Συνταξιούχοι 65+, ευκαιρίες αξιοποίησης

Η κοινωνική ομάδα συνταξιούχων 65+ αυξάνεται διαρκώς ως αποτέλεσμα της διαγραφόμενης δημογραφικής εξέλιξης και της διαμορφούμενης δομής του πληθυσμού με κύρια χαρακτηριστικά την υπογεννητικότητα, τη γήρανση και τη μακροζωία σε τοπικό και ευρωπαϊκό επίπεδο. Σχετική έκθεση της Κομισιόν προβλέπει για το 2070 μείωση του πληθυσμού στα 8,5 εκατομμύρια για τη χώρα μας, ενώ οι προβλέψεις ερευνητικών κέντρων αναμένουν στις επόμενες πολύ κοντινές δεκαετίες να υπάρξει διπλασιασμός της ηλικιακής ομάδας 65+ στην Ευρωπαϊκή Ένωση, δηλαδή σχεδόν μία επιπλέον ενήλικη ζωή μέχρι και περισσότερα από 30 χρόνια.

Η μεγάλη αύξηση της ηλικιακής ομάδας 65+ επιφέρει επίσης σημαντικές επιπτώσεις στην οικονομία, στο ασφαλιστικό σύστημα και στο κοινωνικό κράτος γενικότερα και συνιστά ένα πολύ σοβαρό θέμα, το οποίο καλούνται οι αρμόδιοι φορείς και ειδικοί να αντιμετωπίσουν με συγκροτημένες και συντονισμένες πρωτοβουλίες, δράσεις και προληπτικά μέτρα.

Οι συνταξιούχοι 65+ έχουν το χρόνο για να γίνουν όλα εκείνα που αγαπούν και που για χρόνια αναβάλουν, δραστηριότητες, εθελοντισμό, κοινωνική προσφορά, να επενδύσουν σε προσωπικές και κοινωνικές επαφές που ενισχύσουν την υγεία και παρατείνουν το προσδόκιμο ζωή σύμφωνα με τα αποτελέσματα του Journal of Epidemiology & Community Health. Επίσης ένα μεγάλο ποσοστό της ηλικίας αυτής αφιερώνει το χρόνο του σε ιατρικές επισκέψεις και προληπτικές εξετάσεις στην προσπάθεια να διατηρήσει την υγεία του σε ένα καλό επίπεδο, να έχει ποιότητα ζωής και μακροζωία.

Τα κίνητρα και οι συνήθειες των συνταξιούχων είναι ευνόητο ότι επηρεάζονται από τα κοινωνικά πρότυπα και την κουλτούρα των λαών, κοινό όμως χαρακτηριστικό αποτελεί η χαλάρωση, η ψυχαγωγία, τα ταξίδια και η ευχαρίστηση. Σε πολλές χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης υπάρχουν περιοχές όπου οι συνταξιούχοι μπορούν να απασχοληθούν με την κηπευτική και την ανθοκομία. Στη Βρετανία οι συνταξιούχοι προτιμούν την κοινωνική συναναστροφή και την ψυχαγωγία, ενώ οι γερμανοί αγαπούν πιο πολύ δραστηριότητες στη φύση και πολιτιστικές εκδηλώσεις, στη Δανία λειτουργούν οι «senior cohousing» κοινότητες, ενώ στις ΗΠΑ οι «intentional communities» και αποτελούν εναλλακτικό τρόπο έναντι του γηροκομείου.

Στην Ιαπωνία, πρωτοπόρα χώρα σε πληθυσμό ηλικιωμένων ανθρώπων, οι συνταξιούχοι επιδίδονται σε ενεργές δραστηριότητες, ενώ στην Κίνα προτιμούν την κοινωνικοποίηση και τηρούν την παράδοση οι οικογένειες να μην αφήνουν τους παππούδες να ζήσουν κάπου μόνοι τους. Στη Σιγκαπούρη λειτουργούν οι λεγόμενες «φάρμες κοινοτήτων συνταξιούχων» με ενασχόληση των συνταξιούχων σε κήπους και παράγουν φρούτα, λαχανικά και άνθη, τα οποία μπορούν να πωληθούν ή να καλύψουν τις ανάγκες της κοινότητας, παρέχοντας ταυτόχρονα μια δραστηριότητα σε συνταξιούχους άεργους που επιθυμούν με ευχαρίστηση να ασχοληθούν. Η ενασχόληση αυτή επιτρέπει στους συνταξιούχους να εξοικονομούν χρήματα και να νιώθουν ότι αποτελούν μέρος μια κοινότητας και είναι χρήσιμοι.

Σύμφωνα με τον ετήσιο δείκτη Global Reiterment Index για το 2025 η Ελλάδα βρίσκεται στην 8η θέση, ενώ η Πορτογαλία εξακολουθεί να κατέχει την 1η θέση στον ευρωπαϊκό χώρο ως χώρα προτίμησης για μόνιμη εγκατάσταση από τους συνταξιούχους. Στοιχεία του γερμανικού περιοδικού Focus αναφέρουν πως η μεταφορά της κατοικίας Γερμανών συνταξιούχων στην Ελλάδα αποτελεί δέλεαρ φορολογικού κινήτρου, γενικώς καταγράφεται μια αυξανόμενη τάση επιλογής της χώρας μας για μόνιμη εγκατάσταση και από άλλες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, από τρίτες χώρες π.χ. των ΗΠΑ.

Τα συγκριτικά πλεονεκτήματα της χώρας μας για επιλογή μόνιμης εγκατάστασης είναι μεταξύ άλλων το ήπιο μεσογειακό κλίμα, το κόστος ζωής, η ποιότητα διατροφής, ο οικογενειακός τρόπος ζωής και η αίσθηση της κοινότητας, τα ικανοποιητικά φορολογικά κίνητρα και οι ευκαιρίες στον τομέα αγοράς ακινήτων και φυσικά η κορυφαία ιστορική και πολιτιστική κληρονομιά ως γενέτειρα του δυτικού πολιτισμού.

Η λειτουργία εξειδικευμένων θεραπευτικών μονάδων και ιατρικών υπηρεσιών για συνταξιούχους ενδείκνυται ως μια εναλλακτική και προσδοκάται να έχει επιτυχία, αν οργανωθεί σωστά και αποτελεσματικά, με αποκόμιση πολλών και σημαντικών πλεονεκτημάτων, όπως διάχυση της επένδυσης σε περισσότερες περιοχές της χώρας, οικονομικής τόνωσης της επαρχίας μας που δυστυχώς αργοπεθαίνει και δημιουργία νέων θέσεων εργασίας, ενίσχυση της καλής φήμης της χώρας μας.

Αν μάλιστα η παροχή ιατρικών υπηρεσιών (γενικών ή εξειδικευμένων) συνδυασθεί με την όμορφη φύση, με προγράμματα αναψυχής, δράσεων και ανάδειξης των πολιτιστικών και παραδοσιακών στοιχείων, τότε θα μπορούσε να αποτελέσει μια επί πλέον μορφή διαφοροποίησης έναντι ανταγωνιστών και άρα μια αναβαθμισμένη επιχειρηματική ευκαιρία για τη χώρα μας που συνδυάζει ιατρική και τουρισμό με άριστο τρόπο.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα παροχής ιατρικών υπηρεσιών αποτελεί η Ισπανία ως σημαντικός προορισμός για πολλούς Γερμανούς σύμφωνα με τα ευρήματα της ADAC, μεγαλύτερης λέσχης αυτοκινήτου στη Γερμανία και στην Ευρώπη, με εξειδικευμένες εγκαταστάσεις, προσαρμοσμένες στις ανάγκες των συνταξιούχων από πλευράς θεραπείας και ιατρικών υπηρεσιών που λειτουργούν καθ όλη τη διάρκεια του έτους κυρίως στην ισπανική Ριβιέρα.

Ακόμη η χώρα μας μπορεί να αξιοποιήσει την αυξανόμενη τάση και δυναμική στον ιατρικό τουρισμό παρέχοντας υπηρεσίες που συνδυάζουν την ιατρική τεχνολογία με την πολυτέλεια, κάτι που με επιτυχία εφαρμόζει η Ελβετία με επιστημονικά τεκμηριωμένες θεραπείες μέσα σε περιβάλλον πολυτέλειας και ασφάλειας με συνύπαρξη προηγμένης επιστημονικής τεχνολογίας και υψηλής ποιότητας υπηρεσιών.

Μια άλλη δυνατότητα αξιοποίησης της ηλικίας 65+ είναι η δημιουργία κοινοτήτων συνταξιούχων, κυρίως μεσαίας εισοδηματικής κατηγορίας που θα προέρχεται πρωτίστως από χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης και τρίτων χωρών, όπως ΗΠΑ, Καναδά, Αυστραλία, Ηνωμένο Βασίλειο, Ρωσία, Ιαπωνία, Κίνα κλπ..

Οι αυτοδιαχειριζόμενες κοινότητες Συνταξιούχων (Co-Housing) είναι μια μορφή συγκατοίκησης, ανεξάρτητης και κοινωνικά ενεργής ζωής για τα άτομα 65+, συνδυάζει υπηρεσίες υγείας, βοηθά στο να ξεπεράσουν τα προβλήματα της μοναξιάς ή άνοιας που πολλές φορές αντιμετωπίζουν ενεργοποιώντας έτσι την εγγύτητα, την συντροφικότητα, βοηθά να ενταχθούν στην κοινότητα και να έχουν εμπλοκή στην καθημερινή ζωή της κοινότητας και ενισχύουν την ευεξία και τη «μακροζωία».

Μπορεί τα ΚΑΠΗ και τα Γηροκομεία να αποτελούν ένα πάρα πολύ επιτυχημένο θεσμό προσφέροντας πολύτιμες υπηρεσίες στην κοινωνία και στις οικογένειες των ηλικιωμένων ανθρώπων, όμως ενίοτε δεν καλύπτουν τις κοινωνικές και συναισθηματικές ανάγκες των ανθρώπων και δεν ενισχύουν επαρκώς την ενεργό δράση που μπορεί να συμβάλλει στην αύξηση της ποιότητας ζωής και της μακροζωίας.

Η δημιουργία κοινοτήτων συνταξιούχων 65+ από τους ίδιους τους συνταξιούχους ή από τους τοπικούς φορείς σε περιοχές που προσφέρονται και πληρούν κατ’ αρχήν τις απαραίτητες προϋποθέσεις, υποδομές, με έμφαση και σύνδεση της ομορφιάς του τοπίου και φυσικά με την πολιτιστική κληρονομιά του τόπου μας. Ο συνδυασμός του βουνού και της θάλασσας, η δυνατότητα για περπάτημα σε μονοπάτια στο βουνό, σε δασικούς δρόμους, σε ένα ήρεμο και φιλόξενο περιβάλλον όλες τις εποχές του χρόνου, το ήπιο κλίμα που χαρίζει υγεία, παρέχει ποιοτική και ελκυστική διαβίωση και εγγυάται επίσης τη φιλική διάδραση με τις τοπικές κοινωνίες λόγω του ανοικτού και φιλόξενου χαρακτήρα των κατοίκων μας στην επαρχιώτικη και νησιώτικη Ελλάδα.

Στον αντίποδα, εμπόδια για την πραγματοποίηση των παραπάνω πρωτοβουλιών αποτελούν πρωτίστως η γραφειοκρατία, η έλλειψη επαρκών, κατάλληλων υποδομών, αλλά και η στελέχωση με εξειδικευμένο προσωπικό. Επιβεβαίωση αυτού και ενδεικτικό παράδειγμα αποτελεί μια αποτυχημένη προσπάθεια 50 ελλήνων και γερμανών γιατρών πριν από κάποια χρόνια, οι οποίοι σε συνεργασία με τοπικούς φορείς, προσπάθησαν να δημιουργήσουν μια θεραπευτική μονάδα για συνταξιούχους στη Μυτιλήνη και στη Χαλκιδική, όμως ναυάγησε λόγω κυρίως γραφειοκρατικών κωλυμάτων.

Κλείνοντας, μια αποτελεσματική αξιοποίηση λειτουργίας εξειδικευμένων ιατρικών υπηρεσιών ή και κοινοτήτων συνταξιούχων 65+ καθιστά αναγκαίο να εξεταστεί που και τι γίνεται καλά και αποτελεσματικά, τι μπορεί να γίνει καλύτερα και να προσαρμοστεί στα δικά μας συγκριτικά πλεονεκτήματα, να ληφθούν μέτρα απλοποίησης της γραφειοκρατίας, να γίνουν οι απαραίτητες νομικές ρυθμίσεις για την νομιμότητα λειτουργίας ιατρικών μονάδων, την αδειοδότηση και εποπτεία τους, τη διευκόλυνση διαδικασιών έγκρισης βίζας για μόνιμη παραμονή στη χώρα. Επίσης απαιτούνται ολοκληρωμένα τοπικά σχέδια και υποδομές, συντονισμός όλων των φορέων που εμπλέκονται, βελτίωση των δημόσιων μεταφορών, άρτια κατάρτιση των εργαζομένων προκειμένου να αναβαθμισθεί η ποιότητα των παρεχόμενων υπηρεσιών, προωθητικές ενέργειες διαφήμισης και κινήτρων προσέλκυσης. Ιαπωνικές και κινεζικές επιχειρήσεις προσφέρουν π.χ. δωρεάν διακοπές στους πιστούς υπαλλήλους των, άρα δυνατότητα αξιοποίησης από τη χώρα μας σύμφωνα και με τα ευρήματα του Κέντρου Εθελοντών Μάνατζερ Ελλάδος (ΚΕΜΕΛ) για τις ταξιδιωτικές συνήθειες από 10 χώρες.

Με εστίαση στη διαφοροποίηση έναντι άλλων χωρών, με σεβασμό στο φυσικό περιβάλλον και την ομορφιά του, με ανάδειξη και προβολή της πολιτιστικής μας κληρονομιάς ως χώρα του Πολιτισμού θα είναι το σημαντικότερο κέρδος για τη χώρα μας.

Δημήτρης Γρέβιας

Δρ. Εργασιακής & Οργανωσιακής Ψυχολογίας Πανεπιστημίου Μονάχου, Διαχείριση και Ανάπτυξη Ανθρώπινου Δυναμικού,

Μέλος Κέντρου Εθελοντών Μάνατζερ Ελλάδος (ΚΕΜΕΛ)