Φύκια: Θέλουν να σώσουν τον κόσμο, αλλά μήπως πουλάνε μεταξωτές κορδέλες;

Τεράστιες προσπάθειες για την καλλιέργεια φυκιών γίνονται στις Φιλιππίνες και αλλού, και ανταγωνίζονται για το «μεγαλύτερο βραβείο κινήτρων στην ιστορία» που έχει θεσπίσει ο Ίλον Μασκ. Ωστόσο αυτή η  ανάπτυξή έχει προβληματίσει ορισμένους επιστήμονες

Αυτό είναι το σχέδιο του Μπράιαν φον Χέρτζεν για τη «σωτηρία της Γης», σύμφωνα με την ιστοσελίδα του. Ο ιδρυτής και διευθυντής του Ιδρύματος για το Κλίμα, Von Herzen Climate Foundation θέλει να χρησιμοποιήσει ειδικά σχεδιασμένες πλατφόρμες για να «αναδασώσει» τους ωκεανούς με φύκια, λύνοντας έτσι μεμιάς όλα τα προβλήματα: τροφοδοσία της ανθρωπότητας, αποκατάσταση οικοσυστημάτων και τερματισμός της κλιματικής κρίσης.

Πέρυσι, το Climate Foundation κέρδισε το βραβείο Milestone $1 εκατομμυρίου του Xprize, που χρηματοδοτείται από το ίδρυμα του Ίλον Μασκ, μαζί με άλλες 14 ομάδες. Οι ομάδες ανταγωνίζονται τώρα για να δουν ποιος μπορεί να εξάγει πιο αποτελεσματικά το διοξείδιο του άνθρακα (CO2) από την ατμόσφαιρα: το μεγάλο έπαθλο είναι 100 εκατομμύρια δολάρια, το οποίο ο Μασκ αποκαλεί «το μεγαλύτερο έπαθλο κινήτρου στην ιστορία».

Ο ελέφαντας στο δωμάτιο του μπλε άνθρακα

Ο πρώτος ειδικά σχεδιασμένος δακτύλιος βρίσκεται περίπου 20 μίλια βόρεια της πόλης Cebu στις Φιλιππίνες. «Φανταστείτε μια πίτσα με δώδεκα φέτες και διάμετρο 40 μέτρων», είπε στον Guardian ο 64χρονος Φον Χέρτζεν.

Στα 120 μέτρα, βρίσκεται σε δροσερότερα νερά 24 C (σε σύγκριση με περίπου 30 C στην επιφάνεια) και βυθισμένο σε θρεπτικά συστατικά, τα οποία χρειάζεται για να αναπτυχθεί. Αλλά, ο δακτύλιος πρέπει να ανυψώνεται κάθε πρωί γιατί και τα φύκια χρειάζονται φως. Χρησιμοποιούν φως για τη φωτοσύνθεση του CO2 σε σάκχαρα και οξυγόνο, γι’ αυτό το Climate Foundation καταβάλλει όλη αυτή την προσπάθεια – για να βοηθήσει τα φύκια να αποθηκεύουν CO2.

Η Διακυβερνητική Επιτροπή για την Κλιματική Αλλαγή (IPCC) κατέστησε σαφές ότι για να σταματήσουμε την παγκόσμια θέρμανση πρέπει με κάποιο τρόπο να δεσμεύσουμε το CO2. Μπορούμε να φυτέψουμε δέντρα για να το αποθηκεύσουμε, να σκορπίσουμε  θρυμματισμένα πετρώματα για να το απορροφάει, να το αφαιρούμε από τις βιομηχανικές εκπομπές και να το αποθηκεύουμε υπογείως, ή φυτέψουμε μαζικά φύκια. Κάθε μέθοδος εμπεριέχει κινδύνους και ερωτηματικά σχετικά με το πόσο καιρό μπορεί να αποθηκεύσει CO2.

Ο Φον Χέρτζεν έχει να επισκεφθεί τον δακτύλιο στις Φιλιππίνες από την πανδημία. Αντίθετα, ο Αμερικανός προσπαθεί να τα εξηγήσει όλα στον Guardian από την Αυστραλία, όπου ζει τώρα, μέσω βιντεοκλήσης.

«Κάθε μεγάλο ωκεάνειο κράτος του ωκεανού έχει μια αποκλειστική οικονομική ζώνη που εκτείνεται τουλάχιστον 200 ναυτικά μίλια από την ακτογραμμή», λέει. «Είναι κυρίως άδεια θάλασσα και συχνά πολύ πιο βαθιά από 90 μέτρα. Όλα τα νερά σε βάθος από 300 πόδια είναι προσβάσιμα για θαλάσσιες βιώσιμες καλλιέργειες».

Τα φύκια αποκαλούνται «ο ελέφαντας στο δωμάτιο του μπλε άνθρακα» επειδή μεγαλώνουν τόσο γρήγορα: τα γιγάντια φύκια μπορούν να μεγαλώσουν 50 εκατοστά την ημέρα. Τα φύκια του στο συγκεκριμένο πείραμα μεγαλώνουν έως και τρεις φορές πιο γρήγορα από τα φύκια που αναπτύσσονται στην επιφάνεια, ισχυρίζεται ο Φον Χέρτζεν.

«Θα μπορούσαμε να αλλάξουμε τη σχέση της ανθρωπότητας με τον ωκεανό, από την εξόρυξη στην αναγέννηση», τόνισε στο βρετανικό Μέσο.

Υπάρχουν μόνο δύο προβλήματα: τα φύκια, όπως τα κοράλλια, δεν αντέχουν τις υψηλές θερμοκρασίες του νερού. Και το όλο πράγμα πρέπει να αποδώσει.

Η ζέστη ακολουθείται από πάγο

Οι Φιλιππινέζοι καλλιεργούν φύκια εδώ και πολλά χρόνια, στα ανοιχτά των 7.600 νησιών της χώρας. Χρησιμοποιούν τα πιο απλά μέσα: τεντώνουν πλαστικές κορδέλες και δένουν σπορόφυτα (όπως κόκκινη gracilaria, πράσινη caulerpa ή καφέ φύκια του κόλπου, γνωστά και ως sargassum). Άδεια πλαστικά μπουκάλια χρησιμοποιούνται για να παρέχουν άνωση.

Περισσότεροι από ένα εκατομμύριο άνθρωποι σε όλη τη χώρα καλλιεργούν φύκια με αυτόν τον τρόπο. Ένα αγρόκτημα ενός εκταρίου μπορεί να κερδίζει περίπου €140 (£120) σε κάθε κύκλο 45 ημερών. Μερικά από αυτά καταλήγουν σε πολύχρωμα καλάθια στις ψαραγορές. Αλλά πολύ περισσότερα χρήματα μπορούν να γίνουν με μια πολύτιμη εξαγωγή, όπως με την καραγενάνη, μια συμπυκνωτική ουσία που μπαίνει σε τρόφιμα που εξάγεται από κόκκινα φύκια. Οι περισσότεροι από εμάς το καταναλώνουμε καθημερινά ως πυκνωτικό και σταθεροποιητικό – πιο γνωστό ως E407 – σε οδοντόκρεμες, γλυκά, αλοιφές ή κρέμες.

Αλλά η θερμοκρασία της θάλασσας ανεβαίνει, περισσότερο από όσο μπορούν να αντέξουν τα φύκια, με αποτέλεσμα είτε να σταματήσουν να αναπτύσσεται είτε να αναπτύξει την ασθένεια «Ice-ice», στην οποία λευκαίνεται. Από το 2011, η παραγωγή φυκιών στις Φιλιππίνες έχει μειωθεί κατά περίπου 20%. Οι υψηλότερες θερμοκρασίες διακόπτουν επίσης τη φυσική ανύψωση του νερού – η οποία συνήθως αναμιγνύει τα πιο κρύα, πλούσια σε θρεπτικά συστατικά βαθιά νερά με τα επιφανειακά νερά.

Δύο επιλογές: ή φέρνετε τα φύκια στα βαθιά νερά ή φέρνετε τα βαθιά νερά στα φύκια.

Η τελευταία μέθοδος είναι ιδιαίτερα αμφιλεγόμενη: ονομάζεται «τεχνητή ανύψωση» και είναι μια μορφή γεωμηχανικής. Ο Φον Χέρτζεν αρχικά ισχυρίζεται ότι, αφού πειραματίστηκαν και με τις δύο μεθόδους, προχωρούν μόνο με την πρώτη – αυτό που αποκαλεί «βαθύ ποδήλατο».

Οι μέθοδοι τους είναι εφευρετικές. Η ενέργεια από τα ηλιακά πάνελ αποθηκεύεται σε 56 μπαταρίες μοτοσυκλετών. Οι σημαδούρες στα άκρα του δακτυλίου είναι απορριπτόμενες δεξαμενές ψυκτικού αυτοκινήτου γεμάτες με αέριο. ο μύλος που χρησιμοποιούν για να αλέσουν τα φύκια που έχουν συγκομιστεί είναι σχεδιασμένος για αραβόσιτο (άρχισε να σκουριάζει λόγω του θαλασσινού νερού και ξαναφτιάχνουν το χωνί από ανοξείδωτο χάλυβα).

Όμως, όλο και κάτι πάει στραβά: οι εκεί εργαζόμενοι αιφνιδιάστηκαν πρόσφατα από μια καταιγίδα και, μη έχοντας αλεξικέραυνο, πήδηξαν από την πλατφόρμα στο νερό.

Όλα τα υλικά που χρησιμοποιούνται είναι ανακυκλωμένα είπε στον Guardian ο Αυστραλός επικεφαλής μηχανικός 37χρονος Σαμ Ντόναχιου, ο οποίος πριν γνωρίσει τυχαία τον Φον Χέρτζεν στις Φιλιππίνες, εργαζόταν σε ορυχεία χρυσού και αργύρου σε όλο τον κόσμο.

Εν τω μεταξύ, στο γειτονικό νησί Bohol, το Climate Foundation χρησιμοποιεί τα φύκια του για να παράγει λίπασμα το οποίο πουλά σε ντόπιους παραγωγούς ρυζιού και ψαριών.

Πιεζόμενοι, οι Ντόναχιου και Φον Χέρτζεν παραδέχονται ότι σχεδιάζουν να αντλήσουν νερό στην επιφάνεια μέσω μακριών σωλήνων. Αλλά ο Φον Χέρτζεν υποστηρίζει ότι ο όρος είναι λάθος. «Δεν υπάρχει τίποτα τεχνητό για την αποκατάσταση μιας φυσικής διαδικασίας σε περιφερειακό επίπεδο», ισχυρίζεται. «Αποκαθιστούμε μια φυσική διαδικασία».

Ωστόσο, άλλοι, συμπεριλαμβανομένου του γερμανικού Ιδρύματος Heinrich Böll, λένε ότι είναι εσφαλμένο και επικίνδυνο να εξισώνονται πολύπλοκα φυσικά φαινόμενα ανάδυσης με τεχνητά.

«Ο ωκεανός είναι πολύ στρωματοποιημένος και αυτό είναι καλό γιατί αποθηκεύει μια απίστευτη ποσότητα CO2 στα βάθη», λέει ο Αντρέας Όσλις, επικεφαλής της ερευνητικής μονάδας βιογεωχημικής μοντελοποίησης στο GEOMAR Helmholtz Center for Ocean Research του Κιέλου.

«Δεν θέλουμε πραγματικά να αυξήσουμε αυτό το CO2. Αλλά όταν εισάγουμε τεχνητή ανάταση στα κλιματικά μοντέλα, αυτό δείχνει πολύ CO2 αντλείται μαζί με τα θρεπτικά συστατικά».

Αυτό στη συνέχεια επιστρέφει στην ατμόσφαιρα στην επιφάνεια και θα μπορούσε να ακυρώσει το κέρδος στο πρόσφατα αποθηκευμένο CO2. «Και όλα τα θρεπτικά συστατικά που προσλαμβάνουν αυτά τα φύκια λείπουν από κάπου αλλού», λέει ο Όσλις.

Έτσι μπορεί κάποιος να κερδίζει πολλά χρήματα, αλλά δίπλα οι ψαράδες πιάνουν ξαφνικά λιγότερα γιατί εκεί φυτρώνουν λιγότερα φύκια λόγω λιγότερων θρεπτικών συστατικών και επομένως υπάρχουν λιγότερα ψάρια.

Προβλημάτων συνέχεια

Και ο κατάλογος των προβλημάτων με την ανύψωση είναι ακόμη μεγαλύτερος: τα βαθιά νερά στην πραγματικότητα δροσίζουν την ατμόσφαιρα, αλλά ταυτόχρονα μετατοπίζουν το θερμό επιφανειακό νερό προς τα κάτω, κάτι που μπορεί να βλάψει τα φυτά και τα ζώα στα κατώτερα στρώματα.

Μπορεί να ενθαρρύνει την άνθηση ανεπιθύμητων τοξικών φυκιών, να προκαλέσει εξάντληση του οξυγόνου στο νερό και να αλλάξει τα ωκεάνια ρεύματα (τα οποία με τη σειρά τους μπορούν να επηρεάσουν τα καιρικά μοτίβα).

Ακόμη και μια θετική επίδραση μπορεί να έχει θανατηφόρες συνέπειες. Κάποια θαλάσσια ζώα που αγαπούν να ζουν σε δάση με φύκια σχηματίζουν κελύφη ανθρακικού ασβεστίου, μια διαδικασία που εκπέμπει CO2. Αυτό μπορεί να ακυρώσει το 10-30% της πρόσληψης CO2 από τα φύκια. Έτσι ο Όσλις καταλήγει ότι αυτή η μέθοδος έχει μόνο πολύ περιορισμένες δυνατότητες δέσμευσης άνθρακα και τον κίνδυνο σημαντικών παρενεργειών.

Ο Φον Χέρτζεν γνωρίζει αυτούς τους κινδύνους. «Είτε μας αρέσει είτε όχι, έχουμε ήδη διαταραχθεί τον πλανήτη Γη… και όμως συνεχίζουμε να επιλέγουμε να το κάνουμε», είπε στον Guardian. Πιστεύει ότι αν οι αντλίες του προκαλέσουν πρόβλημα μπορεί απλά να τις κλείσει

Δυστυχώς, οι κριτικοί λένε ότι δεν είναι τόσο εύκολο. Οι προσομοιώσεις από το GEOMAR, ένα ερευνητικό κέντρο ωκεανών στο Κίελο της Γερμανίας, έδειξαν ότι οι αντλίες, αφού ξεκινήσουν, δεν θα πρέπει να σταματήσουν – γιατί κάτι τέτοιο θα οδηγούσε στην πραγματικότητα σε ακόμη περισσότερο CO2 και υψηλότερες θερμοκρασίες από ό,τι αν δεν είχαν ενεργοποιηθεί ποτέ οι αντλίες. Ο Όσλις το συγκρίνει με τον Μαθητευόμενο του Μάγο του Γκαίτε, ο οποίος δεν μπορεί να απαλλαγεί από τα φαντάσματα που καλεί.

Η σωτηρία του κόσμου πρέπει να αποδώσει

Τελικά, η ομάδα του Climate Foundation θέλει να συνεργαστεί με αγρότες φυκιών των οποίων η καλλιέργεια αποτυγχάνει λόγω της αύξησης της θερμοκρασίας της θάλασσας. Το σχέδιο είναι οι αγρότες να μισθώσουν τα συστήματα από το Climate Foundation, το οποίο με τη σειρά του θα αγοράζει ολόκληρη τη σοδειά τους και θα το χρησιμοποιήσει για την παραγωγή βιολιπασμάτων και καραγενάνης.

Αλλά όπως ένα δάσος στην ξηρά, τα φύκια αποθηκεύουν CO2 μόνο εφόσον δεν συλλέγονται και δεν υποβάλλονται σε επεξεργασία. Για να εξαγάγει όσο το δυνατόν περισσότερο CO2 από την ατμόσφαιρα, το Climate Foundation θα έπρεπε να το αφήσει να βυθιστεί στον βυθό της θάλασσας, όπου θα φαγωθεί, θα αποσυντεθεί ή θα θαφτεί σε ιζήματα. Όσο πιο βαθιά βυθίζονται τα φύκια, τόσο περισσότερο αποθηκεύεται το CO2. Σε βάθος περίπου 900 μέτρων, χρειάζονται περίπου 1.000 χρόνια, σε περίπου 300 μέτρα μόνο περίπου 100 χρόνια. Η πλατφόρμα στα ανοιχτά της ακτής του Cebu κρέμεται σε μόλις 220 μέτρα νερού.

Αλλά αν αφήσετε όλα τα φύκια να βυθιστούν στον βυθό του ωκεανού, δεν μπορείτε να κερδίσετε χρήματα από αυτά. Το Climate Foundation εξέτασε την προσπάθεια να κάνει τα οικονομικά να λειτουργήσουν πουλώντας πιστοποιητικά αντιστάθμισης άνθρακα, αλλά κατέληξε στο συμπέρασμα ότι δεν ήταν κερδοφόρο. Έτσι, μόνο τα φύκια που πέφτουν φυσικά («σαν φύλλα από δέντρα», όπως το περιγράφει το Climate Foundation) θα αποθηκεύσουν τυχόν CO2 μακροπρόθεσμα. Ο Φον Χέρτζεν εκτιμά ότι είναι περίπου το 20-40% της καλλιέργειας.

«Μπορούμε να μετρήσουμε τα φύκια που βυθίζονται από την πλατφόρμα. Μπορούμε να μετρήσουμε τις αφαιρέσεις άνθρακα και τις εκπομπές που αποφεύγονται μέσω της γεωργικής παρέμβασης και να τεκμηριώσουμε αυτά τα οφέλη. Αλλά πρέπει να παρέχουμε επισιτιστική ασφάλεια και αναγέννηση των οικοσυστημάτων, ώστε να μπορούμε να αναγεννήσουμε υγιή οικοσυστήματα στη γη και στον ωκεανό για τις μελλοντικές γενιές», τονίζει ο Φον Χέρτζεν