Ψηφιακότητα και τοπική αυτοδιοίκηση στην Ελλάδα: ένα αταίριαστο ζευγάρι;

Παρακολουθώντας τις πρόσφατες δημοτικές και περιφερειακές εκλογές και ενόψει της ορκωμοσίας των νέων δημοτικών και περιφερειακών αρχών, αυτό που προκαλεί ιδιαίτερη εντύπωση είναι η απουσία οποιασδήποτε αναφοράς στις δυνατότητες που δίνουν σήμερα οι ψηφιακές τεχνολογίες για να βελτιώσουν την καθημερινότητα του πολίτη. Ακόμα και για μια χώρα που βρίσκεται στις χαμηλές θέσεις της ευρωπαϊκής ψηφιακής οικονομίας με πολλαπλά και διογκούμενα ψηφιακά χάσματα, η έλλειψη πολιτικού διαλόγου και τεκμηριωμένων προγραμμάτων σε τοπικο επίπεδο για τους ποικίλους τρόπους με τους οποίους θα μπορούσε η τεχνολογία -στις διάφορες εκφάνσεις της- να δώσει ώθηση στην παραμελημένη ελληνική επαρχία δημιουργεί τεράστιο προβληματισμό. Από την άλλη πλευρά, θα μπορούσε κάποιος βέβαια να αναρωτηθεί: όταν οι περισσότερες ελληνικές περιφέρειες ερημώνουν και συνεχίζουν να συγκαταλέγονται στις φτωχότερες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, μήπως φαντάζει πολυτέλεια η οποιαδήποτε αναφορά σε ψηφιακη καινοτομία και επιδραστικες τεχνολογίες;

Η διεθνής εμπειρία μάς δείχνει πως διαχρονικα κάτι τέτοιο δεν ισχύει. Για την ακρίβεια, πολλές περιφέρειες και δήμοι στον σύνολο σχεδόν της Ευρώπης που βρέθηκαν σε δυσχερή κατά καιρούς θέση σημείωσαν ραγδαία ανάπτυξη και μετατράπηκαν σε πόλους οικονομικού και τουριστικού ενδιαφέροντος με υψηλό βιοτικό επίπεδο ακριβώς επειδή αξιοποίησαν παραγωγικά τα σχετικά ευρωπαϊκά ψηφιακα προγράμματα. Ο ψηφιακός μετασχηματισμός των ευρωπαϊκών πόλεων και περιφερειών λαμβάνει σάρκα και όστα στα Fab Labs της Βαρκελώνης, στο δίκτυο LoRaWAN της Ζυρίχης που επιβλέπει την ποιότητα του ατμοσφαιρικού αέρα, διαχειρίζεται το δίκτυο υδάτων της πόλης και τις θέσεις στάθμευσης μέσω έξυπνων βάσεων δεδομένων αλλά και στο σύστημα MaaS στο Ελσίνκι και στο Βερολίνο όπου η διαχείριση της κυκλοφορίας γίνεται με τρόπο που παρέχει στον πολίτη πολλαπλές επιλογές μετακίνησης σε πραγματικό χρόνο. Πολλές άλλες ευρωπαϊκές πόλεις χρησιμοποιούν τις ψηφιακές τεχνολογίες για να εισάγουν έξυπνα συστήματα διαχείρισης των απορριμμάτων, ενημέρωσης για ακραία καιρικά φαινόμενα, προσβασιμότητας και συμμετοχής στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων.

Δυστυχώς αυτά τα παραδείγματα και οι τεράστιες δυνατότητες που προσφέρουν οι τεχνολογίες για να βελτιώσουν την ποιότητα ζωής των μεγάλων πόλεων και να αναζωογονήσουν την ταχέως φθίνουσα ελληνική περιφέρεια, μένουν για μια ακόμα φορά εκτός της ελληνικής πολιτικής πραγματικότητας σε τοπικό επίπεδο. Η περιθωριοποίηση των ζητημάτων αυτών εν πολλοίς οφείλεται και στην έλλειψη ενδιαφεροντος και τεχνογνωσίας των περισσότερων δήμων στα ζητήματα αυτά και στην διαχρονική αδυναμία τους να δράσουν με συνέπεια και να επωφεληθούν της συσσωρευμένης ευρωπαϊκής εμπειρίας. Δεν είναι τυχαίο άλλωστε ότι η χώρα μας υποεκπροσωπειται σε όλα τα ευρωπαϊκά δίκτυα smart cities και πολλές φορές τα όποια οφέλη των πιλοτικών εφαρμογών συγκεκριμένων τεχνολογιών δεν διαχέονται εν τέλει σε όλους τους πολίτες και παραμένουν φωτεινές εξαιρέσεις σε μια σκληρη, «αναλογική» πραγματικοτητα.

Θα μπορούσε να ανατραπεί αυτή η πραγματικότητα; Θα μπορούσε η σταδιακή ψηφιοποίηση του κεντρικού κράτους να συμπασυρει δημιουργικά και τις τοπικές αρχές σε κάθε επίπεδο; Θα μπορούσαμε να ελπίζουμε ότι η ψηφιακή καινοτομία θα καταστεί κτήμα των τοπικών κοινοτήτων και θα λειτουργεί εις όφελος της καθημερινότητας των ηλικιωμένων, των παιδιών και κάθε παραγωγής μικρής κλίμακας κάτι που ήδη αποτελεί κεκτημένο στις περισσότερες ευρωπαϊκές περιφέρειες; Θα μπορέσουν οι νέες τοπικές αρχές να αξιοποιήσουν τουλάχιστον όσες τεχνολογικές εφαρμογές έχουν «ωριμασει» διεθνώς στους τομείς των μεταφορών, της εκπαίδευσης, του πολιτισμού και να τις προσαρμόσουν στις καθημερινές ανάγκες των δημοτών τους δημιουργώντας ένα νέο αφήγημα για το glocalisation και τα ψηφιακά κοινά;

Από την υποβολή ερωτημάτων σε πραγματικό χρόνο στην διάρκεια δημοτικών συμβουλίων μέσω ειδικής πλατφόρμας μέχρι την οργάνωση τοπικών ομάδων για μια ευρεία γκάμα δράσεων όπως την ψηφιακη γεωργια, η τεχνολογία θα μπορούσε να λειτουργήσει καταλυτικά για την επανασύνδεση του πολίτη με τα κοινά. Ας ελπίσουμε ότι οι νέοι τοπικοί άρχοντες θα αντιληφθούν επιτέλους τις δυνατότητες των νέων ψηφιακών τεχνολογιών όχι μόνο ως μέσο άντλησης κοινοτικών πόρων αλλά και ως ένα δυναμικό κοινωνικό εργαλείο, το οποιο εάν χρησιμοποιηθεί σωστά, θα μπορούσε να επανανοηματοδοτησει τον ρόλο του ίδιου του πολίτη και να αναδείξει την ιδιαίτερη και πολυδιάστατη σημασία της τοπικότητας σε ένα ολοένα και πιο παγκοσμιοποιημενο ψηφιακό περιβάλλον.

* O Δρ. Μιχάλης Kρητικός είναι ερευνητής του ΕΛΙΑΜΕΠ και Επίκουρος Καθηγητής σε θέματα Τεχνητής Νοημοσύνης και Ψηφιακής Μετάβασης στη Σχολή Διακυβέρνησης του Vrije Universiteit Brussel