Στις σύγχρονες αγορές εργασίας, το πρόβλημα δεν είναι μόνο ο μισθός. Όλο και περισσότερο οι εργαζόμενοι διεκδικούν να ξέρουν πότε και πόσο θα δουλέψουν. Αυτές τις ημέρες μια απεργιακή κινητοποίηση σε μία από τις εταιρείες κολοσσούς στην εστίαση, ανοίγει ξανά τη συζήτηση για την εργασιακή ανασφάλεια, τα ελαστικά ωράρια και τις ελαστικές μορφές απασχόλησης.
Οι κινητοποιήσεις των εργαζομένων στα Starbucks φέρνει στην επιφάνεια ένα από τα βασικά ζητήματα σήμερα. Το εισόδημα από μόνο του δεν αρκεί για να βελτιώσει την ποιότητα ζωής.
Η κλιμάκωση της απεργίας στις Ηνωμένες Πολιτείες, με χιλιάδες μπαρίστας να συμμετέχουν σε δεκάδες πόλεις, δεν οργανώθηκε γύρω από ένα κλασικό αίτημα αύξησης του μισθού. Στο επίκεντρο έχουν βρεθεί ζητήματα όπως είναι η σταθερότητα στις βάρδιες και στο ωράριο. Με άλλα λόγια, το δικαίωμα οι εργαζόμενοι να ορίζουν μόνοι τους τον ελεύθερο τους χρόνο.
Οι διαρκείς εναλλαγές στο ωράριο συνδέεται άμεσα με χαμηλότερη ποιότητα ζωής
Η εργασιακή ελαστικότητα, που για χρόνια παρουσιάστηκε ως εργαλείο προσαρμογής της επιχείρησης στη ζήτηση, μετατράπηκε σε πεδίο σύγκρουσης για το ποιος τελικά αναλαμβάνει το κόστος αυτής της προσαρμογής.
Το νέο εργασιακό επίδικο
Η οικονομία των υπηρεσιών, όπως είναι η εστίαση, το λιανεμπόριο και ο τουρισμός, στηρίζεται δομικά στην ευελιξία. Οι βάρδιες αλλάζουν ανάλογα με την κίνηση, οι ώρες εργασίας αυξομειώνονται εβδομαδιαία, ενώ η μερική απασχόληση λειτουργεί συχνά ως κανόνας και όχι ως επιλογή. Η εργασιακή ελαστικότητα δεν αφορά μόνο το πόσες ώρες πληρώνεται ένας εργαζόμενος, αλλά αν μπορεί να προγραμματίσει τη ζωή του.
Στην Νέα Υόρκη, με αφορμή τις κινητοποιήσεις στα Starbucks, το ωράριο έγινε αντικείμενο δημόσιας πολιτικής συζήτησης
Η σύγκρουση στα Starbucks αποκρυσταλλώνει αυτή τη μετάβαση. Τα αιτήματα για σταθερότερο ωράριο δεν είναι απλά μια εργασιακή λεπτομέρεια., αλλά ανάγκη για τη βελτίωση της καθημερινότητας στην οποία οι βάρδιες ανακοινώνονται αργά, αλλάζουν την τελευταία στιγμή ή ακυρώνονται, μεταφέροντας όλο το ρίσκο και το άγχος στον εργαζόμενο.
Ποιότητα ζωής υπό πίεση
Οι διαρκείς εναλλαγές στο ωράριο συνδέεται άμεσα με χαμηλότερη ποιότητα ζωής. Μελέτες από πανεπιστημιακά ιδρύματα και ερευνητικά ινστιτούτα στις ΗΠΑ δείχνουν ότι εργαζόμενοι με ασταθή ωράρια εμφανίζουν υψηλότερα επίπεδα άγχους, χειρότερη ποιότητα ύπνου και μεγαλύτερη υλική ανασφάλεια, ακόμη και όταν ο ονομαστικός μισθός δεν είναι ιδιαίτερα χαμηλός. Αντίστροφα, η εισαγωγή κανόνων στο ωράριο συνδέεται με μείωση της εργασιακής εξουθένωσης και χαμηλότερη κινητικότητα προσωπικού.
Η ποιότητα ζωής γίνεται έτσι αναπόσπαστο κομμάτι της συζήτησης για τις συνθήκες εργασίας. Όταν ο εργαζόμενος δεν γνωρίζει αν θα δουλέψει 120 ή 160 ή 200 ώρες τον μήνα, δεν μπορεί να προγραμματίσει έξοδα, οικογενειακές υποχρεώσεις ή ακόμη και μια δεύτερη εργασία που θα συμπλήρωνε το εισόδημά του. Η εργασιακή ελαστικότητα μεταφράζεται στην πράξη, ως ένας παράγοντας εξίσου κρίσιμος με τον μισθό.
Στην Νέα Υόρκη, με αφορμή τις κινητοποιήσεις στα Starbucks, το ωράριο έγινε αντικείμενο δημόσιας πολιτικής συζήτησης ακριβώς επειδή η επίδρασή του ξεπερνά τον χώρο εργασίας και αγγίζει την κοινωνική συνοχή.
Ελαστικότητα χωρίς δίχτυ ασφαλείας
Αν το αμερικανικό παράδειγμα μοιάζει μακρινό, η ελληνική πραγματικότητα λειτουργεί ως ένας καθρέφτης. Εστίαση, λιανεμπόριο και τουρισμός συγκεντρώνουν μεγάλο μέρος της απασχόλησης, ιδιαίτερα για νέους και χαμηλής ειδίκευσης εργαζόμενους. Τα χαρακτηριστικά είναι γνωστά, καθώς η εποχικότητα, η μερική απασχόληση, τα σπαστά ωράρια και οι υπερωρίες που άλλοτε πληρώνονται και άλλοτε «χάνονται», είναι συχνά φαινόμενα.
Στην Ελλάδα, οι ελαστικές μορφές εργασίας λειτούργησαν επί χρόνια ως μηχανισμός απορρόφησης κρίσεων. Όμως, σε συνθήκες οικονομικής ανάκαμψης, το ίδιο μοντέλο δοκιμάζει τα όριά του. Η αβεβαιότητα του ωραρίου περιορίζει την πραγματική αγοραστική δύναμη, ακόμη και όταν ο κατώτατος μισθός αυξάνεται.
Η ποιότητα ζωής γίνεται έτσι το «αόρατο κόστος» της εργασιακής ελαστικότητας. Η δυσκολία προγραμματισμού επηρεάζει την καθημερινότητα, τη φροντίδα των παιδιών, την εκπαίδευση και, τελικά, την απόφαση παραμονής ή αποχώρησης από μια δουλειά. Δεν είναι τυχαίο ότι οι υπηρεσίες εμφανίζουν υψηλά ποσοστά κινητικότητας, με κόστος τόσο για τους εργαζόμενους όσο και για τις επιχειρήσεις.
Μακροοικονομική διάσταση
Σε μακροοικονομικό επίπεδο, η εργασιακή ελαστικότητα δεν είναι απλώς θέμα εργασιακών σχέσεων. Επηρεάζει την παραγωγικότητα, την κατανάλωση και τη βιωσιμότητα της ανάπτυξης. Ασταθές εισόδημα σημαίνει περιορισμένη κατανάλωση και αδυναμία αποταμίευσης, ενώ η ποιότητα ζωής των εργαζομένων συνδέεται άμεσα με τη συνολική απόδοση της οικονομίας.
Η συζήτηση διεθνώς αρχίζει να μετατοπίζεται, από το ερώτημα «πόσο αυξήθηκε ο μισθός» στο «πόσο σταθερό είναι το ωράριο εργασίας». Η απεργία στα Starbucks δεν είναι μεμονωμένο επεισόδιο, αλλά ένδειξη αυτής της μετατόπισης. Το ίδιο ερώτημα, με διαφορετική ένταση, τίθεται και στην Ελλάδα.
