Σαντορίνη: Πώς ήταν η ζωή το 1670

Η έντονη μυρωδιά από το υδρόθειο απωθούσε κάθε πιθανό επισκέπτη που τολμούσε να προσεγγίσει τούτη την άγονη γωνιά του Αιγαίου με τους 3.000, βία 4.000 κατοίκους, τα 484 αιγοπρόβατα, τα 125 μελίσσια και τους 37 ανεμόμυλους.

Ποιος θα μπορούσε να φανταστεί πως 353 χρόνια αργότερα ο ίδιος τόπος που επισκέφθηκε ο παθιασμένος περιηγητής της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας Εβλιάς Τσελεμπής το 1670 (κατά την επιστροφή του από την εκστρατεία της Κρήτης που είχε ως αποτέλεσμα την κατάκτηση του Χάνδακα και στην οποία συμμετείχε ως «πολεμικός ανταποκριτής») θα ήταν ένας από τους δημοφιλέστερους προορισμούς παγκοσμίως; Και πως εκεί που ζούσαν οι πιο εύποροι του νησιού θα συνωστίζονταν οι τουρίστες για μια φωτογραφία;

Γεωλογία: Ρομπότ εξερευνά την υποθαλάσσια περιοχή Σαντορίνης-Αμοργού

Μια άλλη, άγνωστη, και πολύ μακριά από τη σημερινή, εικόνα της Σαντορίνης αποκαλύπτεται μέσα από το «πορτρέτο» της όπως διαμορφώνεται από τα κατάστιχα των Οθωμανών, στην κυριότητα των οποίων πέρασαν οι «Σαντορίνες» (Θήρα, Θηρασιά και Παλαιά Καμένη). Και είναι αυτό το «πορτρέτο» που σχεδίασαν με κάθε δυνατή ακρίβεια και υπομονή ο ειδικός οθωμανολόγος, αναπληρωτής καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Κρήτης, Ηλίας Κολοβός και ο ιστορικός και υποψήφιος διδάκτορας στο ίδιος πανεπιστήμιο Γιάννης Κηπουρός, μεταγράφοντας, μελετώντας και σχολιάζοντας ένα αντίγραφο του κτηματολογίου που συντάχθηκε με εντολή του Καπουντάν Πασά, του αρχιναυάρχου του βασιλικού στόλου στην κυριότητα του οποίου βρισκόταν η Σαντορίνη, για την είσπραξη των φόρων.

Το αντίγραφο δωρήθηκε από τον διευθυντή των κρατικών αρχείων της Χάγης Μπεν Σλοτ στον συλλέκτη Δημήτρη Τσίτουρα, με πρωτοβουλία του οποίου και εκδόθηκε η πολυσέλιδη, τεκμηριωμένη και εικονογραφημένη μελέτη «Σαντορίνη 1670 μ.Χ. – Τα τεκμήρια των οθωμανικών απογραφών, κατάστιχο κεφαλικού φόρου και κτηματολόγιο», η οποία μόλις κυκλοφόρησε και θα παρουσιαστεί το φθινόπωρο στη Γεννάδειο Βιβλιοθήκη.

Εύποροι και ακτήμονες, γαιοκτήμονες που προτιμούσαν να δηλώσουν ότι ανήκουν σε ανώτερη κατηγορία από εκείνη στην οποία εντάσσονταν πραγματικά για να κατακτήσουν μια καλύτερη κοινωνική θέση και χήρες με περιουσία που καταγράφονταν τελευταίες στα κατάστιχα επειδή ήταν γυναίκες είναι οι πρωταγωνιστές του συγκεκριμένου εγγράφου.

Γη άγονη εκείνη της Σαντορίνης, σύμφωνα με την καταγραφή, η παραγωγή του σταριού ανά στρέμμα ήταν δύο κοιλά Κωνσταντινούπολης, δηλαδή περί τα 51 κιλά, και όπως προκύπτει από το οθωμανικό κτηματολόγιο «ήταν ένα νησί που ζούσε στους αρχαίους ρυθμούς της αγροτικής ζωής της Μεσογείου, χορεύοντας ενίοτε στους ρυθμούς των ηφαιστείων της» και ξεχώριζε για την παραγωγή κρασιού.

Ο πλούσιος Σκάρος

Ο Σκάρος που σήμερα είναι αγαπημένος προορισμός για τους πεζοπόρους και τους φωτογράφους, μια ανάσα από το Ημεροβίγλι, τότε ήταν πρωτεύουσα των καθολικών του νησιού και είχε τον μεγαλύτερο κλήρο χωραφιών κατά μέσο όρο – 38 στρέμματα -, αφού το 67% των κατοίκων είχε χωράφια και εκτός των ορίων του, και κατά συνέπεια τον μεγαλύτερο αριθμό φορολογουμένων που κατατάσσονταν στη μεσαία και ανώτερη φορολογική κατηγορία (43,35%).

Οσο για τους ιδιοκτήτες, μπορεί να μη γνωρίζουμε πολλές λεπτομέρειες από το κτηματολόγιο για τη ζωή τους, όμως και μόνο τα ονόματά τους συνθέτουν μια χαρακτηριστική εικόνα για τους κατοίκους του νησιού. Κυριαρχεί το όνομα Γιάννης (15,5%) και ακολουθούν το Νίκος (11,7%) και το Αντώνης (10,65%), γεγονός που πιθανόν να σχετίζεται με την ευσέβεια των Σαντορινιών, όπως εκφράστηκε με την οικοδόμηση ναών αφιερωμένων σε αγίους των οποίων τα ονόματα χρησιμοποιούνταν ευρέως. Ως προς τα επίθετα το πλέον διαδεδομένο είναι το Σιγάλας, με το Γαβαλάς και το Συρίγος να ακολουθούν. Το οικόσημο της οικογένειας Γαβαλά του έτους 1663 κοσμεί και το πατρογονικό σπίτι της τραγουδίστριας Στέλλας Γκρέκα (Λαγκαδά – Σούτσου είναι το πραγματικό της επίθετο) στον Πύργο.

Ενα ιδιαίτερο κεφάλαιο στην εν λόγω έκδοση επιχειρεί να αναζητήσει τα ίχνη της εποχής που ο πρώην επικεφαλής της υπηρεσίας των βασιλικών καταστίχων στην Κωνσταντινούπολη Μουσταφά Εφέντη συνέταξε το κτηματολόγιο (1670) στο σήμερα. Και αυτό κατέστη δυνατό χάρη στην έρευνα της αρχιτέκτονος Παρασκευής Μποζινέκη – Διδώνη και τον φωτογραφικό φακό της Νίνας Γεωργιάδου, που κατάφεραν να εντοπίσουν τις 24 εκκλησίες και μοναστήρια αλλά και τους 37 ανεμόμυλους που άντεξαν στον χρόνο και στέκουν ως σήμερα στη θέση τους, αναστηλωμένα σε κάμποσες περιπτώσεις.

info

Ηλίας Κολοβός – Γιάννης Κηπουρός, «Σαντορίνη 1670 μ.Χ.», εκδ. Αρχείο Θηραϊκών Μελετών, Συλλογή Δημήτρη Τσίτουρα, σελ. 406, τιμή 35 ευρώ. Διάθεση: Tsitouras Collection, Σκουφά 10

Πηγή: in.gr