Η Ρωσία στην Αφρική: πώς η Μόσχα αγόρασε φτηνά νέα σφαίρα επιρροής

Στον ορθόδοξο καθεδρικό ναό του Αγίου Ανδρέα στο Μπανγκούι, πρωτεύουσα της Κεντροαφρικανικής Δημοκρατίας, ο επίσκοπος Ρέτζις Σεν Κλερ Βογιεμάγουα, από το πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης εντάχθηκε στο πατριαρχείο της Μόσχας.

Η Ρωσία χρηματοδότησε την αποκατάσταση τοιχογραφιών και νέα πρόσοψη για τον ερειπωμένο καθεδρικό ναό του και πλήρωσε τα έξοδα διαμονής του Βογιεμάγουα για τρεις μήνες στη Μόσχα πέρυσι. Δώρισε 6.000 δολάρια για την κατασκευή σχολικής τάξης όπου 60 παιδιά, όλα ορφανά από τον εμφύλιο πόλεμο της χώρας, λαμβάνουν βασικά μαθήματα ρωσικής γλώσσας. Πολλά μικρά παιδιά κάθισαν πρόσφατα μπροστά σε μαυροπίνακα και επαναλάμβαναν «do svidaniya, papa. do svidaniya, maman», ενώ άλλοι έγραψαν «spassiva» σε προσωπικούς μαυροπίνακες (πλάκες).

Οι ρωσικές επιρροές στον καθεδρικό ναό είναι κάτι περισσότερο από μια άσκηση πολιτιστικής προβολής: αποτελούν μέρος της αυξανόμενης επιρροής που ασκεί η Μόσχα στην πολιτική και οικονομική ζωή της Κεντροαφρικανικής Δημοκρατίας, από τα φτωχότερα και πιο αδύναμα κράτη του κόσμου.

Αυτή η σχέση είναι το πιο εντυπωσιακό παράδειγμα του πόσο αποτελεσματική υπήρξε η Μόσχα σε μέρη της Αφρικής με φτηνή στρατηγική που συνδυάζει προπαγάνδα, πωλήσεις όπλων, εξορυκτική δραστηριότητα και μισθοφόρους.

Η Ρωσία στην Αφρική

Η παρουσία της Ρωσίας στη χώρα περιλαμβάνει περίπου 1.500 μασκοφόρους παραστρατιωτικούς από τη διαβόητη πλέον ομάδα Wagner, επιχειρήσεις χρυσού και διαμαντιών, ακόμη και ένα μικρό αποστακτήριο που παράγει βότκα Wa Na Wa των 15 σεντ με το λογότυπο ενός ρινόκερου και την σημείωση: «κατασκευασμένο στη Κεντροαφρικανική Δημοκρατία με ρωσική τεχνολογία».

Ανώτερος δυτικός διπλωμάτης στην Κεντροαφρικανική Δημοκρατία περιγράφει τη χώρα ως «τρυβλίο Πέτρι» για τις αφρικανικές φιλοδοξίες της Μόσχας. «Υπάρχει υβριδικός πόλεμος σε εξέλιξη», τονίζει ο διπλωμάτης. «Και βρισκόμαστε μέσα σε αυτόν».

Στην Ευρώπη, η εισβολή του Βλαντιμίρ Πούτιν στην Ουκρανία ήταν ταπεινωτική και δαπανηρή καταστροφή για το ρωσικό κράτος. Οι αδυναμίες του στρατού του έχουν αποκαλυφθεί και δεκάδες χιλιάδες στρατιώτες του έχουν σκοτωθεί. Οι κυρώσεις έχουν αποκόψει την οικονομία της Ρωσίας από πολλές διεθνείς αγορές και τεχνολογίες.

Αλλά στην Αφρική, η Ρωσία έχει πραγματοποιήσει σημαντικότατη πρόοδο. Ακόμη και έναν χρόνο αφότου τα ρωσικά στρατεύματα εισέβαλαν στην Ουκρανία, η Μόσχα έχει σημειώσει ακόμη περισσότερες επιτυχίες στην ήπειρο.

Η «ζώνη πραξικοπημάτων» της Ρωσίας

Η προσπάθεια της Ρωσίας να χτίσει την επιρροή της στην Αφρική επικεντρώνεται στην περιοχή του Σαχέλ, όπου μισθοφόροι από την Wagner και άλλες ρωσικές ιδιωτικές στρατιωτικές εταιρείες βοηθούν τις αδύναμες κυβερνήσεις να ελέγξουν την επικράτειά τους.

Η Ρωσία έχει υποδαυλίσει αντιπάθειες ενάντια στην πρώην κυρίαρχη δύναμη στην περιοχή, τη Γαλλία, η οποία έχει κατηγορηθεί για νεοαποικιακή ανάμιξη

Η επιτυχία της Ρωσίας στην μεταστροφή της κοινής γνώμης φαίνεται στην ψηφοφορία των Ηνωμένων Εθνών για την καταδίκη της εισβολής στην Ουκρανία τον Μάρτιο του 2022.

Βοηθούμενη από ένα ασταθές μείγμα τζιχαντιστικής τρομοκρατίας, αντιγαλλικού αισθήματος και πραξικοπημάτων, κατάφερε να αμφισβητήσει τη δυτική επιρροή και να δημιουργήσει αυτό που ανώτερος σύμβουλος του Εμανουέλ Μακρόν αποκαλεί «δεύτερο μέτωπο» στην Αφρική. «Πρόκειται για την αποδυνάμωση της Ευρώπης και το άνοιγμα ενός μετώπου όπου η Ευρώπη και η Γαλλία θεωρούνται εύθραυστες», λέει.

Ο Σάμιουελ Ραμάνι, συνεργάτης στο think-tank Rusi και συγγραφέας ενός υπό έκδοση βιβλίου για τη Ρωσία στην Αφρική, λέει ότι η Μόσχα έχει επικεντρωθεί σε μια λωρίδα χωρών που εκτείνονται από το Μάλι έως το Σουδάν. «Νομίζουν ότι μπορούν να δημιουργήσουν μια «ζώνη πραξικοπημάτων» για να τους δώσουν επιρροή και να εκτοπίσουν τη Δύση», λέει.

Σε αυτό που ο Ραμάνι χαρακτηρίζει ως το αποκορύφωμα ενός μακροχρόνιου παιχνιδιού που χρονολογείται από τη σοβιετική εποχή – αλλά που επιταχύνθηκε από τότε που ο Πούτιν ανέλαβε τη ρωσική προεδρία το 2012 – λέει ότι η Μόσχα έχει χρησιμοποιήσει έναν «σκιώδη στρατό εργαλείων προβολής ισχύος» για να πραγματοποιήσει « υβριδικές παρεμβάσεις».

Αυτά τα εργαλεία, λέει ο Ραμάνι συνδυάζουν «αντι-ανταρτικές επιχειρήσεις, πωλήσεις όπλων, προώθηση της απολυταρχίας και ήπιας δύναμης». Χρησιμοποιώντας τα, καταλήγει, η Ρωσία έχει γίνει «μεγάλη δύναμη σε ολόκληρη την ήπειρο».

Τα κέρδη της Ρωσίας, επικεντρωμένα στη γαλλόφωνη Αφρική, έχουν γίνει κυρίως σε βάρος της Γαλλίας. Το αντιγαλλικό αίσθημα έχει φτάσει σε σημείο βρασμού σε αρκετές πρώην γαλλικές αποικίες, όπου οι στρατιωτικές της επεμβάσεις απέτυχαν και όπου διπλωμάτες και επιχειρήσεις της κατηγορούνται για νεοαποικιακή ανάμιξη. Οι Ρώσοι προπαγανδιστές έχουν γίνει ειδικοί στο να διαστρεβλώνουν το αντιγαλλικό αίσθημα ώστε να μοιάζει, τουλάχιστον, με μεταστροφή της κοινής γνώμης υπέρ της Μόσχας.

Η Σιλβί Μπαϊπό- Τεμόν, η γαλλοτραφείς υπουργός Εξωτερικών της Κεντροαφρικανικής Δημοκρατίας, βλέπει σύνδεση μεταξύ των λαθών της Γαλλίας και των ρωσικών επιτυχιών. Κατηγορεί τη Γαλλία ότι απέτυχε να ειρηνεύσει τη χώρα στο πλαίσιο προηγούμενης στρατιωτικής επέμβασης, της επιχείρησης Sangaris, που έληξε απότομα το 2016.

Η Ρωσία «προσφέρθηκε ευγενικά να διαθέσει όπλα», λέει για τις διαπραγματεύσεις που ακολούθησαν. Η τελευταία ομάδα Γάλλων στρατιωτών έφυγε από τη χώρα τον περασμένο μήνα: «Καθώς η φύση απεχθάνεται το κενό, η Ρωσία έφτασε».

«Ευκαιριακές βλέψεις»

Ο Πούτιν αποκάλυψε για πρώτη φορά τις αφρικανικές του φιλοδοξίες τον Οκτώβριο του 2019, όταν φιλοξένησε 43 Αφρικανούς αρχηγούς κρατών στην πρώτη σύνοδο κορυφής Ρωσίας-Αφρικής στο Σότσι. Έκτοτε, πολλές χώρες, από την Κεντροαφρικανική Δημοκρατία έως το Μάλι και από την Μπουρκίνα Φάσο έως το Σουδάν, έχουν έρθει πιο κοντά στην τροχιά της Μόσχας.

«Η Ρωσία ήταν εντυπωσιακά επιτυχής», λέει ο Πίτερ Φαμ, ειδικός απεσταλμένος των ΗΠΑ στο Σαχέλ της κυβέρνησης Τραμπ και τώρα μέλος στο Ατλαντικό Συμβούλιο. «Η διπλωματική προσέγγισή τους στην περιοχή είναι να κοιτάζουν ευκαιριακά εκεί που, με πολύ μικρό κόστος, μπορούν να εκτοπίσουν τη Δύση».

Η Μόσχα έχει χτυπήσει ιδιαίτερα σκληρά στο Σαχέλ, μια πολιτικά ασταθή λωρίδα ημιερήμου που διασχίζει την Υποσαχάρια Αφρική. Σε πολλές χώρες που πολεμούν τζιχαντιστικές εξεγέρσεις, πραξικοπήματα έχουν εγκαταστήσει στρατιωτικές κυβερνήσεις ανταγωνιστικές προς τη Γαλλία και ανοιχτά υπέρ της Μόσχας.

Ρωσική παρουσία στην Αφρική

Κεντροαφρικανική Δημοκρατία

• Η Wagner είναι παρούσα από το 2018
• Η Γαλλία απέσυρε τα τελευταία στρατεύματα τον Δεκέμβριο του 2022
• Η Ρωσία έχει προμηθεύσει όπλα, συμπεριλαμβανομένης της δωρεάν αποστολής 1.500 ελαφρών όπλων, και εκπαίδευση
• Συμφωνία στρατιωτικής συνεργασίας που υπεγράφη με τη Ρωσία το 2018

Μάλι

• Η Wagner είναι παρούσα από το 2021 μετά από δύο στρατιωτικά πραξικοπήματα
• Τα γαλλικά στρατεύματα αποσύρθηκαν τον Αύγουστο του 2022
• Η Ρωσία προμηθεύει όπλα, συμπεριλαμβανομένων επιθετικών ελικοπτέρων και αεροσκαφών Sukhoi Su-25

Σουδάν

• Οι σύμβουλοι της Wagner εμφανίζονται ήδη από το 2018
• Η ομάδα συμβούλεψε το καθεστώς του Ομάρ αλ-Μπασίρ για το πώς να καταπνίξει τις διαδηλώσεις που τελικά τον ανέτρεψαν το 2019
• Η Ρωσία έχει στενούς δεσμούς με τον υποστράτηγο Μοχάμεντ Χαμντάν Νταγκάλο, πιο γνωστό ως Χεμέτι, νούμερο δύο στη μετα-Μπασίρ κυβέρνηση

Μπουρκίνα Φάσο

• Υπέγραψε συμφωνία στρατιωτικής συνεργασίας με τη Ρωσία τον Αύγουστο του 2018
• Πραξικόπημα τον Σεπτέμβριο του 2022 πανηγυρίστηκε από ανθρώπους που ανέμιζαν ρωσικές σημαίες
• Τον Δεκέμβριο, ο πρόεδρος της Γκάνας ισχυρίστηκε ότι η Wagner δρούσε στη Μπουρκίνα Φάσο στα βόρεια σύνορα της Γκάνας

Τον Σεπτέμβριο, ο Αμπντουλαγιέ Μαϊγκά, μεταβατικός πρωθυπουργός της στρατιωτικής κυβέρνησης του Μάλι, χρησιμοποίησε το βήμα του ΟΗΕ για να καταγγείλει τη «γαλλική χούντα» και να επαινέσει «την υποδειγματική και γόνιμη συνεργασία μεταξύ Μάλι και Ρωσίας».

Τον ίδιο μήνα, στρατηγοί στη Μπουρκίνα Φάσο κατέλαβαν την εξουσία για δεύτερη φορά μέσα σε οκτώ μήνες, γεγονός που σημαδεύτηκε από διαδηλωτές που κρατούσαν ρωσικές σημαίες στους δρόμους της πρωτεύουσας Ουαγκαντούγκου.

Ο Νανά Ακούφο-Άντο, πρόεδρος της γειτονικής Γκάνας, ισχυρίστηκε ότι η νέα χούντα της Μπουρκίνα Φάσο έχει ήδη στραφεί σε Ρώσους μισθοφόρους από την Wagner για να πολεμήσει τους τζιχαντιστές. «Σήμερα, Ρώσοι μισθοφόροι βρίσκονται στα βόρεια σύνορά μας», είπε τον Δεκέμβριο. Η κυβέρνηση της Μπουρκίνα αρνήθηκε τις κατηγορίες, αλλά τον Ιανουάριο, χωρίς προειδοποίηση, έδωσε στους Γάλλους στρατιώτες που σταθμεύουν στη χώρα από το 2018 ένα μήνα για να φύγουν.

Στο Σουδάν, μια άλλη ασταθή χώρα, η Μόσχα έχει καλλιεργήσει στενούς δεσμούς με τον υποστράτηγο Μοχάμεντ Χαμντάμ Νταγκαλό, πιο γνωστό ως Χεμέτι, το νούμερο δύο στην κυβέρνηση που προέκυψε από το πραξικόπημα του 2019 που ανέτρεψε τον πρώην δικτάτορα Ομάρ αλ-Μπασίρ.

Σύμφωνα με το Υπουργείο Οικονομικών των ΗΠΑ, οι ρωσικές εταιρείες που δραστηριοποιούνται στο Σουδάν κερδίζουν από παράνομες εξαγωγές χρυσού, οι αποστολές των οποίων έχουν αυξηθεί μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία. Η Μόσχα απέσπασε κατ’ αρχήν συμφωνία για στρατιωτική πρόσβαση στο Πορτ Σουδάν, στρατηγικό πέρασμα στην Ερυθρά Θάλασσα. Ο Γιεβγκένι Πριγκόζιν, ιδρυτής της Wagner, έχει αρνηθεί οποιαδήποτε σχέση με ορυχεία στο Σουδάν και την Κεντροαφρικανική Δημοκρατία.

Οι Ρώσοι είναι παντού, σε ιδρύματα, υπουργεία, κοινωνία των πολιτών, μέσα ενημέρωσης — παντού

Η πιο εκπληκτική επιτυχία της Ρωσίας σημειώθηκε στο Μάλι, όπου ο συνταγματάρχης Ασίμι Γκόιτα, ηγέτης της στρατιωτικής χούντας, ακολουθεί τον «μπούσουλα» της Κεντροαφρικανικής Δημοκρατίας. Έχει επίσης προσλάβει μισθοφόρους Wagner για να πολεμήσει τους αντάρτες, που στην περίπτωση του Μάλι συνδέονται με την Αλ Κάιντα και το Ισλαμικό Κράτος. Ο πρεσβευτής της Γαλλίας εκδιώχθηκε το 2021. Τα γαλλικά στρατεύματα, που παρενέβησαν το 2013 μετά από πρόσκληση του Μπαμάκο για να πολεμήσουν τους ισλαμιστές που απειλούσαν να κατακλύσουν τη χώρα, αποσύρθηκαν στον γειτονικό Νίγηρα τον Αύγουστο.

«Τρεις χώρες είχαν ήδη βγει από τον γαλλικό έλεγχο – Κεντροαφρικανική Δημοκρατία, Μάλι και Μπουρκίνα Φάσο», ανέφερε ανάρτηση στο Colonelcassad, ένα φιλορωσικό κανάλι στην εφαρμογή ανταλλαγής μηνυμάτων Telegram. «Ο Μακρόν ουσιαστικά προεδρεύει της κατάρρευσης της γαλλικής νεο-αποικιακής αυτοκρατορίας στη βορειοδυτική Αφρική. . . Ο Νίγηρας και τα ορυχεία ουρανίου του είναι τα επόμενα».

Καθώς πέφτουν τα ντόμινο, ανώτερος Γάλλος αξιωματούχος που βοηθά στη διαμόρφωση της στρατηγικής της Γαλλίας για την Αφρική δεν αμφισβητεί την επιτυχία της Ρωσίας. «Το Μάλι, η Κεντροαφρικανική Δημοκρατία και η Μπουρκίνα απέτυχαν στην προσπάθειά τους να αντιμετωπίσουν την πρόκληση της τρομοκρατίας», είπε, μιλώντας υπό τον όρο της ανωνυμίας. «Η Wagner έφθασε ως το νέο παιχνίδι στην πόλη».

Η Δύση πιάστηκε στον ύπνο

Η επιτυχία της Ρωσίας στην Αφρική έπιασε εξ απήνης τη Δύση, η οποία είχε επικεντρωθεί περισσότερο στις προόδους που έκανε η Κίνα στην ήπειρο. Μόλις το 2021, ο Τιμπόρ Νάγκι, πρώην υφυπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ για αφρικανικές υποθέσεις, είπε στον Ραμάνι ότι η Ουάσιγκτον «θεωρούσε την Κίνα ως Δανέζικο Μολοσσό και τη Ρωσία ως μικρό Τσιουάουα» στην ήπειρο.

Ωστόσο, αν και το εμπόριο Ρωσίας-Αφρικής ήταν μόνο 15,6 δισεκατομμύρια δολάρια το 2021, σύμφωνα με το ΔΝΤ – ένα κλάσμα των 254 δισεκατομμυρίων δολαρίων μεταξύ Κίνας και Αφρικής το ίδιο έτος – η Μόσχα άσκησε μεγάλη επιρροή.

Η στρατηγική της Ρωσίας έχει ενισχυθεί από την ευρύτερη προπαγανδιστική ατζέντα του Πούτιν να παρουσιάζει τη Ρωσία ως προπύργιο ενάντια στον τυχοδιωκτισμό της Δύσης σε χώρες όπως το Ιράκ και η Λιβύη. Στην τελευταία, η υποστηριζόμενη από τη Δύση ανατροπή του Μουαμάρ Καντάφι το 2011 απελευθέρωσε ένα τσουνάμι όπλων και μαχητών που αποσταθεροποιούν το Σαχέλ μέχρι σήμερα.

Το «αντι-αποικιακό» μήνυμα του Πούτιν, που διατυπώθηκε σε ομιλία του τον Σεπτέμβριο για να γιορτάσει την προσάρτηση των ουκρανικών εδαφών που κατέλαβαν τα ρωσικά στρατεύματα, έχει απήχηση σε χώρες όπου η καχυποψία για πρώην αποικιακές δυνάμεις είναι βαθιά και η νοσταλγία για τη Σοβιετική Ένωση εξακολουθεί να τρεμοπαίζει. Τον Μάρτιο, 25 αφρικανικές χώρες είτε απείχαν είτε απέφυγαν να ψηφίσουν σε ψήφισμα του ΟΗΕ για την καταδίκη της εισβολής της Ρωσίας στην Ουκρανία.

Δεν έχουν πάει όλα καλά για την Ρωσία. Στη Μοζαμβίκη, όπου οι δεσμοί με τη Μόσχα από τη σοβιετική εποχή είναι τόσο βαθείς που η εθνική σημαία φέρει ένα καλάσνικοφ, η Wagner εγκατέλειψε τη χώρα το 2021, αφού πέντε από τους άνδρες της σκοτώθηκαν από ισλαμιστές μαχητές σε επιχείρηση που πήγε στραβά. «Ήρθαν όλοι ντυμένοι σαν ρομπότ, με κάμερες Go-Pro και κάθε είδους φανταχτερό εξοπλισμό», λέει ένας ανώτερος αξιωματικός της Μοζαμβίκης. «Τους κλώτσησαν τα οπίσθια».

Στη Νότια Αφρική, η Ρωσία εξακολουθεί να έχει στενούς δεσμούς με το κυβερνών Αφρικανικό Εθνικό Κογκρέσο, το οποίο αρνήθηκε να καταδικάσει την εισβολή της Μόσχας στην Ουκρανία. Η Ένωση Νέων του κόμματος έστειλε παρατηρητές στο ψεύτικο δημοψήφισμα της Ρωσίας σε τέσσερις ουκρανικές επαρχίες τον Σεπτέμβριο, κατάσταση που περιέγραψε ως «όμορφη, υπέροχη διαδικασία».

Ωστόσο, οι προσπάθειες της Μόσχας να συνάψει πυρηνική συμφωνία 70 δισεκατομμυρίων δολαρίων κατέπεσε στα δικαστήρια της Νότιας Αφρικής και έσβησαν εντελώς όταν ο Τζέικομπ Ζούμα — ο οποίος εκπαιδεύτηκε στη Σοβιετική Ένωση και ο οποίος πρόσφατα αποκάλεσε τον Πούτιν «άνθρωπο της ειρήνης» — αναγκάστηκε να παραιτηθεί από την προεδρία το 2018.

Πιο πρόσφατα, η προσπάθεια της Ρωσίας να κερδίσει φίλους μέσω της «διπλωματίας των εμβολίων» απέτυχε όταν οι δόσεις που είχαν υποσχεθεί δεν υλοποιήθηκαν και Αφρικανοί αξιωματούχοι παραπονέθηκαν ότι το εμβόλιο Sputnik κατά του Covid-19 ήταν πιο ακριβό από τα δυτικά αντίστοιχα.

Ωστόσο, η Ρωσία είχε περισσότερες επιτυχίες παρά αποτυχίες. Η εισβολή της στην Κεντροαφρικανική Δημοκρατία, ένα εμβληματικό «κράτος πελάτη» της Μόσχας, σύμφωνα με Γάλλους αξιωματούχους, αποκαλύπτει τον τρόπο που προτιμά να λειτουργεί.

Η Κεντροαφρικανική Δημοκρατία ως μοντέλο

Όντας από τις φτωχότερες χώρες στον κόσμο, το κράτος της Κεντροαφρικανικής Δημοκρατίας είναι τόσο εύθραυστο που ομάδες ανταρτών ελέγχουν τμήματα της χώρας. Ο πρόεδρός του, Φαουστίν Αρχάνζ Τουαντερά, οφείλει την επιβίωσή του στους μισθοφόρους της Wagner που βοήθησαν στην καταστολή προσπάθειας ανατροπής του ενόψει των εκλογών του 2020. Σήμερα, παρέχουν έναν από τους δακτυλίους της προσωπικής του ασφάλειας. «Δεν είναι μόνο ότι είναι η στενή του προστασία, αλλά είναι και όμηρος τους», λέει ένας δυτικός διπλωμάτης στο Μπανγκούι.

Η Ρωσία είδε για πρώτη φορά την ευκαιρία της στην Κεντροαφρικανική Δημοκρατία το 2017 μετά από προτεινόμενη συμφωνία από τη Γαλλία να προμηθεύσει την κυβέρνηση της Κεντροαφρικανικής Δημοκρατίας με τυφέκια εφόδου AK-47 που κατασχέθηκαν από τη Σομαλία, αφού η ίδια η Μόσχα αντιτάχθηκε στη μεταφορά. Ο Πρόεδρος Τουαντερά, ο οποίος συνάντησε τον υπουργό Εξωτερικών της Ρωσίας Σεργκέι Λαβρόφ, κατά τη διάρκεια ιδιωτικής επίσκεψης στη Μόσχα, στράφηκε στη Ρωσία για όπλα και στρατιωτικούς εκπαιδευτές.

«Για όπλα αξίας μερικών εκατομμυρίων δολαρίων αγόρασαν ουσιαστικά μια κυβέρνηση», λέει ο Φαμ, ο πρώην απεσταλμένος των ΗΠΑ, ο οποίος λέει ότι η απροθυμία της Δύσης να αντιμετωπίσει δυσάρεστες κυβερνήσεις προσέφερε στη Ρωσία άνοιγμα.

Η Δύση επανέλαβε το λάθος στο Μάλι, λέει ο Φαμ, όταν το αμερικανικό υπουργείο Εξωτερικών άσκησε βέτο στην πώληση ενός αεροπλάνου μεταφοράς Airbus εξοπλισμένου με αναμεταδότη αμερικανικής κατασκευής. Ο υπουργός Εξωτερικών του Μάλι πέταξε στη Μόσχα για να αναζητήσει εναλλακτική λύση. «Του έδειξαν αεροπλάνα και πρόσθετες υπηρεσίες και έτσι παρείσφρησε η Wagner», λέει.

Στην Κεντροαφρικανική Δημοκρατία, η Ρωσία δημιούργησε γρήγορα κέντρο διοίκησης και βάση εκπαίδευσης περίπου 80 χιλιόμετρα από την πρωτεύουσα Μπανγκούι. Μισθοφόροι από την Wangner και άλλες ρωσικές ιδιωτικές στρατιωτικές εταιρείες, καθώς και στρατιώτες της Ρουάντα, πιστώθηκαν έκτοτε με την αποκατάσταση της τάξης σε κάποιο βαθμό.

«Από τότε που ήρθαν εδώ, επικρατεί ηρεμία», λέει ο Γκοτιέ Κουμποτί, διευθυντής του Ρωσικού Πολιτιστικού Κέντρου που άνοιξε πρόσφατα στο Μπανγκούι.

Η παρουσία της Ρωσίας υπερβαίνει κατά πολύ τα στρατιωτικά θέματα. Κατά τη διάρκεια ενός πρόσφατου ταξιδιού για τις ανάγκες ρεπορτάζ στην πρωτεύουσα Μπανγκούι, οι FT είδαν επίσης στοιχεία πολιτιστικής και εμπορικής ισχύος.

Ο Τουαντερά εισήγαγε τα ρωσικά ως υποχρεωτική γλώσσα στα πανεπιστήμια, μαζί με τα Σάνγκο και τα Γαλλικά. Τον Μάιο, η Κεντροαφρικανική Δημοκρατία έγινε η δεύτερη χώρα μετά το Ελ Σαλβαδόρ που έκανε επίσημο νόμισμα το bitcoin, κίνηση – σε ώρα με μόλις 10 τοις εκατό διείσδυση στο Διαδίκτυο – που οι αναλυτές υποπτεύονται ότι παρέχει τρόπο παράκαμψης των οικονομικών κυρώσεων κατά της Ρωσίας.

Η Ρωσία διαμορφώνει επίσης το πολιτικό τοπίο. Διπλωμάτες αναφέρουν έντονη παρουσία προσωπικού της Wagner, με στολές ή πολιτικά ρούχα, στα κυβερνητικά υπουργεία.

Η Ντανιέλ Νταρλάν, πρώην επικεφαλής του Συνταγματικού Δικαστηρίου, απομακρύνθηκε στα τέλη Οκτωβρίου αφού εμπόδισε προσπάθεια τροποποίησης του συντάγματος ώστε ο Τουαντερά να μπορέσει να είναι υποψήφιος για τρίτη θητεία. Τον Μάρτιο, δέχτηκε επίσκεψη από δύο Ρώσους διπλωμάτες που την προέτρεψαν να υποστηρίξει την τροποποίηση, υπενθυμίζουν δυτικοί διπλωμάτες.

Τώρα φρουρούμενη από στρατιώτες του ΟΗΕ λόγω των απειλών κατά της ζωής της, είπε ότι δεν είχε καμία αμφιβολία ότι η Μόσχα ήταν πίσω από την απόλυσή της, καθώς οι Ρώσοι κάνουν τον Τουααντερά «πιο δικτατορικό κάθε μέρα».

«Οι Ρώσοι είναι παντού, σε ιδρύματα, υπουργεία, κοινωνία των πολιτών, μέσα ενημέρωσης — παντού», λέει αξιωματικός πληροφοριών στο Μπανγκούι.

Στην Κεντροαφρικανική Δημοκρατία, όπως και αλλού στην Αφρική, η Ρωσία μπορεί να κάνει πράγματα φτηνά, αλλά υπάρχει τίμημα. «Η Wagner δεν εργάζεται δωρεάν», λέει ο Ρολάντ Μαρσάλ, ακαδημαϊκός στο Sciences Po.

Εκτός από μια καλά τεκμηριωμένη περίοδο είσπραξης τελωνειακών εσόδων στα σύνορα με το Καμερούν, το Υπουργείο Οικονομικών των ΗΠΑ λέει ότι η Wagner ελέγχει «πολλά» ορυχεία χρυσού και διαμαντιών στην Κεντροαφρικανική Δημοκρατία και έχει αρνηθεί ακόμη και την πρόσβαση σε κυβερνητικούς αξιωματούχους που προσπαθούν να επιθεωρήσουν τις εξορυκτικές της δραστηριότητες.

Ομάδα εμπειρογνωμόνων του ΟΗΕ το 2021 κατέληξε στο συμπέρασμα ότι το 95 τοις εκατό του χρυσού που εξορύσσεται στην Κεντροαφρικανική Δημοκρατία εξήχθη παράνομα. Κάποιος χρυσός έφτασαν αεροπορικώς στο γειτονικό Σουδάν, λένε αναλυτές, δυτικοί διπλωμάτες και αξιωματούχοι ασφαλείας, όπου ο Χεμέτι, ο στρατιωτικός ηγέτης με στενούς δεσμούς με την Ρωσία, εμπλέκεται σε μεγάλο βαθμό στον τομέα των ορυχείων.

«Για τους Ρώσους, αυτή η χώρα είναι το Ελ Ντοράντο», ανέφερε ανώτερος αξιωματικός, αναφερόμενος στη λευκή επιταγή της Ρωσίας για εκμετάλλευση πόρων. «Δεν υπάρχει κράτος. Δεν υπάρχουν σύνορα. Δεν υπάρχουν έλεγχοι».

Μάρτυρες λένε ότι Ρώσοι μισθοφόροι είναι μεταξύ εκείνων που επιτέθηκαν σε ορυχεία με πρωτόγονες μεθόδους εξόρυξης σε περιοχές κατεχόμενες από τους αντάρτες κατά μήκος των συνόρων με το Τσαντ και το Σουδάν, προκειμένου να εξαφανίσουν τους ανταγωνιστές. Τον Μάρτιο, σύμφωνα με άτομα που μίλησαν στους FT, δεκάδες άνθρωποι σκοτώθηκαν όταν ρωσόφωνοι στρατιώτες και πρώην αντάρτες της Κεντροαφρικανικής Δημοκρατίας που στρατολόγησε η Wagner επιτέθηκαν με οπλισμένα οχήματα και μαχητικό ελικόπτερο.

Άτομο που κατόρθωσε να διαφύγει από το σημείο αποκάλυψε: «Οι Ρώσοι μας ακολουθούσαν για τρεις ολόκληρες μέρες μέχρι να φτάσουμε στο Σουδάν. . . Είδαμε ανθρώπους να σκοτώνονται και πτώματα να αφήνονται στην άκρη του δρόμου».

Η επιτυχία της Ρωσίας στην απομάκρυνση αντιπάλων και τη διείσδυση στις κυβερνήσεις εγείρει το ερώτημα πόση περαιτέρω πρόοδο μπορεί να σημειώσει στην ήπειρο. Τον Αύγουστο, ο Ζιλμπέρ Καμπαντά, υπουργός Άμυνας της Λαϊκής Δημοκρατίας του Κονγκό, τεράστια χώρα πλούσια σε ορυκτά ζωτικής σημασίας για την προμήθεια της αλυσίδας κατασκευής μπαταριών, αναφέρθηκε σε «γόνιμες» συζητήσεις με τον Ρώσο ομόλογό του σχετικά με πιθανή στρατιωτική συνεργασία στον πόλεμο της ΛΔΚ με αντάρτες στα ανατολικά.

Τον Οκτώβριο, ο Πρόεδρος Φέλιξ Τσισεκέντι σε μια συνέντευξη με τους FT απέκλεισε κάθε πιθανότητα η κυβέρνησή του να συνάψει συμβόλαια με μισθοφόρους της Wagner για να δώσει τις μάχες της. Αλλά από τότε, ύποπτο ρωσικό στρατιωτικό προσωπικό θεάθηκε στην περιοχή. Έκθεση δυτικών μυστικών υπηρεσιών που είδαν οι FT κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η πρώτη φάση «διαδικασίας εγκατάστασης της Wagner» μπορεί να ξεκίνησε παράλληλα με τις επενδύσεις εξόρυξης.

Ωστόσο, οι νίκες της Ρωσίας στην ήπειρο μπορεί να έχουν κορυφωθεί. Οι αναλυτές λένε ότι οι ρωσικές τακτικές λειτουργούν καλύτερα σε κράτη με πολύ αδύναμους θεσμούς: στο Μάλι, όπου το κράτος είναι κάπως πιο εύρωστο, η Wagner δεν έχει πείσει τις αρχές να παραδώσουν χρυσό και άλλες παραχωρήσεις εξόρυξης, λένε. Ακόμη και στην Κεντροαφρικανική Δημοκρατία, τον περασμένο μήνα αντάρτες σκότωσαν αρκετούς μισθοφόρους της Wagner κατά τη διάρκεια αψιμαχιών κοντά στα σύνορα με το Σουδάν, σύμφωνα με διπλωμάτες στη χώρα.

Σε αντίθεση με μόλις πριν από λίγα χρόνια, όταν η στρατηγική στην Αφρική άρχιζε να ξεδιπλώνεται, η ρωσική δραστηριότητα έχει λίγες πιθανότητες να βρεθεί κάτω από τα ραντάρ. Τον περασμένο μήνα, οι ΗΠΑ χαρακτήρισαν την Wagner «διεθνή εγκληματική οργάνωση».

Η περιοδεία του Λαβρόφ σε τέσσερα αφρικανικά κράτη τον περασμένο Ιούλιο ακολουθήθηκε εσπευσμένα από σωρεία επισκέψεων ανώτερων αξιωματούχων των ΗΠΑ, συμπεριλαμβανομένου του υπουργού Εξωτερικών Άντονι Μπλίνκεν, των ΗΠΑ, και της Τζάνετ Γιέλεν, υπουργού Οικονομικών, που πέρασαν 10 ημέρες στην ήπειρο αυτόν τον Ιανουάριο. Και οι δύο μετέφεραν μηνύματα που προσπαθούσαν άμεσα να αντιμετωπίσουν τη ρωσική προπαγάνδα.

Η επίθεση γοητείας των ΗΠΑ πρόκειται να συνεχιστεί με επισκέψεις στην ήπειρο από την αντιπρόεδρο Καμάλα Χάρις και τον πρόεδρο Τζο Μπάιντεν, αργότερα φέτος.

Λίγες μέρες μετά την περσινή περιοδεία του Λαβρόφ, ο Μακρόν σε ομιλία στο Μπενίν επέστησε την προσοχή στις ενέργειες της Ρωσίας. Μακράν του να είναι φίλη της Αφρικής, είπε ο πρόεδρος της Γαλλίας, η Ρωσία είχε αποκαλυφθεί ως «μία από τις τελευταίες αυτοκρατορικές αποικιακές δυνάμεις».

Η δυτική διπλωματική απάντηση, λέει ο Ραμάνι, είναι σαφές σημάδι της «διάβρωσης του πλεονεκτήματος να περνάει απαρατήρητη η Ρωσία».