Οι χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο κατέληξαν το Σάββατο σε συμφωνία για τον προϋπολογισμό του 2026, σε μια διαπραγμάτευση που αποτύπωσε ξεκάθαρα τις νέες προτεραιότητες της Ένωσης. Με συνολικά 192,8 δισ. ευρώ σε δεσμεύσεις, ο νέος προϋπολογισμός περιλαμβάνει μια από τις μεγαλύτερες περικοπές των τελευταίων ετών: περισσότερα από 6 δισ. ευρώ λιγότερα για την πολιτική συνοχής, τον βασικό πυλώνα στήριξης των λιγότερο αναπτυγμένων περιοχών της Ευρώπης.
Αντίθετα, η ΕΕ ενισχύει σημαντικά το μέτωπο της ασφάλειας και της διαχείρισης των συνόρων, με κονδύλια που αυξάνονται κατά περίπου 400 εκατ. ευρώ σε σχέση με το 2025. Η απόφαση αυτή δεν αποτελεί έκπληξη, καθώς οι μεταναστευτικές πιέσεις, οι γεωπολιτικές εντάσεις και οι κλιματικές κρίσεις έχουν καταστήσει την προστασία των εξωτερικών συνόρων κορυφαία προτεραιότητα.
Παράλληλα, αυξάνονται οι πόροι για το Ταμείο Μετανάστευσης και Διαχείρισης Συνόρων (5,02 δισ. από 4,79), για την καινοτομία και την ψηφιακή οικονομία (22,16 δισ. από 21,48), αλλά και για την ασφάλεια και άμυνα (2,81 δισ. από 2,63). Στο ίδιο πνεύμα, ο προϋπολογισμός προβλέπει ενίσχυση 20 εκατ. ευρώ για το Horizon Europe, 23,5 εκατ. για τα διευρωπαϊκά δίκτυα μεταφορών και ενέργειας, 105 εκατ. για την προώθηση ευρωπαϊκών αγροτικών προϊόντων και 3 εκατ. για το Erasmus+.
Σύμφωνα με τον Δανό υπουργό Οικονομικών Νικολάι Βάμεν, που προήδρευσε των διαπραγματεύσεων, ο προϋπολογισμός «επιτρέπει στην ΕΕ να προχωρήσει στις κοινές προτεραιότητές της – ασφάλεια, ανταγωνιστικότητα και έλεγχο των συνόρων – διασφαλίζοντας παράλληλα ευελιξία απέναντι σε απρόβλεπτες κρίσεις».
Και πράγματι, η ευελιξία αποτελεί πλέον βασικό στοιχείο της δημοσιονομικής στρατηγικής της ΕΕ. Το συμφωνηθέν πλαίσιο αφήνει αδιάθετα 715,7 εκατ. ευρώ για την αντιμετώπιση έκτακτων αναγκών – ένα μάθημα που προέκυψε από τις συνεχόμενες κρίσεις: πανδημία, πόλεμος στην Ουκρανία, γεωοικονομικές αναταράξεις και κλιματικές καταστροφές.
Προς έγκριση εντός δυο εβδομάδων
Το νέο πακέτο πρέπει τώρα να εγκριθεί επισήμως από τα κράτη-μέλη και την Ευρωβουλή εντός δύο εβδομάδων. Πρόκειται για έναν προϋπολογισμό που αποτυπώνει μια Ευρώπη που αλλάζει κατεύθυνση: λιγότερη έμφαση στη συνοχή, περισσότερη στην ασφάλεια, τη στρατηγική αυτονομία και την άμεση αντίδραση. Μια Ευρώπη που προσαρμόζεται σε έναν κόσμο που γίνεται ολοένα και πιο αβέβαιος.
Ο προϋπολογισμός της ΕΕ για το 2026, όπως συμφωνήθηκε ανάμεσα στα κράτη-μέλη και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, συνοδεύεται από ορισμένα κρίσιμα πρόσθετα στοιχεία που αναδεικνύουν ακόμη πιο καθαρά τη νέα στρατηγική κατεύθυνση της Ένωσης. Με συνολικές δεσμεύσεις ύψους 192,8 δισ. ευρώ και πληρωμές που υπολογίζονται περίπου στα 190,1 δισ. ευρώ, ο προϋπολογισμός εντάσσεται στο ισχύον Πολυετές Δημοσιονομικό Πλαίσιο 2021-2027, το οποίο προβλέπει σημαντικά περιθώρια ευελιξίας για την αντιμετώπιση κρίσεων. Σε αυτό το πλαίσιο, η απόφαση να παραμείνουν αδιάθετα 715,7 εκατ. ευρώ ως «μαξιλάρι ασφαλείας» αποτελεί ευθεία απάντηση στη διαδοχή ευρωπαϊκών κρίσεων της τελευταίας πενταετίας — από την πανδημία και τον πόλεμο στην Ουκρανία έως τις γεωοικονομικές αναταράξεις και τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής.
Πρώτα η ασφάλεια
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή υπογραμμίζει ότι η αυξημένη έμφαση στην ασφάλεια, στη διαχείριση των συνόρων και στην ανταγωνιστικότητα συνδέεται άμεσα με τις νέες γεωπολιτικές και μεταναστευτικές προκλήσεις που αντιμετωπίζει η Ένωση. Παράλληλα, αναλυτές επισημαίνουν ότι οι περικοπές άνω των 6 δισ. ευρώ στην πολιτική συνοχής αποτελούν ένα σημείο καμπής: περιοχές με χαμηλότερο επίπεδο ανάπτυξης, που στηρίζονται έντονα στα ευρωπαϊκά διαρθρωτικά ταμεία, ενδέχεται να αντιμετωπίσουν δυσκολίες στη χρηματοδότηση υποδομών, κοινωνικών προγραμμάτων και δράσεων τοπικής ανάπτυξης.
Η στροφή αυτή, για πολλούς, εγείρει τον κίνδυνο να ενταθούν οι περιφερειακές ανισότητες εντός της Ένωσης — ένα ζήτημα που έρχεται σε αντίθεση με το ίδιο το DNA της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης.
Από την άλλη πλευρά, η αύξηση των κονδυλίων για την ασφάλεια και τη διαχείριση συνόρων αντανακλά πλήρως την πραγματικότητα των αυξημένων μεταναστευτικών ροών, της αστάθειας στη γειτονία της Ευρώπης και της de facto ανάγκης για στρατηγική αυτονομία. Προγράμματα όπως το Ταμείο Μετανάστευσης και Διαχείρισης Συνόρων ή τα διευρωπαϊκά δίκτυα μεταφορών και ενέργειας ενισχύονται περαιτέρω, δείχνοντας πως η Ευρώπη μετατοπίζει ολοένα και περισσότερο το κέντρο βάρους της σε τομείς άμεσης ασφάλειας και ανθεκτικότητας.
Ζήτημα η βιωσιμότητα της αναδιάταξης
Ωστόσο, το ερώτημα παραμένει: αυτή η αναδιάταξη πόρων θα αποδειχθεί βιώσιμη μακροπρόθεσμα ή θα αφήσει κενά στην ανάπτυξη των λιγότερο ισχυρών περιοχών της Ένωσης; Παρότι η ενίσχυση της ασφάλειας θεωρείται αναγκαία, η υποβάθμιση της συνοχής ενδέχεται να επιφέρει, μεσοπρόθεσμα, αρνητικές επιπτώσεις στην κοινωνική σταθερότητα και την οικονομική ισορροπία. Κάποιοι αναλυτές τονίζουν επίσης ότι το ποσό της ευελιξίας, όσο χρήσιμο κι αν είναι, ίσως αποδειχθεί ανεπαρκές μπροστά στις κλιμακούμενες προκλήσεις, ειδικά σε έναν κόσμο που χαρακτηρίζεται από απρόβλεπτες κρίσεις υψηλής συχνότητας.
Αξίζει να σημειωθεί ότι η συμφωνία πρέπει να εγκριθεί από κράτη-μέλη και Ευρωβουλή εντός δύο εβδομάδων, κάτι που αφήνει περιθώριο για τεχνικές τροποποιήσεις. Η υλοποίηση του προϋπολογισμού, και όχι μόνο η συμφωνία του, θα καθορίσει τελικά τον αντίκτυπο αυτών των προτεραιοτήτων — σε μια Ευρώπη που φαίνεται να εγκαταλείπει σταδιακά τον παραδοσιακό αναπτυξιακό της προσανατολισμό υπέρ της ασφάλειας, της γεωπολιτικής ανθεκτικότητας και της ταχείας αντίδρασης σε κρίσεις.
Mια διευκρίνιση: Από την στιγμή που εκκρεμεί η τυπική έγκριση, επισήμως δεν έχει δημοσιευτεί ακόμη λεπτομερής πίνακας με ροές ανά κράτος-μέλος για τον προϋπολογισμό 2026. Τα στοιχεία που υπάρχουν είναι ανά κατηγορία δαπανών (cohesion, migration/borders, έρευνα, κ.λπ.).
Ακολουθεί μια θεωρητική πολιτικο-οικονομική χαρτογράφηση: ποιοι «χάνουν» και ποιοι «κερδίζουν» με βάση το προφίλ τους (συνοχή, σύνορα, άμυνα, έρευνα):
Ποιοι «χάνουν» από τις περικοπές στη συνοχή
Οι μεγαλύτεροι «χαμένοι» θα (πρέπει να) είναι τα κράτη που ανήκουν παραδοσιακά στους “Friends of Cohesion”: Πορτογαλία, Ισπανία και η πλειονότητα των χωρών της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης (Πολωνία, Ουγγαρία, Τσεχία, Σλοβακία, Ρουμανία, Βουλγαρία, Σλοβενία, Κροατία, κράτη Βαλτικής κ.ά.).
Αυτές οι χώρες έχουν υψηλή εξάρτηση από την πολιτική συνοχής για υποδομές, περιφερειακά έργα, απασχόληση και αναπτυξιακά προγράμματα. Η περικοπή άνω των 6 δισ. ευρώ στη συνοχή για το 2026, σε σχέση με την πορεία των προηγούμενων ετών, σημαίνει ότι το καθαρό καθαρό όφελος τους από τον ευρωπαϊκό προϋπολογισμό περιορίζεται, ακόμη κι αν ονομαστικά οι ροές παραμένουν μεγάλες.
Η ίδια η συζήτηση στις Βρυξέλλες για το μέλλον της συνοχής δείχνει ότι αυτό δεν είναι μεμονωμένο φαινόμενο, αλλά μέρος μιας τάσης σταδιακής υποχώρησης του βάρους της συνοχής μέσα στον προϋπολογισμό.
Σε αυτή την ομάδα πρακτικά εντάσσεται και η Ελλάδα: εξακολουθεί να είναι καθαρός αποδέκτης πόρων συνοχής, άρα μια σημαντική μείωση στο συνολικό envelope συνεπάγεται ότι, σε σύγκριση με ένα σενάριο status quo, «χάνει» δημοσιονομικό χώρο για κλασικά έργα υποδομών, περιφέρειες, κοινωνική πολιτική και ανάπτυξη της υπαίθρου. Το ίδιο ισχύει για χώρες όπως η Κροατία ή η Βουλγαρία, που στηρίζονται σε μεγάλο βαθμό στα Ταμεία Συνοχής για να καλύψουν αναπτυξιακά κενά.
Ποιοι «κερδίζουν» από σύνορα, ασφάλεια, άμυνα και καινοτομία
Από την άλλη πλευρά, ενισχύονται οι χώρες που βρίσκονται στην πρώτη γραμμή των εξωτερικών συνόρων της ΕΕ και αξιοποιούν έντονα τα ταμεία για μετανάστευση, διαχείριση συνόρων και Frontex: Ιταλία, Ελλάδα, Ισπανία, Μάλτα, Κύπρος, αλλά και κράτη της Ανατολικής και Βόρειας Ευρώπης με σύνορα προς Λευκορωσία/Ρωσία (Πολωνία, Λιθουανία, Λετονία, Εσθονία, Φινλανδία). Οι αυξήσεις στο Ταμείο Μετανάστευσης και Διαχείρισης Συνόρων και στα σχετικά κονδύλια ασφάλειας/επιτήρησης σημαίνουν ότι αυτές οι χώρες μπορούν να απορροφήσουν περισσότερα κονδύλια για επιχειρησιακή ικανότητα, τεχνολογίες επιτήρησης, reception facilities και συνεργασία με οργανισμούς όπως η Frontex.
Επιπλέον, «κερδισμένοι» είναι τα κράτη-μέλη με ισχυρή αμυντική βιομηχανία και συμμετοχή σε προγράμματα της κοινής ευρωπαϊκής άμυνας: Γαλλία, Γερμανία, Ιταλία, Ισπανία, Σουηδία κ.ά. Τα επιπλέον κονδύλια για άμυνα και ασφάλεια τείνουν να κατευθύνονται μέσω εργαλείων όπως το European Defence Fund ή συναφή προγράμματα, στα οποία οι παραπάνω χώρες έχουν μεγάλη απορροφητικότητα και βιομηχανική βάση.
Στους «ωφελημένους» ανήκουν επίσης τα κράτη που παραδοσιακά απορροφούν δυσανάλογα μεγάλο μερίδιο από τα προγράμματα έρευνας και καινοτομίας, ιδίως το Horizon Europe. Πρόκειται κυρίως για Γερμανία, Γαλλία, Κάτω Χώρες, Βέλγιο, Δανία, Σουηδία, Φινλανδία, Αυστρία, αλλά και σε μικρότερο βαθμό Ιταλία και Ισπανία. Η αύξηση των κονδυλίων για την έρευνα και την ψηφιακή/καινοτομική οικονομία (περίπου +20 εκατ. για Horizon και επιπλέον χρήματα για δίκτυα, καινοτομία και ανταγωνιστικότητα) πρακτικά σημαίνει ότι αυτά τα κράτη, με ώριμα πανεπιστήμια, clusters και εταιρείες υψηλής τεχνολογίας, μπορούν να προσελκύσουν περισσότερα έργα και χρηματοδότηση.
Για την Ελλάδα η εικόνα είναι μικτή:
«Χάνει» σε σχετικούς όρους από τη μείωση των κλασικών κονδυλίων συνοχής.
«Κερδίζει» όμως δυνητικά από τα αυξημένα κονδύλια για σύνορα/μετανάστευση, όπου είναι πρώτη γραμμή, καθώς και από την πράσινη-ενεργειακή διάσταση και τα ερευνητικά προγράμματα, εφόσον συνεχίσει να βελτιώνει την απορροφητικότητα ελληνικών φορέων (πανεπιστήμια, ερευνητικά κέντρα, επιχειρήσεις).
Ποιοι «κερδίζουν» πολιτικά: οι φειδωλοί και οι υπέρ της ευελιξίας
Υπάρχει και μια πιο πολιτική κατηγορία «κερδισμένων»: τα λεγόμενα “frugal” κράτη (Αυστρία, Ολλανδία, Σουηδία, Φινλανδία, με τη Γερμανία σε πιο ήπιο αλλά συγγενές ρόλο), που εδώ και χρόνια πιέζουν για συγκράτηση της συνολικής δαπάνης και μεγαλύτερη ευελιξία αντί για «κλειδωμένες» γραμμές. Η ύπαρξη buffer €715,7 εκατ. εκτός δεσμευμένων γραμμών και η κάπως χαμηλότερη συνολική δέσμευση έναντι της αρχικής πρότασης της Επιτροπής αντανακλά ακριβώς αυτή τη γραμμή: μικρότερη πίεση στους εθνικούς προϋπολογισμούς τους και μεγαλύτερο περιθώριο ad hoc διαχείρισης, αν κάτι πάει στραβά.
Αντιστρόφως, οι “Friends of Cohesion” έχουν κάθε λόγο να αισθάνονται πολιτικά «χαμένοι», καθώς το μείγμα δαπανών απομακρύνεται από την κλασική λογική «ανάπτυξη μέσω περιφερειακής σύγκλισης» και πηγαίνει προς «ασφάλεια, άμυνα, ανταγωνιστικότητα». Αυτό αποτυπώνεται ήδη σε δηλώσεις κυβερνήσεων όπως της Πορτογαλίας, που προαναγγέλλουν «σκληρή μάχη» για το επόμενο Πολυετές Πλαίσιο 2028-2034, ακριβώς επειδή βλέπουν τη συνοχή να πιέζεται.
Χρονοδιάγραμμα υλοποίησης
Τα σχετικά επίσημα και έγκυρα στοιχεία που αφορούν τα ποσά για τη πολιτική συνοχής στην ΕΕ για το 2025 και το 2026 αναφέρουν:
Για το έτος 2025, το κεφάλαιο «Cohesion, resilience and values” (που περιλαμβάνει οικονομική, κοινωνική και εδαφική συνοχή) έχει καθοριστεί σε ≈ 77.980,2 εκατ. ευρώ σε δεσμεύσεις.
Για το έτος 2026, το αντίστοιχο κεφάλαιο «Cohesion, Resilience and Values» έχει καθοριστεί σε ≈ 71.649,8 εκατ. ευρώ σε δεσμεύσεις.
Με βάση αυτά τα δύο στοιχεία, η μείωση στις δεσμεύσεις για το κεφάλαιο της συνοχής από 2025 σε 2026 είναι περίπου 6.330 εκατ. ευρώ (77.980,2 – 71.649,8 = ≈ 6.330) — συνεπώς η εκτίμηση «πάνω από 6 δισ. ευρώ» φαίνεται να αντιστοιχεί στις εκτιμήσεις για τις περικοπές στον προϋπολογισμό του 2026.
Σε ό,τι αφορά το χρονοδιάγραμμα, η εικόνα σήμερα (16/11/2025) είναι η εξής:
Στις 15 Νοεμβρίου επετεύχθη προσωρινή πολιτική συμφωνία μεταξύ Συμβουλίου και Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου για τον προϋπολογισμό 2026, με συνολικά €192,8 δισ. σε δεσμεύσεις και €190,1 δισ. σε πληρωμές και με buffer €715,7 εκατ. κάτω από τα ανώτατα όρια του ΜΠΔΠ.
Το επόμενο βήμα είναι η τυπική έγκριση: αφενός από την Ολομέλεια του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, αφετέρου από το Συμβούλιο (υπουργοί Οικονομικών/Γενικές Υποθέσεις), μέσα στις επόμενες περίπου δύο εβδομάδες. Μέχρι στιγμής, οι ανακοινώσεις μιλούν για συμφωνία που «πρέπει ακόμη να εγκριθεί επίσημα» από τα δύο θεσμικά όργανα.
Αφού εγκριθεί, ο προϋπολογισμός δημοσιεύεται στην Επίσημη Εφημερίδα της ΕΕ και τίθεται σε ισχύ την 1η Ιανουαρίου 2026. Από εκείνη τη στιγμή αρχίζει η πραγματική κατανομή ανά πρόγραμμα και, εμμέσως, ανά κράτος-μέλος, μέσα από τα ήδη εγκεκριμένα επιχειρησιακά προγράμματα ή μέσω επαναπρογραμματισμών (ιδίως στη συνοχή, όπου η Επιτροπή έχει ήδη ανοίξει παράθυρο για περισσότερη ευελιξία).
Συνοψίζοντας, δεν έχουμε ακόμη «επίσημο excel» ανά κράτος για να πούμε ότι η Ελλάδα χάνει τόσα, η Πολωνία τόσα κ.ο.κ. Αυτό που είναι όμως ξεκάθαρο είναι το μοτίβο: χώρες-πυλώνες της συνοχής βλέπουν τη σχετική ισχύ τους να μειώνεται, χώρες με ισχυρή αμυντική/ερευνητική βάση και χώρες πρώτης γραμμής στα σύνορα αποκτούν μεγαλύτερη βαρύτητα στα ευρωπαϊκά κονδύλια, ενώ οι φειδωλοί κερδίζουν την πολιτική μάχη για έναν πιο «σφιχτό αλλά ευέλικτο» προϋπολογισμό.
Πηγή: in.gr
