Επιχείρηση διάσωσης του αμαξοστασίου του τραμ στο Ντεπώ

Επιχείρηση διάσωσης ενός αρχιτεκτονικού «μνημείου» που καταρρέει αναμένεται να ξεκινήσει ο Δήμος Θεσσαλονίκης. Σύμφωνα με τα όσα ανέφερε για το συγκρότημα διατηρητέων αποθηκών του τραμ, γνωστό ως Ντεπώ, ο  αντιδήμαρχος Τεχνικών Έργων κ. Εφραίμ Κυριζίδης, ήδη προγραμματίζεται η προκήρυξη αρχιτεκτονικού διαγωνισμού για την αξιοποίησή του.

Όπως επεσήμανε, μιλώντας από το βήμα του Πανελληνίου Συνεδρίου Αρχιτεκτονικής με θέμα «Τα Κάστρα της Βιομηχανίας – Αποκατάσταση, Επανένταξη, Αξιοποίηση», στόχος του δήμου είναι η δημιουργία  κοινωφελών χρήσεων και λειτουργιών για τους κατοίκους της περιοχής, η οποία βρίσκεται στην «καρδιά» της πόλης (στην οδό Βασιλίσσης Όλγας). Την περίοδο αυτή μάλιστα, σύμφωνα με τον κ. Κυριζίδη, «προετοιμάζουμε διαδικασίες συμμετοχικού σχεδιασμού για τους ενδιαφερόμενους κατοίκους της Ε΄ Δημοτικής Κοινότητας, προκειμένου να λάβουν μέρος στη  διαμόρφωση του κτιριολογικού προγράμματος του διαγωνισμού».

Το αμαξοστάσιο των τραμ ή Αποθήκη Ντεπώ (από τη γαλλική λέξη «dépôt» που, μεταξύ άλλων, χρησιμοποιείται  για να περιγράψει εγκαταστάσεις που διατίθενται για  στάθμευση  οχημάτων κατά την περίοδο μη χρήσης ή συντήρησής τους) δημιουργήθηκε κατά την τελευταία δεκαετία του 19^ου αιώνα, όταν ξεκίνησε και η λειτουργία του Τραμ Θεσσαλονίκης, αρχικά με ιππήλατα βαγόνια και από το 1908 με ηλεκτροκίνητα.  Εκείνη την περίοδο, στις αρχές του 20^ου αιώνα,  με την αναθεώρηση και του πολεοδομικού σχεδίου της  πόλης,  η συνοικία  Ντεπώ  απέκτησε χαρακτηριστικά αστικής γειτονιάς.

Ο σχεδιασμός των εγκαταστάσεων Ντεπώ έγινε από τον αρχιτέκτονα Pierro Arrigoni, ο οποίος χωροθέτησε σε περίπου 10 στρέμματα μια σειρά κτιρίων για διοικητικές υπηρεσίες, αποθήκες και στάβλους για τα άλογα.  Οι υποδομές βρίσκονταν σε  λειτουργία έως το 1957 οπότε σταμάτησε η λειτουργία του τραμ, αν και έως τα τελευταία χρόνια  στέγαζε μηχανοκίνητες μονάδες της ελληνικής Αστυνομίας, πριν παραδοθεί το 2013 προς εκμετάλλευση στον Δήμο Θεσσαλονίκης.

Εννέα χρόνια μετά η δημοτική αρχή, όπως διαφαίνεται από τις δηλώσεις του κ. Κυριζίδη, είναι έτοιμη να προχωρήσει σε αρχιτεκτονικό διαγωνισμό. Σε κάθε περίπτωση, οι διαδικασίες θα πρέπει να «τρέξουν» γρήγορα, καθώς, σύμφωνα με σχετική μελέτη, το Ντεπώ βρίσκεται σε κρίσιμη κατάσταση με έκδηλα σημάδια εγκατάλειψης, καθώς η βλάστηση έχει αρχίσει να εισέρχεται στα κτίρια, αλλοιώνοντας τον αισθητικό χαρακτήρα τους και απειλώντας τη στατική τους επάρκεια.

Την ανάγκη επανένταξης των βιομηχανικών κτιρίων στη ζωή των πόλων ανέδειξαν δεκάδες ομιλητές στο τριήμερο συνέδριο, το οποίο διοργάνωσε το Τμήμα Κεντρικής Μακεδονίας του Τεχνικού Επιμελητηρίου Ελλάδος (ΤΕΕ/ΤΚΜ) και ολοκληρώνεται σήμερα Σάββατο στη Θεσσαλονίκη. Φιλοδοξία του τεχνικού κόσμου που συμμετείχε, είναι να επαναφέρει στο επίκεντρο της δημόσιας συζήτησης την αναξιοποίητη βιομηχανική  κληρονομιά της Ελλάδας.

Όπως ανέφερε και ο πρόεδρος της Μόνιμης Επιτροπής Αρχιτεκτονικής του ΤΕΕ/ΤΚΜ κ. Πρόδρομος Νικηφορίδης, «όταν διαπιστώνεις ότι τα εμβληματικά κτίρια της πόλης σου ρημάζουν εδώ και δεκαετίες χωρίς προοπτική και με συνεχείς καταρρεύσεις όπως συμβαίνει στο ΦΙΞ μετά από κάθε καταιγίδα, όταν διαπιστώνεις ότι αυτά τα εμβληματικά κτίρια δεν είναι στην ατζέντα της πόλης σου, όταν σχεδιάζονται και κατασκευάζονται νέα κτιριακά συγκροτήματα και τα βιομηχανικά τοπόσημα έχουν περιθωριοποιηθεί και ξεχαστεί, τότε αναζητάς μία διέξοδο…».

Σύμφωνα με τον ίδιο έχουν  γίνει κάποιες προσπάθειες που μπορούν να χαρακτηριστούν ως επιτυχημένες. Ωστόσο, όπως υπογράμμισε, στην προκειμένη περίπτωση, «ίσως αξίζει τον κόπο να επικεντρωθούμε και στο τι δεν έχει γίνει, όπως επίσης και στο τι έχει γίνει με λάθος τρόπο, στα λάθη του θεσμικού πλαισίου», τονίζοντας ότι τα βιομηχανικά κτίρια πρέπει να ενταχθούν σε ένα άλλο θεσμικό πλαίσιο που θα τα προστατεύει αλλά και θα εξασφαλίζει τη βιωσιμότητα τους.

Ο κ. Νικηφορίδη κρίνει ότι, είναι πλέον περισσότερο από επείγουσα η ανάγκη καταγραφής, διάσωσης και επανένταξης στον κοινωνικό ιστό, βιομηχανικών εγκαταστάσεων και συγκροτημάτων ιστορικής και αρχιτεκτονικής αξίας που έχουν εγκαταλειφθεί στη φθορά του χρόνου. Χαρακτηριστικό του μεγέθους του προβλήματος είναι ότι, από την   εθελοντικού χαρακτήρα προσπάθεια καταγραφής της βιομηχανικής κληρονομιάς  σε όλη  την Ελλάδα από τη μη κερδοσκοπική εταιρεία «Βιομηχανικά Δελτία Απογραφής» (ομάδα ΒΙ.Δ.Α.) έχουν εκδοθεί 1.020 απογραφικά δελτία για σημαντικά κτίρια.

Από την πλευρά του ο αντιπρόεδρος του Συνδέσμου Βιομηχανιών Ελλάδος κ. Γιάννης Σταύρου  περιέγραψε το πόσο οδυνηρό είναι «να βλέπεις αυτά τα κτίρια να εγκαταλείπονται στη φθορά του χρόνου». Ο ίδιος δεν αποδίδει την εγκατάλειψή τους σε ζητήματα σύγκρουσης αρμοδιοτήτων μεταξύ συναρμόδιων υπουργείων, φορέων υπηρεσιών. «Είναι κυρίως ζήτημα έλλειψης πολιτικού οράματος, που έχει δημιουργήσει ισχυρότατες δυνάμεις αδράνειας. Με αποτέλεσμα να περνάμε οι πολίτες δίπλα από τέτοια κτίρια που είναι φαντάσματα και σκουπιδότοποι και να τα προσπερνάμε συνηθισμένοι στο θέαμα», πρόσθεσε, με την ευχή  να ξεκινήσει μια συνολικότερη πολιτική αξιοποίησης αυτού του πλούτου ώστε να μην απαξιωθεί πλήρως και  χαθεί για πάντα ένα σημαντικό κομμάτι της ιστορίας των πόλεων.

 Σε κάθε περίπτωση η διαχείριση του κτιριακού αποθέματος της βιομηχανικής κληρονομιάς, αποτελεί ένα σύνθετο θέμα που απασχολεί πλήθος εμπλεκομένων μερών, κρατικούς φορείς, τοπικές αυτοδιοικήσεις, ιδιοκτήτες, κοινωνικές ομάδες και επενδυτές, ενώ διάφορα προβλήματα όπως ο διαμοιρασμός αρμοδιοτήτων σε διαφορετικούς φορείς, δυσχεραίνουν την επιτυχή έκβαση της διαδικασίας, όπως εξήγησε ο πρόεδρος της Διοικούσας Επιτροπής του ΤΕΕ/ΤΚΜ κ. Γιώργος Τσακούμης. Και πρόσθεσε: «Βασικό ζητούμενο είναι ο τρόπος με τον οποίο τα εγκαταλελειμμένα βιομηχανικά κτίρια και συγκροτήματα της πόλης, θα διασωθούν και θα επανενταχτούν στη ζωή της πόλης με βιώσιμο τρόπο… Η διεθνής εμπειρία, οι διαφορετικές απόψεις και πρακτικές που δοκιμάστηκαν μας παρέχουν πολύτιμη γνώση. Τα πλέον επιτυχημένα παραδείγματα είναι αυτά που απευθύνονται στην πόλη με δυναμικό τρόπο και καταφέρνουν να επαναπροσδιορίσουν τα κελύφη μετατρέποντάς τα σε δοχεία ζωής, μέσω κατάλληλων χρήσεων».

Παράλληλα, ο κ. Τσακούμης αναφέρθηκε στα παραδείγματα στα οποία η επανάχρηση ιστορικών και βιομηχανικών συνόλων (στο εξωτερικό και στη χώρα μας) αποτέλεσε παράγοντα αναζωογόνησης και αναβάθμισης ολόκληρων περιοχών. «’Εχουμε δει επιτυχημένα παραδείγματα επανάχρησης κτιρίων και συνόλων, που αποκτούν πολυλειτουργικό χαρακτήρα, όπως πολυχώροι, συνεδριακά κέντρα ή και ακόμα πιο ευφάνταστες λειτουργίες που απευθύνονται σε διαφορετικές ηλικιακές ομάδες. Ακόμα, εντοπίζουμε παραδείγματα επιτυχούς αξιοποίησης με συμβατές χρήσεις όπως επαγγελματικοί χώροι, γραφειακά συγκροτήματα, ξενοδοχεία, πάντοτε βεβαίως με σεβασμό στον χειρισμό των μορφολογικών ιδιαιτεροτήτων τους. Στην πόλη μας βέβαια, τη Θεσσαλονίκη, παρά τον μεγάλο πλούτο βιομηχανικής κληρονομιάς, δεν είχαμε τη χαρά να δούμε αρκετά τέτοια υλοποιημένα παραδείγματα και αυτό είναι κάτι που πρέπει να μας προβληματίσει», κατέληξε ο πρόεδρος του ΤΕΕ/ΤΚΜ.

Στη μεγαλύτερη παρέμβαση που υλοποιεί η Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας, στο εγχείρημα ανάπλασης και ενοποίησης του παραλιακού μετώπου της Θεσσαλονίκης, αναφέρθηκε ο Περιφερειάρχης κ. Απόστολος Τζιτζικώστας,  ενώ για το δυτικό μέτωπο επεσήμανε ότι μετά την ολοκλήρωση των εργασιών εξυγίανσης και αποκατάστασης του εδάφους που υλοποιούνται, θα προχωρήσει η δεύτερη φάση αξιοποίησης και ανάδειξης της περιοχής και των  υποδομών της που περιλαμβάνουν και σημαντικές βιομηχανικές εγκαταστάσεις».

Οι ομιλητές ανέδειξαν τα ιδιαίτερα ιστορικά χαρακτηριστικά σειράς παλαιών εγκαταστάσεων της Θεσσαλονίκης που χρονολογούνται από το λυκόφως της οθωμανικής αυτοκρατορίας (1870-1912) με κυριότερα τα παραδείγματα των Αλευρόμυλων Αλλατίνι, της Ζυθοποιίας ΦΙΞ, του Τελωνείου στο Λιμάνι κ.ά, τις προοπτικές αξιοποίησης παλαιών Νερόμυλων σε Φλώρινα και Κρήτη, ή των Καπναποθηκών στις Σέρρες κλπ.