Δημογραφικό: Πώς αυξάνει τη φορολογία και μετακυλύει το κόστος στις νεότερες γενιές

H δημογραφική επιβράδυνση έχει ήδη αρχίσει να περιορίζει τις αναπτυξιακές δυνατότητες οικονομιών από την Ανατολική Ευρώπη έως τη Μεσόγειο. Υπάρχει όμως και ακόμα ένα επίπεδο που το δημογραφικό θα προκαλέσει προβλήματα. Σταδιακά το φορολογικό βάρος θα αρχίσει να μετατοπίζεται από τις μεγαλύτερες ηλικίες προς τους νεότερους εργαζόμενους, σε μια περίοδο που η απασχόληση και η παραγωγικότητα βρίσκονται υπό πίεση.

Η προειδοποίηση της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Ανασυγκρότησης και Ανάπτυξης (EBRD) είναι ξεκάθαρη. Η γήρανση του πληθυσμού μπορεί να μειώσει την ετήσια αύξηση του κατά κεφαλήν ΑΕΠ κατά περίπου 0,4 ποσοστιαίες μονάδες έως το 2050 σε αναδυόμενες ευρωπαϊκές οικονομίες. Είναι ενδεικτικό ότι σε σχετικό δημοσίευμα του το Reuters αναφέρεται σε «δημογραφική ωρολογιακή βόμβα» με προεκτάσεις στη δημοσιονομική σταθερότητα.

Η εικόνα ενισχύεται από τα συμπεράσματα του ΟΟΣΑ.Ο Οργανισμός προειδοποιεί ότι χώρες με υψηλά ποσοστά γήρανσης θα δουν σημαντική επιβράδυνση της αύξησης των εισοδημάτων μέχρι το 2060. Ο λόγος είναι απλός, όσο μειώνεται η προσφορά εργασίας, τόσο δυσκολότερο γίνεται για τις οικονομίες να διατηρήσουν ρυθμούς παραγωγικότητας και αύξησης μισθών.

Η γήρανση όμως δεν έχει μόνο μακροοικονομικό αποτύπωμα, αλλά και δημοσιονομικό. Χώρες με υψηλή αναλογία συνταξιούχων προς εργαζόμενους καλούνται να χρηματοδοτήσουν αυξημένες δαπάνες για συντάξεις και υγεία, με την πίεση να μεταφέρεται σταδιακά προς τους οικονομικά ενεργούς πολίτες. Στις ευρωπαϊκές οικονομίες όπου η φορολογία της εργασίας παραμένει υψηλή, το βάρος αυτό γίνεται ακόμη πιο ορατό.

Η νεολαία σε θέση πίεσης

Την ίδια στιγμή, η Διεθνής Οργάνωση Εργασίας (ILO), καταγράφει σταθερά οτι οι νέοι εργαζόμενοι εξακολουθούν να αντιμετωπίζουν υψηλά ποσοστά ανεργίας και επισφαλών σχέσεων εργασίας. Σε πολλές χώρες, ανάμεσα σε αυτές και η Ελλάδα, οι νέοι είναι συχνά παγιδευμένοι σε χαμηλούς μισθούς, περιορισμένη κοινωνική προστασία και μεγαλύτερη φορολογική επιβάρυνση αναλογικά με το εισόδημά τους.

Οι νεότερες γενιές συμμετέχουν στην αγορά εργασίας υπό όρους που συχνά υπονομεύουν τη δυνατότητά τους να ενισχύσουν πραγματικά τα φορολογικά έσοδα. Το αποτέλεσμα είναι ένας φαύλος κύκλος, καθώς η αδυναμία ενίσχυσης των εισοδημάτων των νέων καθιστά πιο δύσκολη τη χρηματοδότηση του κοινωνικού κράτους, το οποίο με τη σειρά του απαιτεί μεγαλύτερη συνεισφορά από τους ίδιους εργαζόμενους.

Η ελληνική ιδιαιτερότητα

Η Ελλάδα βρίσκεται στο κέντρο αυτού του πλέγματος. Με έναν από τους ταχύτερα γηράσκοντες πληθυσμούς στην Ευρώπη, χαμηλό ποσοστό γεννήσεων και υψηλή συνταξιοδοτική δαπάνη ως ποσοστό του ΑΕΠ, η χώρα αντιμετωπίζει ένα συνδυασμό που επιβαρύνει τη φορολογική της αρχιτεκτονική. Παράλληλα, το επίπεδο της φορολογικής επιβάρυνσης για τον μέσο μισθωτό χωρίς παιδιά παραμένει πάνω από τον μέσο όρο του ΟΟΣΑ, γεγονός που περιορίζει την ικανότητα αύξησης του διαθέσιμου εισοδήματος.

Η μετανάστευση νέων και εξειδικευμένων εργαζομένων προς άλλες ευρωπαϊκές αγορές προσθέτει έναν ακόμη κρίσιμο παράγοντα. Η απώλεια ανθρώπινου δυναμικού, ειδικά σε τεχνολογικούς και επιστημονικούς κλάδους, μειώνει περαιτέρω την παραγωγικότητα της οικονομίας και συρρικνώνει τη φορολογική βάση σε μια στιγμή που οι δημοσιονομικές ανάγκες αυξάνονται.

Στο ίδιο διάστημα, η αύξηση του προσδόκιμου ζωής σημαίνει ότι οι υποχρεώσεις του ασφαλιστικού συστήματος εκτείνονται σε μεγαλύτερο χρονικό ορίζοντα. Η πρόκληση για την Ελλάδα δεν αφορά μόνο την κάλυψη των συνταξιοδοτικών δαπανών, αλλά και τη διασφάλιση ότι η αγορά εργασίας μπορεί να στηρίξει αυτές τις ανάγκες χωρίς να επιβαρύνει υπερβολικά τους νεότερους εργαζόμενους.

Ένα ευρωπαϊκό φαινόμενο

Ο ΟΟΣΑ, η Eurostat και η ILO καταγράφουν αντίστοιχες τάσεις σε οικονομίες της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης, όπου η γήρανση συνδυάζεται με μεταναστευτικό κύμα και μειωμένη παραγωγικότητα. Όμως η Ελλάδα ανήκει στο μικρό σύνολο των χωρών όπου οι τρεις αυτές παράμετροι συμπίπτουν με σχετικά υψηλή ανεργία νέων και χαμηλή συμμετοχή στην αγορά εργασίας.
Το πώς θα μοιραστεί το φορολογικό βάρος τα επόμενα χρόνια θα εξαρτηθεί σε μεγάλο βαθμό από την εξέλιξη αυτών των δημογραφικών τάσεων και από την ικανότητα της οικονομίας να ενισχύσει την παραγωγικότητα, να προσελκύσει εργατικό δυναμικό και να επαναπατρίσει εξειδικευμένους εργαζόμενους.

Οι διεθνείς αναλύσεις συμφωνούν επίσης στο γεγονός οτι οσο μειώνεται ο αριθμός των εργαζομένων σε σχέση με τους συνταξιούχους, τόσο δυσκολότερο γίνεται για τις κυβερνήσεις να μειώσουν τη φορολόγηση των μισθών και των εισφορών. Η πίεση αυτή αναμένεται να ενταθεί την επόμενη εικοσιπενταετία, με τον ΟΟΣΑ να υπογραμμίζει ότι χωρίς αλλαγές στη διάρθρωση των εσόδων και των δαπανών, η επιβράδυνση στην αύξηση των εισοδημάτων θα είναι αναπόφευκτη.