικών στο υπουργικό συμβούλιο της Ιαπωνίας σε «σκανδιναβικά επίπεδα» – ή σχεδόν στο 50%.

Ταυτόχρονα, ωστόσο, η Τακαΐτσι είναι μια γνήσια συντηρητική, η οποία υποστηρίζει εδώ και καιρό τους παραδοσιακούς ρόλους των φύλων. Για παράδειγμα, έχει αντιταχθεί στη νομοθεσία που επιτρέπει στις παντρεμένες γυναίκες να διατηρούν τα πατρικά τους ονόματα. Και μέχρι στιγμής έχει διορίσει μόνο δύο γυναίκες υπουργούς (από τις 19) στο υπουργικό της συμβούλιο. Ευτυχώς, μία από αυτές είναι η υπουργός Οικονομικών Σατσούκι Καταγιάμα, η οποία θα μπορούσε να άρει ένα βασικό εμπόδιο για την ένταξη των γυναικών στο εργατικό δυναμικό: τα πρόσθετα φορολογικά βάρη που αντιμετωπίζουν τα νοικοκυριά με διπλό εισόδημα εάν το εισόδημα του δεύτερου συντρόφου υπερβαίνει το 1,5 εκατομμύριο γιεν (περίπου 10.000 δολάρια) ετησίως.

Η τρίτη πρόκληση – η διασφάλιση της ασφάλειας της Ιαπωνίας σε μια εποχή που οι γεωπολιτικές εντάσεις είναι υψηλές – ίσως είναι το σημείο όπου η Τακαΐτσι είναι η καταλληλότερη για να λάμψει. Όπως και ο Abe, υιοθετεί μια αυστηρή προσέγγιση στην ασφάλεια, η οποία αντικατοπτρίζεται στις εκκλήσεις της για χαλάρωση των περιορισμών στις Δυνάμεις Αυτοάμυνας της χώρας, στις οποίες απαγορεύεται να αναπτύξουν επιθετικές δυνατότητες, και για επιτάχυνση της στρατιωτικής ανάπτυξης.

Δεδομένης της εγγύτητας της Ιαπωνίας με την Κίνα και τη Βόρεια Κορέα, αυτή η στάση μπορεί να είναι πιο δικαιολογημένη από τον ειρηνισμό στον οποίο εξακολουθούν να προσκολλώνται οι περισσότεροι Ιάπωνες. Ενώ δεν υπάρχει χώρος για ανταγωνισμό, η Ιαπωνία πρέπει να είναι σε θέση να υπερασπιστεί τη θέση της. Στην πρόσφατη συνάντησή της με τον Κινέζο πρόεδρο Σι Τζινπίνγκστο Gyeongju, η Τακαΐτσι άφησε να εννοηθεί ότι ήταν έτοιμη να κάνει ακριβώς αυτό, παρουσιάζοντας αυτοπεποίθηση και αποφασιστικότητα. Πρέπει επίσης να συνεχίσει τις προσπάθειες του προκατόχου της να καλλιεργήσει θετικές σχέσεις με τη Νότια Κορέα, έναν δημοκρατικό γείτονα που αντιμετωπίζει τις ίδιες προκλήσεις ασφαλείας με την Ιαπωνία.

Όσο για τις Ηνωμένες Πολιτείες – από τις οποίες εξακολουθεί να εξαρτάται η ασφάλεια της Ιαπωνίας – ο συντηρητικός εθνικισμός της Τακαΐτσι την έχει κάνει να νιώθει την εύνοια του Προέδρου Ντόναλντ Τραμπ, ο οποίος την επαίνεσε για το πρόσφατο ταξίδι του στο Τόκιο. Αλλά η Τακαΐτσι πρέπει να παραμείνει σε εγρήγορση στις συναλλαγές της με τον ασταθή, συναλλακτικό Τραμπ. Η διμερής εμπορική συμφωνία που υπέγραψαν η Τακαΐτσι και ο Τραμπ στη συνάντησή τους – η οποία περιλαμβάνει υψηλούς δασμούς των ΗΠΑ και υψηλές επενδυτικές απαιτήσεις – είναι πιθανό να υπονομεύσει την ευημερία του ιαπωνικού λαού. Θα πρέπει επίσης να ασπαστεί το όραμα του Άμπε για έναν «Ελεύθερο και Ανοιχτό Ινδο-Ειρηνικό», για να πλοηγηθεί σε έναν κόσμο που διαμορφώνεται από την αντιπαλότητα ΗΠΑ-Κίνας.

Η κληρονομιά της Θάτσερ αντανακλά όχι μόνο τη σιδερένια θέλησή της, αλλά και την συχνά ξεχασμένη πολιτική της ευελιξία και ρεαλισμό. Αν η Τακαΐτσι πρόκειται να γίνει η ηγέτιδα που χρειάζεται η Ιαπωνία, πρέπει να αποδώσει καρπούς και στα δύο μέτωπα.

Ο Koichi Hamada, ομότιμος καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Yale, ήταν ειδικός σύμβουλος του πρώην πρωθυπουργού της Ιαπωνίας Abe Shinzō.