Δημογραφικό Πρόβλημα: Συναντίληψη, Συνέργεια και Άμεση Δράση 

Το δημογραφικό πρόβλημα βρίσκεται συχνά-πυκνά και ορθώς στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος Ερευνητικών Κέντρων και Οργανισμών με βάση τα πολύ ανησυχητικά ευρήματα, εστιάζουν στη σοβαρότητα και συνθετότητα του προβλήματος για τη χώρα μας, καλούν σε εγρήγορση, ευαισθητοποίηση της κοινής γνώμης και των αρμοδίων φορέων και επισημαίνουν την άμεση ανάγκη λήψης σειράς μέτρων στην προσπάθεια ανάσχεσης και περιορισμού της αρνητικής αυτής εξέλιξης. Παράλληλα, πολλά δημοσιεύματα από ειδικούς ή μη, κινούνται στην ίδια κατεύθυνση και τονίζουν επίσης το γεγονός ότι η χώρα μας σύμφωνα με τα στοιχεία της Κομισιόν βρίσκεται στη δεύτερη θέση στην Ευρωπαϊκή Ένωση μετά την Ιταλία σε γηράσκοντα πληθυσμό.

Και, ενώ αναμένονται πολύ σύντομα να ανακοινωθούν από την ΕΛΣΤΑΤ τα ευρήματα της τελευταίας απογραφής του πληθυσμού στη χώρας μας, το μείζον αυτό ζήτημα που στην ακραία απευκταία αρνητική του εξέλιξη, σύμφωνα με τις προβλέψεις της Κομισιόν, ο πληθυσμός της χώρα μας τα επόμενα 50 χρόνια θα συρρικνωθεί στα 8,5 εκατομμύρια, ενώ το 2100 θα μειωθεί σε περίπου 5,5 εκατομμύρια και στο πιο απαισιόδοξο σενάριο στα 4,5 εκατομμύρια και θα θέσει σε κίνδυνο την ίδια την ύπαρξη. Επισημαίνεται πως «εδώ και τέσσερις δεκαετίες, μειώνεται ο αριθμός των φοιτητών και των μαθητών, μειώνεται ο οικονομικά ενεργός πληθυσμός και παράλληλα αυξάνεται ο ηλικιακός μέσος όρος του. Οι μισοί Έλληνες πλέον είναι άνω των 50 ετών. Αυτό καθιστά την Ελλάδα σε μία εκ των πιο γερασμένων χωρών της ΕΕ».

Στον αντίποδα και ως ένα παράδειγμα σημαντικής αύξησης του πληθυσμού μπορεί να αναφερθεί το Ισραήλ, το οποίο πέρα από την εγκατάσταση ομογενών από το εξωτερικό στη χώρα τους ακολούθησε μια πολύπλευρη, μακροπρόθεσμη και εξαιρετικά αποτελεσματική πολιτική. Ο σημερινός πληθυσμός του Ισραήλ είναι ακριβώς δεκαπλάσιος από τον πληθυσμό που είχε το κράτος την ήμερα που απέκτησε την ανεξαρτησία του το 1948. Ο ετήσιος ρυθμός ανάπτυξης του πληθυσμού βρίσκεται στο 1.8%.  Ο αριθμός των γεννήσεων είναι τετραπλάσιος από τον αριθμό των θανάτων.

Εθνικό σχέδιο

Το δημογραφικό πρόβλημα επιφέρει την ίδια στιγμή πολλές σοβαρές αρνητικές επιπτώσεις π.χ. στο ήδη σοβαρά επιβαρυμένο σύστημα κοινωνικής ασφάλισης λόγω γήρανσης του πληθυσμού, ερήμωση της επαρχίας και κίνδυνος της ασφάλειας της πατρίδας μας π.χ. λόγω των σταθερών επεκτατικών βλέψεων της γείτονας χώρας. Συνεπώς επιβάλλεται η άμεση εκπόνηση εθνικού μακροπρόθεσμου σχεδίου αντιμετώπισης του δημογραφικού προβλήματος, ως ενός σύνθετου, πολυπαραγοντικού φαινομένου (π.χ. οικονομία, απασχόληση, κοινωνική πολιτική, παιδεία, μεταναστευτική πολιτική κλπ) για την οποία απαιτείται συνέργεια πολλών και στοχοπροσήλωση ώστε να αντιμετωπιστεί ή τουλάχιστον να μειωθεί ο ρυθμός της αρνητικής αυτής εξέλιξης.

Ενδεικτικά αναφέρονται μεταξύ άλλων μέτρα που εκτιμάται ότι, αν εφαρμοστούν συνδυαστικά και όχι αποσπασματικά, θα συμβάλουν θετικά, μένει βέβαια να κριθεί στην πράξη ο βαθμός αποδοτικότητά τους, σε κάθε όμως περίπτωση όπως αναφέρουν οι ειδικοί, επιβάλλεται άμεσα να γίνουν πράξη:

• κοινωνική κατοικία, μια εξαιρετικά σημαντική και σωστή ανάδειξη του θέματος τελευταία στη δημόσια συζήτηση (στέγη για ενοικίαση σε νέους, φοιτητές, νεαρά ζευγάρια, οικονομικά ευάλωτους, θύματα βίας, θύματα καταστροφών, πρόσφυγες)
• περαιτέρω αύξηση του οικονομικού κινήτρου τεκνοποίησης (2000 Ευρώ) στα νεαρά ζευγάρια
• επίδομα και σε άνεργους μπαμπάδες για φύλαξη/φροντίδα παιδιών και διατήρηση της υφιστάμενης εναλλακτικής μορφής φύλαξης παιδιών με ειδική εκπαίδευση για το ρόλο αυτό (χρηματοδότηση από το ΕΣΠΑ, είτε στο σπίτι του παιδιού είτε στο σπίτι της Νταντάδας της γειτονιάς)
• εξέταση απαλλαγής από το φόρο εισοδήματος για άτομα κάτω των 30 ετών
• παρότρυνση εταιρειών/επιχειρήσεων για συνέργειες στη δημιουργία μονάδων φροντίδας παιδιών των εργαζομένων γονιών ώστε να υπάρχει αντίστοιχος επιμερισμός του κόστους
  διεύρυνση της δυνατότητας τηλεργασίας σε νέους γονείς (αξιοποίηση του ψηφιακού μετασχηματισμού για απομακρυσμένη εργασία)
• μάθημα οικογενειακού προγραμματισμού στο σχολείο και ευαισθητοποίηση για τη σημασία της γεννητικότητας αλλά και των επιπτώσεων του δημογραφικού προβλήματος για το μέλλον της πατρίδα μας
• υποχρεωτική θητεία με την αποφοίτηση του Λυκείου, καμία αναβολή στράτευσης. Το θέμα αυτό θα επιλύει και το πρόβλημα της ανυποταξίας με κοινωνικό αντίκτυπο καθότι η ανυποταξία ωθεί τους νέους αυτούς να ζουν στο εξωτερικό και άρα να στερείται η χώρα μιας ακόμη ομάδας νέων ανθρώπων να  εργαστούν και να δημιουργήσουν οικογένεια στην πατρίδα μας.
• Ταυτόχρονα επιτυγχάνεται η ισονομία, γιατί όσοι δεν επιθυμούν για λόγους πεποίθησης, στάσης ζωής ή θρησκευτικούς κλπ. να επιλέγουν την κοινωνική θητεία, όπως αυτή υπάρχει σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες.
• έμφαση στον πρωτογενή τομέα (γεωργικο-κτηνοτροφικός κλάδος) και δημιουργία κατάλληλων συνοδευτικών προϋποθέσεων, όπως εκσυγχρονισμό των σχολικών εγκαταστάσεων και αναβάθμιση της ποιότητας εκπαίδευσης, άρτιο σύστημα υγείας), επαρκές δίκτυο μέσων μεταφοράς και επικοινωνίας, σε συνδυασμό με την στήριξη του αθλητισμού, της ψυχαγωγίας και των παραδόσεων των τοπικών κοινωνιών για τη δημιουργία των βάσεων επανασύστασης της επαρχίας ώστε να γίνει ελκυστική για επιλογή των νέων να ζήσουν, να δραστηριοποιηθούν στον τόπο τους, να κάνουν οικογένεια και παιδιά, έτσι θα υπηρετηθεί η αναβίωση της επαρχίας και η έμπρακτη προσπάθεια αποκέντρωσης. Προς την κατεύθυνση της αποκέντρωσης θα πρέπει να εντάσσεται μια μακροπρόθεσμα σχεδιασμένη προσπάθεια να μεταφερθούν υπουργεία και δημόσιες υπηρεσίες σε διάφορους νομούς της χώρας όπως αυτό συμβαίνει σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες (η τεχνολογία/ψηφιοποίηση βοηθάει επίσης σε αυτό) συμβάλλοντας έτσι και στην τοπική οικονομία.
• αποτελεσματική ένταξη οικονομικών μεταναστών και προσφύγων που βρίσκονται ήδη στη χώρα μας όπως αυτό έχει συμβεί σε μεγάλο βαθμό σε χώρες εισδοχής/υποδοχής πολιτών από άλλες χώρες και μάλιστα με πολύ διαφορετικά πολιτιστικά και θρησκευτικά χαρακτηριστικά.

Συμπληρωματικά μπορούν επίσης να εφαρμοστούν με τις αναγκαίες προσαρμογές στα δικά μας δεδομένα, επιτυχημένες και αποτελεσματικές πρακτικές που υλοποιούνται σε άλλες χώρες.

Εσωτερική μετανάστευση

Αξίζει επίσης να σημειωθεί πως πέραν της μετανάστευσης στο εξωτερικό η αστυφιλία και η εσωτερική μετανάστευση (κυρίως Αθήνα, Θεσσαλονίκη) κατά τις δεκαετίες του 1960 και 1970 είχε σαν αποτέλεσμα δυστυχώς στον μαρασμό και αργό θάνατο της επαρχίας (οι επιπτώσεις εμφανίζονται συνήθως μετά από ένα διάστημα 40-50 ετών).

Μια άλλη σοβαρή αρνητική συνέπεια της ερήμωσης της επαρχίας σχετίζεται με την απασχόληση. Παρατηρείται υπέρμετρη αύξηση απασχόλησης στον τριτογενή τομέα (υπηρεσίες), σταθερή μείωση στον πρωτογενή κομβικής σημασίας τομέα (γεωργία-κτηνοτροφίαα) και σταδιακή μεγάλη μείωση στον δευτερογενή τομέα (μεταποίηση και βιομηχανική παραγωγή) που έχει σχεδόν εξαφανισθεί. Η σοβαρή αυτή αλλαγή στην απασχόληση ως μια βασική παράμετρος της Οικονομίας επηρεάζει ευθέως το δημογραφικό ζήτημα και απαιτείται άμεσα επαναπροσδιορισμός προτεραιοτήτων στην απασχόληση και παραγωγή στους τρείς κλάδους της Οικονομίας και στο εφαρμοζόμενο παραγωγικό μοντέλο. Μετάβαση σε νέες τεχνολογίες, εστίαση στο Περιβάλλον και στην Οικολογία, αποτελεσματική σύνδεση του τρίπτυχου εκπαίδευση, έρευνα και παραγωγική διαδικασία και προσαρμογή των Ανθρώπινων Πόρων στις νέες σύγχρονες απαιτήσεις και προκλήσεις.

Κλείνοντας μήπως θα άξιζε η ανάληψη πρωτοβουλίας – πρόσκλησης όλων των κομμάτων του Κοινοβουλίου και άλλων φορέων- θεσμών από την Προεδρία της Δημοκρατίας για την συνδιαμόρφωση, συνεργασία και δέσμευση στήριξης της άμεσης εφαρμογής ενός κοινά αποδεχτού μακροπρόθεσμου σχεδίου για την αντιμετώπιση του σοβαρού-υπαρξιακού αυτού προβλήματος για την πατρίδα μας?

Ας συμφωνήσουμε τουλάχιστον στα σοβαρά και υπαρξιακά ζητήματα!

Ο Δημήτρης Γρέβιας είναι PhD Εργ. & Οργ. Ψυχολογίας Πανεπιστημίου Μονάχου, Διαχείριση και Ανάπτυξη Ανθρώπινων Πόρων