CREA: Ένα χρόνος κυρώσεων στο ρωσικό πετρέλαιο – Τα αποτελέσματα

Ήταν 5 Δεκεμβρίου του 2022, όταν τέθηκε σε ισχύ το πλαφόν στις τιμές του ρωσικού πετρελαίου που μεταφέρεται δια θαλάσσης, με την πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, να λέει τότε ότι η αυτή «η απόφαση θα πλήξει ακόμη περισσότερο τα έσοδα της Ρωσίας και θα μειώσει την ικανότητά της να διεξάγει πόλεμο στην Ουκρανία».

Ωστόσο, έναν χρόνο μετά είναι σαφές ότι οι κυρώσεις δεν μείωσαν την αποφασιστικότητα του Κρεμλίνου, αν και ψαλίδισαν μέρος τον κερδών του (τουλάχιστον αυτών που παρουσιάζονται επισήμως).

Υπενθυμίζεται ότι οι χώρες της G7 και η ΕΕ επέβαλαν ανώτατο όριο 60 δολαρίων ανά βαρέλι στο ρωσικό αργό πετρέλαιο τον περασμένο Δεκέμβριο, σε μια προσπάθεια να διατηρήσουν σταθερές τις προμήθειες πετρελαίου παγκοσμίως περιορίζοντας παράλληλα το «πολεμικό ταμείο» του Κρεμλίνου. Αλλά η εκτεταμένη καταστρατήγηση, τα κενά και η συνεχιζόμενη ροή από μέσω άλλων οδών, σημαίνουν ότι η Μόσχα εξακολουθεί να κερδίζει δισεκατομμύρια από τις εξαγωγές της.

Το κόλπο Πούτιν με το πετρέλαιο: Πώς ξεγλιστρά από τις κυρώσεις και θησαυρίζει

Δεν είναι ότι το όριο τιμής δεν είχε αποτέλεσμα. Σύμφωνα με έρευνα του Κέντρου Ερευνών για την Ενέργεια και τον Καθαρό Αέρα (CREA), που δόθηκε σήμερα στη δημοσιότητα, οι απαγορεύσεις αυτές μείωσαν τα έσοδα από τις πετρελαϊκές εξαγωγές της χώρας κατά 14%, με το συνολικό κόστος να ανέρχεται σε χαμένα 34 δισ. ευρώ.

Ωστόσο, αυτός ο αντίκτυπος είναι πολύ μικρότερος από αυτό που θα μπορούσε να είχε επιτευχθεί.

Η ανάλυση του CREA δείχνει ότι οι κυρώσεις επηρέασαν σε μεγάλο βαθμό τα έσοδα από τις εξαγωγές πετρελαίου της Ρωσίας το πρώτο εξάμηνο του έτους. Ειδικότερα το πρώτο τρίμηνο καταγράφηκε κορύφωση με απώλειες 180 εκατ. ευρώ την ημέρα. Τον Ιανουάριο του 2023, η Ρωσία κατέγραψε βουτιά 45% σε μηνιαία βάση στα συνολικά έσοδα από ορυκτά καύσιμα, με μόνο το αργό πετρέλαιο να παρουσιάζει μείωση 25%.

Αναστροφή της τάσης

Ωστόσο, η αποτυχία επιβολής, ενίσχυσης και συνεπούς παρακολούθησης του ανώτατου ορίου τιμών επέτρεψε στη Ρωσία να αναστρέψει την τάση το δεύτερο εξάμηνο του έτους. Οι απώλειες εσόδων συρρικνώθηκαν στα 50 εκατ. ευρώ την ημέρα το δεύτερο και τρίτο τρίμηνο και στη συνέχεια ανέκαμψαν στα 90 εκατ. ευρώ την ημέρα το τελευταίο τρίμηνο του έτους.

Οι συντάκτες της έκθεση αναφέρουν ότι η αποτελεσματικότητα των κυρώσεων περιορίστηκε σημαντικά, λόγω της ανεπαρκούς παρακολούθησης και επιβολής της πολιτικής ανώτατων ορίων τιμών του πετρελαίου που επιτρέπει στη Ρωσία να πουλά το πετρέλαιο της σε τιμές πάνω από το καθορισμένο ανώτατο όριο.

Επιπλέον, το «παραθυράκι διύλισης» επιτρέπει νομικά στα προϊόντα πετρελαίου που παράγονται από ρωσικό αργό πετρέλαιο να εισέρχονται σε χώρες που επιβάλλουν κυρώσεις και η Ρωσία έχει επίσης κεφαλαιοποιήσει τις παρεκκλίσεις που παρέχονται σε χώρες στην ΕΕ που εισάγουν φθηνό ρωσικό αργό και πωλούν τα διυλισμένα προϊόντα τους στην ΕΕ καθώς και σε άλλες περιοχές παγκοσμίως.

Ο ρόλος της Βουλγαρίας

Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτού είναι το διυλιστήριο Neftochim Burgas στη Βουλγαρία που ανήκει στη ρωσική εταιρεία Lukoil. Μια έρευνα του CREA με τους συνεργάτες Global Witness και το Κέντρο για τη Μελέτη της Δημοκρατίας διαπίστωσε ότι από την εφαρμογή της απαγόρευσης εισαγωγής ρωσικού αργού πετρελαίου από την ΕΕ, το Neftochim Burgas  εισήγαγε ρωσικό αργό πετρέλαιο, το οποίο απέφερε έσοδα αξίας άνω του 1,1 δισ. ευρώ στο Κρεμλίνο.

Η αυξημένη χρήση «σκιωδών» δεξαμενόπλοιων από τη Ρωσία για τη μεταφορά του πετρελαίου της μειώνει επίσης τον αντίκτυπο του ανώτατου ορίου τιμών και αυξάνει την τιμή στην οποία μπορούν να εξάγουν το πετρέλαιο τους, ένα περαιτέρω πλήγμα για τον αντίκτυπο των κυρώσεων.

Σημαντικά ευρήματα της έκθεσης

• Η απαγόρευση της ΕΕ για το ρωσικό πετρέλαιο και το ανώτατο όριο τιμών της G7 έχουν κοστίσει στη Ρωσία περίπου 34 δισ. ευρώ σε χαμένα έσοδα από τις εξαγωγές πετρελαίου, μειώνοντας τα κέρδη από τις εξαγωγές κατά 14% κατά το πρώτο έτος των κυρώσεων. Οι κυρώσεις λειτούργησαν κυρίως μειώνοντας τις τιμές του ρωσικού πετρελαίου σε σύγκριση με τις παγκόσμιες τιμές. Αυτή η έκπτωση αντιστοιχεί σε απώλεια εσόδων ύψους 32 δισ. ευρώ, ενώ μια μικρή μείωση του όγκου των εξαγωγών ανέρχεται σε 2 δισ. ευρώ.
• Το ανώτατο όριο τιμής είχε αντίκτυπο, αλλά δεν κατάφερε να ανταποκριθεί στις δυνατότητές του. Η διαφορά τιμής του ρωσικού πετρελαίου και του παγκόσμιου πετρελαίου αναφοράς μειώνεται σταθερά από τις αρχές του 2023, δείχνοντας ότι η αποτελεσματικότητα των κυρώσεων έχει περιοριστεί. Κατά συνέπεια, ο αντίκτυπος των κυρώσεων έλαβε χώρα σε μεγάλο βαθμό το πρώτο εξάμηνο του 2023, και κορυφώθηκε στα 180 εκατομμύρια ευρώ την ημέρα το πρώτο τρίμηνο του 2023.
• Η φθίνουσα επίδραση των κυρώσεων οφείλεται στην αποτυχία των κυβερνήσεων της G7 και της ΕΕ να επιβάλουν και να ενισχύσουν το ανώτατο όριο τιμών. Αυτή η αποτυχία έδωσε τη δυνατότητα στη Ρωσία να πουλάει το πετρέλαιο της πάνω από το ανώτατο όριο τιμής, ενώ αυξάνει τον όγκο των εξαγωγών σε νέους πρόθυμους αγοραστές που δεν επιβάλλουν κυρώσεις.
• Επιπλέον, τα προϊόντα πετρελαίου που διυλίζονται από ρωσικό αργό εξάγονται νόμιμα σε χώρες που επιβάλλουν ανώτατα όρια τιμών. Αυτό το «παραθυράκι διύλισης» παρέχει μια διέξοδο για τις εξαγωγές πετρελαίου του Πούτιν.
• Η G7 και η ΕΕ διατηρούν έναν ασφυκτικό έλεγχο στις εξαγωγές πετρελαίου της Ρωσίας, αλλά έχουν απορρίψει τη χρήση τους. Τον Οκτώβριο του 2023, το 48% των ρωσικών αποστολών πετρελαίου μεταφέρονταν σε δεξαμενόπλοια που ανήκουν ή ήταν ασφαλισμένα σε χώρες της G7 και της ΕΕ. Δεδομένης της συνεχιζόμενης εξάρτησης της Ρωσίας από ευρωπαϊκά δεξαμενόπλοια και ασφάλειες, η ισχυρότερη επιβολή και τα χαμηλότερα επίπεδα ανώτατων τιμών μπορούν να πολλαπλασιάσουν τον αντίκτυπο των κυρώσεων. Τα μέτρα για το κλείσιμο του «παραθύρου διύλισης» και τον περιορισμό της αύξησης της χωρητικότητας και των δραστηριοτήτων των «σκιωδών» δεξαμενόπλοιων μπορούν να ενισχύσουν περαιτέρω τον αντίκτυπο.

Τι πρέπει να γίνει

• Σύμφωνα με το CREA ο πιο σημαντικός τρόπος για περαιτέρω μείωση των εσόδων από τις εξαγωγές της Ρωσίας θα ήταν η μείωση του ανώτατου ορίου της τιμής του πετρελαίου. Ένα ανώτατο όριο τιμής 30 δολαρίων ανά βαρέλι (ακόμα πολύ υψηλότερο από το κόστος παραγωγής της Ρωσίας που είναι κατά μέσο όρο 15 USD ανά βαρέλι ) θα είχε μειώσει τα έσοδα της Ρωσίας κατά 49% (59 δισ. ευρώ) από την επιβολή των κυρώσεων μέχρι τα τέλη Οκτωβρίου.
• Παράλληλα, οι κυρώσεις για «παραβιάσεις των κυρώσεων» θα μπορούσαν επίσης να περιλαμβάνουν απαγόρευση 90 ημερών στα πλοία να παρέχουν θαλάσσιες υπηρεσίες.
• Οι πωλήσεις μέσω δεξαμενόπλοιων από χώρες του συνασπισμού ανώτατων ορίων τιμών σε ιδιοκτήτες που είναι εγγεγραμμένοι εκτός του συνασπισμού ανώτατων ορίων τιμών πετρελαίου θα πρέπει να απαγορευθούν για να παρεμποδιστεί η ανάπτυξη της πρόσβασης της Ρωσίας σε «σκιώδη» δεξαμενόπλοια που έχουν ανοσία στη συμμόρφωση με την πολιτική. Η υποχρεωτική ασφάλιση προστασίας και αποζημίωσης (P&I) από δυτικές ασφαλιστικές εταιρείες θα πρέπει να απαιτείται ως προϋπόθεση για τη διέλευση από τα Στενά της Δανίας, το Γιβραλτάρ και άλλα θαλάσσια περάσματα.
• Οι χώρες του συνασπισμού του πλαφόν πρέπει επίσης να βελτιώσουν την παρακολούθηση και την επιβολή του ανώτατου ορίου τιμής του πετρελαίου και να τροποποιήσουν τη νομοθεσία για τις κυρώσεις για να δεσμεύσουν τα κενά που επιτρέπουν την επιστροφή σημαντικών κεφαλαίων στο πολεμικό σεντούκι του Κρεμλίνου, καθιστώντας τα πολύ λιγότερο αποτελεσματικά. Το ανώτατο όριο της τιμής του πετρελαίου θα πρέπει να ενισχυθεί έτσι ώστε εάν μια τράπεζα διεκπεραιώσει μια πληρωμή ως μέρος μιας συναλλαγής που υπερβαίνει το ανώτατο όριο, θα καταγραφεί ως παράβαση.
• Τέλος, οι χώρες που επιβάλλουν κυρώσεις θα πρέπει να απαγορεύσουν την εισαγωγή προϊόντων πετρελαίου που παράγονται από ρωσικό αργό πετρέλαιο.