Το νέο περιβάλλον για την εργασία

Πριν κάποια χρόνια υπήρχε ένα «άγραφο» συμβόλαιο για τον τρόπο που θα πορευθούν στη ζωή τους οι νέοι. Ήταν η συμφωνία του 20ου αιώνα για τη σταδιοδρομία του ανθρώπου. Στους κανονισμούς αναφερόταν το εργασιακό περιβάλλον ως ένα περιβάλλον με όρους ασφαλείας, δίνοντας συγκεκριμένες εγγυήσεις για μία ζωή χωρίς ιδιαίτερες εκπλήξεις. Η άγραφη συμφωνία έθεται τους εξής κανόνες: πας σχολείο, διαβάζεις, μπαίνεις στο πανεπιστήμιο, αποκτάς γνώσεις και αυτομάτως υπάρχει η εγγύηση εργασίας για έστω 30 χρόνια με πλήρη ασφάλεια. Οι όροι στον 21ο αιώνα έχουν μεταβληθεί.

Σήμερα η έννοια της «καριέρας» δεν ισχύει όπως οι προηγούμενες γενιές την αντιλαμβάνονται. Για τους νέους οι συνθήκες της αγοράς εργασίας είναι μόνο ασαφείς, σαν τα ψιλά γράμματα που κανείς δε διαβάζει. Ενώ οι γονείς μας ακολούθησαν την πεπατημένη πορεία, η σημερινή πραγματικότητα περιγράφεται πολύ διαφορετικά: οι νέοι διαβάζουν, σπουδάζουν, βρίσκουν δουλειά ανειδίκευτη, αναβαθμίζουν ξανά τις γνώσεις τους, εξειδικεύουν τις δεξιότητες τους, μαθαίνουν άλλες δύο γλώσσες και σε πέντε χρόνια εάν δεν είναι επίκαιροι χάνουν τη δουλειά τους.

Αυτή η μεταβολή στον τρόπο που αποκτάμε δεξιότητες, γνώσεις και εμπειρίες εργασίας, δηλαδή μέσω της συνεχούς αναβάθμισης της εκπαίδευσης, περιγράφει τη μετάλλαξη της «άγραφης» συμφωνίας, τους νέους κανόνες του παιχνιδιού. Για τις νέες γενιές, ο μόνος τρόπος επιβίωσης και εξασφάλισης μιας αξιοπρεπούς εργασιακής διαβίωσης είναι η δια βίου μάθηση. Έχουμε δώσει και μοντέρνο όνομα σε αυτή την έννοια, λέγεται «upskilling». Στο μοτίβο του νέου κόσμου, οι εργαζόμενοι με επίκαιρες δεξιότητες θα ευημερήσουν, ενώ οι εργαζόμενοι με ξεπερασμένες γνώσεις θα έχουν ελάχιστες προοπτικές.

Τρεις σημαντικές εξελίξεις στην αγορά εργασίας κινούν αυτή την τάση. Πρώτον, σύμφωνα με το ΔΝΤ το εργατικό δυναμικό αυτοματοποιείται με ραγδαίους ρυθμούς, μετατοπίζοντας 85 εκατομμύρια θέσεις εργασίας από το 2020 έως το 2025. Η αυτοματοποίηση σε συνδυασμό με τις αλλαγές που έφερε η πανδημία μετατρέπει μέχρι και τις απαιτήσεις κενών θέσεων παροτρύνοντας τους εργοδότες να αναζητήσουν ελεύθερους επαγγελματίες με μικρής διάρκειας συμβόλαια για πολύ εξειδικευμένες εργασίες. Αυτό θα έχει ως αποτέλεσμα, σε περίπου 4 χρόνια οι εργοδότες να μοιράζουν τις εργασίες περίπου στη μέση μεταξύ των ανθρώπων και των μηχανημάτων.

Η δεύτερη εξέλιξη εξισορροπεί τις απώλειες που φέρνει η αυτοματοποίηση στο εργασιακό περιβάλλον. Η έναρξη της τέταρτης βιομηχανικής επανάστασης θα δημιουργήσει 97 εκατομμύρια νέες θέσεις παγκοσμίως στο ίδιο χρονικό διάστημα. Καθώς η οικονομία και η αγορά εργασίας αλλάζουν, θα προκύψουν νέοι ρόλοι σε διάφορους κλάδους. Όπως στην πρόνοια όπου νέες εξελίξεις στη ρομποτική αξιοποιούν βραχίονες σε χειρουργεία, στον κατασκευαστικό κλάδο συστήματα 3-D εκτυπωτών χτίζουν ολόκληρα κτίρια καθώς στο marketing νέες πλατφόρμες όπως το ChatGPT δημιουργούν περιεχόμενο σε δευτερόλεπτα μέσω τεχνητής νοημοσύνης. Αυτές οι εξελίξεις δημιουργούν νέες ανάγκες εργατικού δυναμικού με όλο και πιο εξειδικευμένες δεξιότητες. Επιπροσθέτως, τα αναδυόμενα επαγγέλματα αντικατοπτρίζουν τη μεγαλύτερη ζήτηση για θέσεις εργασίας στην πράσινη οικονομία, ειδικά σήμερα που το αβέβαιο γεωπολιτικό περιβάλλον παρουσιάζει νέες πιέσεις στην αξιοποίηση εναλλακτικών πόρων ενέργειας.

Η τρίτη εξέλιξη αφορά το ποιοτικό επίπεδο δεξιοτήτων. ‘Εως το 2025 η κριτική σκέψη, η δημιουργικότητα και η ευελιξία θα είναι από τις πιο περιζήτητες οριζόντιες δεξιότητες που μπορεί να έχει ένας υποψήφιος εργαζόμενος σε οποιοδήποτε κλάδο. Πιο συγκεκριμένα σύμφωνα με την Manpowergroup, εργοδότες στην Ελλάδα αναζητούν ανθρώπους που δεν διαθέτουν αποκλειστικά τις τεχνικές δεξιότητες (hard skills), αλλά τις προσωπικές/οριζόντιες (soft skills), από τις οποίες οι κορυφαίες σε ζήτηση είναι η κριτική σκέψη, η ανάληψη πρωτοβουλιών, η δημιουργικότητα και η αυθεντικότητα. Αυτές οι δεξιότητες είναι τόσο σημαντικές για την ποιότητα ζωής που μπορούν να καθορίσουν τον τύπο επαγγέλματος που μπορεί να βρει ο μέσος Έλληνας, το πόσο καιρό θα μπορέσει να κρατήσει μία δουλειά αλλά μέχρι και τον αριθμό θετικών γεγονότων στη ζωή του. Επίσης αξιοσημείωτη είναι η αυξημένη ζήτηση για δεξιότητες όπως η αυτοδιαχείριση, η ενεργητική μάθηση καθώς και η ανθεκτικότητα στο στρες.

Στο δια ταύτα. Σε ένα όλο και πιο μεταβαλλόμενο εργασιακό περιβάλλον το μόνο σίγουρο είναι ότι οι νέες γενιές δεν πρέπει να βασίζονται μόνο στο τι λένε οι γονείς τους, γιατί ό,τι δούλεψε για εκείνους ήταν με τους παλιούς όρους συμφωνίας και πολύ πιθανόν να μην δουλέψει για τους ίδιους.

Κώστας Κατσανέβας, πρόεδρος της Career Gate – Σύμβουλοι Επαγγελματικού Προσανατολισμού