Οικονομική Ανάπτυξη και Άυλες Επενδύσεις

Η συζήτηση γύρω από τους παράγοντες που διαμορφώνουν τη σύγχρονη οικονομική ανάπτυξη έχει μετατοπιστεί σημαντικά κατά τις τελευταίες δεκαετίες. Παραδοσιακά, η οικονομική θεωρία και πολιτική έδιναν έμφαση στο υλικό κεφάλαιο: μηχανήματα, κτήρια, εξοπλισμό και υποδομές. Ωστόσο, η ίδια η δομή της παγκόσμιας οικονομίας μεταβάλλεται ραγδαία, με αποτέλεσμα το άυλο κεφάλαιο —η γνώση, η καινοτομία, το λογισμικό, οι πατέντες, τα brands, η οργανωτική τεχνογνωσία και η συσσωρευμένη εμπειρία— να καθίσταται κρίσιμος παράγοντας ανάπτυξης σε όλες τις προηγμένες οικονομίες.

Η μετάβαση αυτή δεν είναι θεωρητική· αντανακλάται τόσο στα δεδομένα των επιχειρήσεων όσο και στα μακροοικονομικά στοιχεία των μεγαλύτερων οικονομιών. Το χάσμα ανάμεσα σε άυλα και υλικά περιουσιακά στοιχεία γίνεται εντυπωσιακά ορατό όταν συγκρίνει κανείς τις εταιρείες έντασης γνώσης με τις παραδοσιακές επιχειρήσεις εντάσεως φυσικού κεφαλαίου.

Στις αρχές του 2025, οι δύο μεγαλύτερες εισηγμένες εταιρείες στον κόσμο, NVIDIA και Apple, είχαν χρηματιστηριακές αξίες 4,4 και 3,9 τρισ. δολάρια αντίστοιχα. Ωστόσο, η λογιστική αξία των υλικών περιουσιακών τους στοιχείων ήταν ελάχιστη σε σχέση με τη συνολική αποτίμηση: περίπου 9 δισ. για την NVIDIA και 50 δισ. για την Apple. Το υλικό αυτό απόθεμα αντιστοιχεί μόλις στο 1/480 και 1/79 της χρηματιστηριακής αξίας τους αντίστοιχα — μια διαφορά που δεν μπορεί να εξηγηθεί από τις παραδοσιακές θεωρίες κεφαλαίου.

Αντίθετα, εταιρείες όπως η ExxonMobil και η Chevron παρουσιάζουν την ακριβώς αντίστροφη εικόνα: η χρηματιστηριακή τους αξία (495 δισ. και 303 δισ. δολάρια) είναι σχεδόν ένα δέκατο αυτής των τεχνολογικών γιγάντων, παρότι τα υλικά περιουσιακά τους στοιχεία είναι πολλαπλάσια. Η Exxon διαθέτει υλικά περιουσιακά στοιχεία 33 φορές μεγαλύτερα από αυτά της NVIDIA και 6 φορές μεγαλύτερα από αυτά της Apple.

Αυτό το χάσμα υπογραμμίζει την προέλαση του άυλου κεφαλαίου ως θεμελίου της επιχειρηματικής αξίας. Παράγοντες όπως η τεχνητή νοημοσύνη, η υπολογιστική ισχύς, τα δεδομένα, η τεχνολογική τεχνογνωσία και τα οικοσυστήματα ανάπτυξης λογισμικού συνιστούν τις πραγματικές πηγές υπεραξίας. Οι εταιρείες αυτές δεν στηρίζουν την κερδοφορία τους στην ιδιοκτησία υλικών στοιχείων, αλλά στη συσσώρευση γνώσης, ανθρωπίνου κεφαλαίου, R&D και δικτύων χρήσης.

Οι επιχειρηματικές αυτές εξελίξεις αντικατοπτρίζονται και στα μακροοικονομικά στοιχεία. Για τις ΗΠΑ και την ΕΕ, οι άυλες επενδύσεις ως ποσοστό του ΑΕΠ έχουν εκτοξευθεί κατά τις τελευταίες δεκαετίες. Στις ΗΠΑ, οι άυλες επενδύσεις ξεπέρασαν τις υλικές από τις αρχές της δεκαετίας του 2000, και η διαφορά διευρύνεται συνεχώς. Η αγορά αυτή αποτελεί ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα οικονομίας όπου το άυλο κεφάλαιο είναι πλέον ο κυρίαρχος πόρος ανάπτυξης.

Στην Ευρώπη, παρότι το σημείο εκκίνησης ήταν χαμηλότερο, παρατηρείται σταθερή αύξηση των άυλων επενδύσεων, οι οποίες προσεγγίζουν πλέον τα επίπεδα των υλικών επενδύσεων.

Η μετάβαση αυτή καταδεικνύει ότι η οικονομική μεγέθυνση στις προηγμένες οικονομίες εξαρτάται πλέον περισσότερο από την ικανότητά τους να συσσωρεύουν και να αξιοποιούν άυλους πόρους παρά από παραδοσιακές μορφές φυσικού κεφαλαίου.

Η ελληνική οικονομία παρουσιάζει σταθερή υστέρηση στις άυλες επενδύσεις. Η Ελλάδα βρίσκεται στις τελευταίες θέσεις της Ευρώπης ως προς το ποσοστό των άυλων επενδύσεων στο ΑΕΠ. Η υστέρηση αυτή συνδέεται με:

1.      τη μικρή κλίμακα των επιχειρήσεων,

2.      τον χαμηλό βαθμό ψηφιακού μετασχηματισμού,

3.      τις περιορισμένες δαπάνες R&D,

4.      τη σχετικά αδύναμη πανεπιστημιακή–επιχειρηματική διασύνδεση,

5.      τη χαμηλή θεσμική ποιότητα και την αργή διάχυση τεχνολογιών.

Ωστόσο, η εικόνα δεν είναι στατική. Τα τελευταία χρόνια οι άυλες επενδύσεις αυξάνονται ταχύτερα από τις υλικές. Αυτό οφείλεται μερικώς στη μεγάλη υποχώρηση των υλικών επενδύσεων κατά τη διάρκεια της κρίσης 2010–2018, αλλά και σε μια σταδιακή προσαρμογή επιχειρήσεων και δημοσίου προς ανάπτυξη που βασίζεται περισσότερο στην ένταση της γνώσης.

Η ανάκαμψη των άυλων επενδύσεων μετά το 2015 υποδηλώνει ότι η Ελλάδα αρχίζει να συμμετέχει —έστω αργά— στη διεθνή τάση ψηφιοποίησης, επένδυσης σε λογισμικό, αναβάθμισης δεξιοτήτων και βελτίωσης οργανωτικών μεθόδων.

Υπάρχουν τέσσερις λόγοι για τους οποίους το άυλο κεφάλαιο έχει τόσο μεγάλη επίδραση στην ανάπτυξη:

1. Κλιμάκωση και μη-ανταγωνιστικότητα

Οι άυλοι πόροι μπορούν να αναπαραχθούν με σχεδόν μηδενικό οριακό κόστος. Ένα λογισμικό, μια πατέντα ή ένας αλγόριθμος μπορούν να χρησιμοποιηθούν επ’ άπειρον χωρίς να φθείρονται. Αυτό σημαίνει ότι οι επιχειρήσεις που πετυχαίνουν αρχικά μπορούν να κλιμακωθούν εκθετικά.

2. Συμπληρωματικότητα

Οι άυλες επενδύσεις λειτουργούν σωρευτικά και αλληλοενισχύονται: λογισμικό, δεδομένα, ανθρώπινο κεφάλαιο, οργανωτικές δομές και brands συνθέτουν ένα ισχυρό και διασυνδεδεμένο οικοσύστημα.

3. Μεγάλη δυσκολία αντιγραφής

Όπως δείχνει η απόσταση στις αποτιμήσεις NVIDIA–Exxon και Apple–Chevron, το άυλο κεφάλαιο ενσωματώνει μοναδικά στοιχεία τεχνογνωσίας που είναι δύσκολο να αντιγραφούν, δημιουργώντας υψηλά εμπόδια εισόδου και ισχυρά ανταγωνιστικά πλεονεκτήματα.

4. Συσχέτιση με την τεχνητή νοημοσύνη

Η άνοδος της Τεχνητής Νοημοσύνης καθιστά το άυλο κεφάλαιο ακόμη πιο κρίσιμο. Οι βάσεις δεδομένων, τα υπολογιστικά υποδείγματα και οι υπολογιστικές υποδομές, το άυλο ανθρώπινο κεφάλαιο στις επιστήμες, την τεχνολογία, τη μηχανική και τα μαθηματικά (STEM) και οι οργανωτικές δομές που αξιοποιούν την ΤΝ αποτελούν πλέον τους πυλώνες της παραγωγικότητας.

Για να επιτύχει υψηλότερους ρυθμούς ανάπτυξης, η Ελλάδα πρέπει να ενισχύσει τις άυλες επενδύσεις μέσα σε ένα συνεκτικό δημόσιο και ιδιωτικό πλαίσιο. Κρίσιμες προτεραιότητες περιλαμβάνουν:

1. Ραγδαία αύξηση των δαπανών για Έρευνα και Ανάπτυξη (R&D)

Σήμερα η Ελλάδα βρίσκεται σημαντικά κάτω από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο. Απαιτείται ενίσχυση της πανεπιστημιακής έρευνας, των start-ups και των τεχνοβλαστών.

2. Ψηφιακός μετασχηματισμός Μικρομεσαίων Επιχειρήσεων (ΜμΕ)

Η πλειονότητα των ελληνικών επιχειρήσεων παραμένει τεχνολογικά πίσω. Χρειάζονται κίνητρα για επενδύσεις σε λογισμικό, data analytics και cloud υποδομές.

3. Καλλιέργεια ανθρωπίνου κεφαλαίου

Επένδυση σε STEM δεξιότητες, συνεχή κατάρτιση και προσέλκυση εξειδικευμένου προσωπικού. Το άυλο κεφάλαιο είναι άρρηκτα δεμένο με το ανθρώπινο κεφάλαιο.

4. Βελτίωση θεσμικού περιβάλλοντος

Η απλοποίηση των διαδικασιών, η επιτάχυνση της δικαιοσύνης και η ενίσχυση της σταθερότητας των κανόνων είναι απαραίτητες για να στηριχθούν επενδύσεις έντασης γνώσης.

5. Δημιουργία οικοσυστημάτων καινοτομίας

Πάρκα τεχνολογίας, digital hubs, clusters επιχειρήσεων και συνεργασίες πανεπιστημίων–βιομηχανίας μπορούν να επιταχύνουν τη μετάβαση.

Το άυλο κεφάλαιο αποτελεί πλέον τον κυρίαρχο παράγοντα που διαμορφώνει την οικονομική αξία των επιχειρήσεων και τους ρυθμούς ανάπτυξης των ανεπτυγμένων οικονομιών. Η Ελλάδα, αν και ιστορικά υστερεί στις άυλες επενδύσεις, παρουσιάζει τα τελευταία χρόνια σημάδια προσαρμογής, τα οποία μπορούν να ενισχυθούν μέσω στοχευμένων πολιτικών.

Η ουσία είναι σαφής: η ανταγωνιστικότητα του 21ου αιώνα δεν θα βασιστεί στα κτίρια, τα μηχανήματα ή τις παραδοσιακές επενδύσεις, αλλά στη γνώση, τις δεξιότητες, τη δημιουργικότητα, την καινοτομία και την ικανότητα μιας οικονομίας να ενσωματώνει και να αξιοποιεί άυλους πόρους.

Η μετάβαση σε ένα νέο υπόδειγμα ανάπτυξης —ένα υπόδειγμα άυλου κεφαλαίου— δεν αποτελεί επιλογή, αλλά αναγκαιότητα.

Ο Γιώργος Αλογοσκούφης είναι Ομότιμος Καθηγητής Οικονομικής Επιστήμης στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών και πρώην Υπουργός Οικονομίας και Οικονομικών 

Ο Πέτρος Βαρθαλίτης είναι Επίκουρος Καθηγητής Οικονομικών στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών