Ηλεκτρονικές πληρωμές: Ταχεία εξάπλωση την τελευταία δεκαετία στην Ελλάδα

Τη δεύτερη ταχύτερη εξάπλωση της χρήσης καρτών στην ΕΕ των 27 σημειώνει η Ελλάδα τη δεκαετία 2015-2024, σύμφωνα με νέα μελέτη του Ιδρύματος Οικονομικών και Βιομηχανικών Ερευνών,

Η μελέτη αναδεικνύει την πτωτική πορεία στη συνολική χρήση μετρητών, την διαφορετική ένταση χρήσης ηλεκτρονικών πληρωμών ανά επιλεγμένες κατηγορίες συναλλαγών, αλλά και τη συνεχιζόμενη επίδραση της χρήσης καρτών πληρωμών στη βελτίωση της φορολογικής συμμόρφωσης.

Ταχύτατη εξάπλωση της χρήσης καρτών

Όπως προκύπτει από τη μελέτη του ΙΟΒΕ, η χρήση καρτών έχει διευρυνθεί συστηματικά μετά το 2014, σε συνέχεια της επιβολής κεφαλαιακών περιορισμών, των μέτρων προώθησης των ηλεκτρονικών πληρωμών, της κρίσης πανδημίας, αλλά και διοικητικών μέτρων π.χ. η σύνδεση των τερματικών POS με την ΑΑΔΕ το 2024.

Η ταχύτητα εξάπλωσης της χρήσης καρτών πληρωμών τη δεκαετία 2015-2024 είναι η δεύτερη υψηλότερη στην ΕΕ-27. Ενδεικτικά, μεταξύ των ετών 2014 και 2024, η σωρευτική αύξηση στη χρήση καρτών αγγίζει τις 25 φορές ως προς τον αριθμό συναλλαγών και τις 10 φορές ως προς την αξία συναλλαγών.

Ενισχύθηκαν οι διαδικτυακές πληρωμές

Οι διαδικτυακές πληρωμές ενισχύθηκαν όχι μόνο κατά τη διάρκεια αλλά και μετά την πανδημία. Ενδεικτικά, το μερίδιο των διαδικτυακών συναλλαγών έναντι των συναλλαγών με φυσική παρουσία αυξήθηκε από λιγότερο από 1:5 σε περίπου 1:3 κατά την πανδημία και 1:2 μετά την πανδημία.

Οι καταναλωτές επεκτείνουν τη χρήση πλαστικού χρήματος με φυσική παρουσία για συναλλαγές μικρότερης μέσης αξίας, αλλά υψηλότερης μέσης αξίας διαδικτυακά. Η αξία των εγχώριων πληρωμών μέσω ελληνικών καρτών ξεπέρασε για πρώτη φορά το 2022 το αντίστοιχο σύνολο των αναλήψεων μετρητών, με τη σχετική αναλογία να παραμένει σχετικά μοιρασμένη έκτοτε.

Οι υπηρεσίες κυριαρχούν στις διαδικτυακές συναλλαγές

Αν και ο βαθμός χρήσης ψηφιακών πληρωμών με φυσική παρουσία είναι αναλογικά εντονότερος για αγορές αγαθών σε σχέση με υπηρεσίες, η πρόσφατη επέκταση των πληρωμών με κάρτες ήταν ισχυρότερη στις υπηρεσίες σε σύγκριση με τα αγαθά, μειώνοντας έτσι το χάσμα του σχετικού μείγματος χρήσης.

Άνω του 40% της χρήσης ψηφιακών πληρωμών αφορά πλέον υπηρεσίες σε σύγκριση με λιγότερο από 20% το 2015, ενώ το μερίδιο υπηρεσιών στη συνολική καταναλωτική δαπάνη των νοικοκυριών αγγίζει το 45%. Οι υπηρεσίες κυριαρχούν στις διαδικτυακές συναλλαγές.

Σημαντική επίδραση στα φορολογικά έσοδα

Εξετάζοντας τις 27 χώρες της ΕΕ, αναδεικνύεται ότι υψηλότερη χρήση καρτών πληρωμής και χαμηλότερο μερίδιο ανάληψης μετρητών σχετίζονται με μικρότερη απώλεια εσόδων («κενό») ΦΠΑ.

Περίπου το 40% της αξίας των πληρωμών με κάρτα συνεχίζει να πραγματοποιείται σε σούπερ μάρκετ, βενζινάδικα και λογαριασμούς κοινής ωφέλειας

Στην Ελλάδα, η συνεχιζόμενη εξάπλωση των ψηφιακών πληρωμών εξακολουθεί να έχει σημαντική θετική επίδραση στα φορολογικά έσοδα, ενώ η σχέση φαίνεται να ενισχύθηκε το 2024, μετά τη διασύνδεση των τερματικών POS με τις φορολογικές αρχές.

Η θετική επίδραση της επέκτασης των πληρωμών με κάρτες στα έσοδα από ΦΠΑ για το 2024 εκτιμάται σε τουλάχιστον 400 εκατ. ευρώ. Και αυτό καθώς κάθε 10 ευρώ νέων δαπανών με κάρτες το 2024 εκτιμάται ότι αφορούσε κατά μέσο όρο τουλάχιστον 0,5 ευρώ προηγουμένως αδήλωτων εσόδων ΦΠΑ.

Οι κλάδοι με τις μεγαλύτερες συναλλαγές καρτών

Οι πληρωμές με κάρτες αυξήθηκαν με διαφορετικό ρυθμό ανά τομέα και είδος συναλλαγής, μετά την πανδημία και την εφαρμογή μέτρων σε στοχευμένες συναλλαγές (νόμος 4876/2021). Συναλλαγές για υπηρεσίες όπως εστιατόρια, μπαρ, παραγγελίες μέσω ταχυδρομείου και υπηρεσίες στοιχημάτων αύξησαν σημαντικά το μερίδιο των δαπανών με κάρτα την τελευταία διετία.

Ωστόσο, περίπου το 40% της αξίας των πληρωμών με κάρτα συνεχίζει να πραγματοποιείται σε σούπερ μάρκετ, βενζινάδικα και λογαριασμούς κοινής ωφέλειας.

Πού χρησιμοποιούνται περισσότερο οι κάρτες

Καθώς ορισμένες κατηγορίες πληρωμών έχουν υψηλότερη συσχέτιση με τη φορολογική συμμόρφωση, η μελέτη εξέτασε ενδεικτικά τον βαθμό χρήσης καρτών σε επιλεγμένους τομείς όπου έχουν ληφθεί πρόσφατα στοχευμένα μέτρα.

Τα αποτελέσματα δείχνουν ότι, σε σύγκριση με το μερίδιο κάθε κατηγορίας δαπανών στη συνολική κατανάλωση των νοικοκυριών, οι πληρωμές με κάρτα:

· Χρησιμοποιούνται συντριπτικά λιγότερο σε κατηγορίες όπως νομικές υπηρεσίες, ιατρικές υπηρεσίες, συντήρηση σπιτιού, φροντίδα παιδιών και ευρύτερες εκπαιδευτικές υπηρεσίες, υπηρεσίες πλυσίματος αυτοκινήτων, χωρίς σαφή τάση σύγκλισης.

· Χρησιμοποιούνται σχετικά λιγότερο σε κατηγορίες όπως κουρεία, ινστιτούτα αισθητικής ή αρτοποιεία, αλλά με συστηματική τάση σύγκλισης την τελευταία τριετία.

· ‘Εχουν αυξηθεί σημαντικά, ξεπερνώντας μάλιστα το αντίστοιχο μερίδιο κατανάλωσης, σε κατηγορίες όπως υπηρεσίες ταξί, όπου πρόσφατα εφαρμόστηκε η υποχρεωτική αποδοχή ηλεκτρονικών πληρωμών.

Σύμφωνα με τη μελέτη του ΙΟΒΕ, παρά την πρόσφατη πρόοδο, η Ελλάδα εξακολουθούσε το 2023 να παρουσιάζει το 14ο μεγαλύτερο «κενό» στα έσοδα από ΦΠΑ στην ΕΕ. Η μεγαλύτερη χρήση ψηφιακών πληρωμών συνδέεται με χαμηλότερο «κενό» ΦΠΑ σε ολόκληρη την ΕΕ.

Η χρήση συναλλαγών με κάρτες στην Ελλάδα, αναλογικά με την ιδιωτική κατανάλωση, αγγίζει πλέον τον μέσο όρο της Ευρωζώνης. Παρά τη σύγκλιση αυτή, το επίπεδο χρήσης καρτών σε σχέση με την ιδιωτική κατανάλωση στην Ελλάδα παραμένει το 19ο χαμηλότερο μεταξύ των 27 μελών της ΕΕ, καθώς η χρήση καρτών παραμένει αναλογικά χαμηλή σε επιμέρους κατηγορίες συναλλαγών.

Μέτρα για μεγαλύτερα οφέλη για την οικονομία

Καθώς υπάρχει ακόμα περιθώριο για ενίσχυση της φορολογικής συμμόρφωσης μέσα από στοχευμένη εξάπλωση των ηλεκτρονικών πληρωμών, στη μελέτη προτείνονται περαιτέρω σχετικά μέτρα πολιτικής.

Ενδεικτικά, συμπληρωματικά μέτρα προς αυτή την κατεύθυνση είναι η άμεση επιστροφή στον καταναλωτή (cashback) ενός ποσοστού επί της αξίας στοχευμένων συναλλαγών με ηλεκτρονικά μέσα, η επέκταση του μηχανισμού κινήτρων και αντι-κινήτρων για ηλεκτρονικές πληρωμές (B2C και B2B) στην πλευρά των επαγγελματιών, η σύνδεση μέρους των εκπιπτόμενων δαπανών των αυτοαπασχολούμενων με τον ψηφιακό τρόπο πληρωμής τους, καθώς και η στόχευση της λοταρίας σε συναλλαγές με υψηλό ρίσκο φοροδιαφυγής.