Αποδολαριοποίηση: Οι λόγοι που οι χώρες θέλουν να σπάσουν την παντοδυναμία του δολαρίου

H παντοδυναμία του δολαρίου στο παγκόσμιο εμπόριο και στην χρηματοδότηση έχει εντείνει τις ανησυχίες σε πολλές χώρες στον πλανήτη, ανεβάζοντας τους τόνους στη συζήτηση για την αποδολαροποίηση που έχει ξεκινήσει από την δεκαετία του 1970 και επανέρχεται κατά καιρούς στο προσκήνιο, ενώ σήμερα παίρνει σοβαρότερες διαστάσεις.

Πρόσφατα η επικεφαλής της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, Κριστίν Λαγκάρντ προειδοποίησε για το τέλος του δολαρίου μιλώντας στο ετήσιο συνέδριο των κεντρικών τραπεζιτών στο Jackson Hole της Wyoming. Δεν ήταν η πρώτη φορά που η Λαγκάρντ εξέφρασε δημόσια την ανησυχία της για τη μοίρα της διεθνούς τάξης των ελεύθερων αγορών, την κυριαρχία του δολαρίου και την παγκοσμιοποίηση, στη δημιουργία των οποίων συνέβαλε. Μόλις τον Απρίλιο, ήταν η πρώτη μεγάλη δυτική κεντρική τραπεζίτης που εξέφρασε ρητές ανησυχίες για την ευθραυστότητα του δολαρίου, του οποίου η διεθνής κυριαρχία είπε «δεν πρέπει πλέον να θεωρείται δεδομένη».

BRICS: Μείωση της χρήσης του δολαρίου στις εμπορικές συναλλαγές

Το δολάριο είναι το παγκόσμιο αποθεματικό νόμισμα από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, σύμφωνα με το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, σχεδόν το 60% των διεθνών αποθεματικών είναι σε  δολάρια. Το δολάριο είναι επίσης το πιο ευρέως χρησιμοποιούμενο νόμισμα για το εμπόριο.

Ωστόσο ένας συνδυασμός πολιτικών και οικονομικών λόγων μειώνει σιγά-σιγά την κυριαρχία του. Πρόσφατα οι δυτικές κυρώσεις κατά της Ρωσίας έχουν ωθήσεi αρκετές χώρες να εξετάσουν το ενδεχόμενο χρήσης άλλων νομισμάτων για τις εμπορικές συναλλαγές. Η Βραζιλία, η Αργεντινή, το Μπαγκλαντές και η Ινδία, χρησιμοποιούν άλλα νομίσματα και περιουσιακά στοιχεία, όπως είναι  το κινεζικό γουάν και το bitcoin  για το εμπόριο και τις πληρωμές.

Τρείς βασικοί λόγοι που οδηγούν τις οικονομίες να σχεδιάσουν την απεξάρτηση τους από το αμερικανικό νόμισμα είναι οι ακόλουθοι:

Η νομισματική πολιτική των ΗΠΑ ασκεί υπερβολική επιρροή στον υπόλοιπο κόσμο

Οι ΗΠΑ είναι ο εκδότης του παγκόσμιου αποθεματικού νομίσματος, το οποίο είναι επίσης το κυρίαρχο νόμισμα στο διεθνές εμπόριο και στα συστήματα πληρωμών.

Κατά συνέπεια, έχει υπερβολικά μεγάλη επιρροή στην παγκόσμια οικονομία και συχνά υπερτιμάται, τονίζει  η δεξαμενή σκέψης Wilson Center.

Ο πρώην πρόεδρος της Γαλλίας Βαλερί Ζισκάρ ντ Εστέν είχε δώσει τον χαρακτηρισμό του υπερβολικού προνομίου. Μια πτυχή, καθόλου αμελετήεα, είναι ότι οι ΗΠΑ μπορεί να μην περιέλθουν σε κρίση αν δεν είναι σε θέση να πληρώσουν το χρέος τους όταν η αξία του δολαρίου πέσει απότομα, επειδή η Ουάσιγκτον μπορεί απλώς να εκδώσει περισσότερα χρήματα. Μια πιο λαϊκή έκφραση, που ακούγεται συχνά είναι ότι οι ΗΠΑ κόβουν το δικό τους χρήμα.

Η κυβέρνηση των ΗΠΑ έχει επικριθεί για την άσκηση χαλαρής νομισματικής πολιτικής που έχει επιπτώσεις όχι μόνο στη δική της οικονομία αλλά και στην παγκόσμια οικονομία. Αυτό φάνηκε έντονα κατά τη διάρκεια της πανδημίας, όταν η κυβέρνηση των ΗΠΑ τύπωσε δολάρια . Μόνο το 2020 τυπώθηκαν πάνω από 3 τρισεκατομμύρια δολάρια και η τάση αυτή συνεχίστηκε και το 2021. Η εκτύπωση υπερβολικού χρήματος υποτιμά το νόμισμα, και στην περίπτωση του δολαρίου των ΗΠΑ, οι επιπτώσεις γίνονται αισθητές παγκοσμίως. Η Ινδία, μεταξύ άλλων, έφτασε στο σημείο να χαρακτηρίσει τις Ηνωμένες Πολιτείες «ανεύθυνο» εκδότη των παγκόσμιων αποθεματικών νομισμάτων.

Το ισχυρό δολάριο ΗΠΑ γίνεται πολύ ακριβό για τις αναδυόμενες οικονομίες

Στον αντίποδα όταν το δολάρια ενιχύεται στις διεθνείς αγορές ανεβάζει τις τιμές των εισαγόμενων προϊόντων στις αναδυόμενες οικονομίες.

Στην Αργεντινή, η πολιτική πίεση και η μείωση των εξαγωγών συνέβαλαν σε μείωση των αποθεμάτων σε δολάρια ΗΠΑ και πίεσαν το πέσο της Αργεντινής, το οποίο με τη σειρά του τροφοδότησε τον πληθωρισμό. Αυτό ώθησε την Αργεντινή να αρχίσει να πληρώνει για τις κινεζικές εισαγωγές με γουάν αντί για δολάρια ΗΠΑ, σύμφωνα με απόφαση της προηγούμενης κυβέρνησης. Ωστόσο ο νέος πρόεδρος έχει εκ διαμέτρου διαφορετική προσέγγιση, υποτιμώντας την οδυνηρή εμπειρία του παρελθόντος, όταν το πέσος προσδέθηκε στην ισοτιμία του δολαρίου.

Η αποδέσμευση από το δολάριο ήταν από τα κύρια μηνύματα της 15ης Συνόδου Κορυφής της ομάδας των BRICS, η οποία  διεύρυνε την εμβέλειά της συμπεριλαμβάνοντας τη Σαουδική Αραβία, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα (ΗΑΕ), την Αργεντινή και το Ιράν ως νέα κράτη μέλη. Με συνολικά 11 κράτη-μέλη, η ομάδα των BRICS χαράζει μια πορεία αμφισβήτησης της μακροχρόνιας κυριαρχίας του δολαρίου ΗΠΑ στο παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα.

«Θα συνεχίσουμε τις συζητήσεις που αφορούν τα πρακτικά μέτρα για τη διευκόλυνση των εμπορικών και επενδυτικών ροών μέσω της αυξημένης χρήσης τοπικών νομισμάτων», τόνισε κατά τη διάρκεια της Συνόδου ο Σιρίλ Ραμαφόσα, πρόεδρος της Νότιας Αφρικής. «Αυτό είναι ένα θέμα για το οποίο πιστεύουμε ότι πρέπει να γίνουν περαιτέρω συζητήσεις, ιδίως μεταξύ των υπουργών Οικονομικών μας» πρόσθεσε.

Το παγκόσμιο εμπόριο και η ζήτηση πετρελαίου

Ένας βασικός λόγος για τον οποίο το δολάριο ΗΠΑ έγινε παγκόσμιο αποθεματικό νόμισμα ήταν ότι οι χώρες του Κόλπου στη Μέση Ανατολή χρησιμοποίησαν το δολάριο για να εμπορεύονται πετρέλαιο.

Η συμφωνία που έμεινε γνωστή  με τον τίτλο «πετρέλαιο έναντι ασφάλειας» επισφραγίστηκε επίσημα τον Φεβρουάριο του 1945, στη συνάντηση μεταξύ του Προέδρου Ρούσβελτ και του βασιλιά Αμπντουλαζίζ μπιν Σαούντ. Βγαίνοντας από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, οι ΗΠΑ είχαν ανάγκη από περισσότερες ενεργειακές προμήθειες και αντιμετώπιζαν αυξανόμενο διεθνή ανταγωνισμό για το σαουδαραβικό πετρέλαιο. Ταυτόχρονα, η Σαουδική Αραβία εισερχόταν σε μια νέα παγκόσμια τάξη και επιζητούσε προστασία για τους πόρους της. Η Σαουδική Αραβία υποσχέθηκε αξιόπιστη προμήθεια πετρελαίου στις ΗΠΑ με αντάλλαγμα την ασφάλεια που θα της παρείχε η υπερδύναμη έναντι μεγάλων και περιφερειακών δυνάμεων.

Στη συνέχεια, όμως, οι ΗΠΑ έγιναν ενεργειακά ανεξάρτητες και καθαρός εξαγωγέας πετρελαίου με την άνοδο της βιομηχανίας σχιστολιθικού πετρελαίου.

Σήμερα, αυτή η συμφωνία ογδόντα ετών δοκιμάζεται. Οι εθνικές και παγκόσμιες τάσεις, σύμφωνα με μελέτη του Χάρβαρντ θέτουν υπό αμφισβήτηση τον ρεαλισμό της συμφωνίας υπό το πρίσμα μιας παγκόσμιας τάξης που γίνεται όλο και πιο πολυπολική. Πιο κρίσιμα, οι κάποτε αξιόπιστες γραμμές επικοινωνίας μεταξύ των δύο χωρών έχουν καταστεί τεταμένες, καθώς οι ιστορικές δίοδοι επικοινωνίας έχουν μειωθεί λόγω ζητημάτων εμπιστοσύνης.

Η ένταξη νέων κρατών μελών στις BRICS, ιδίως της Σαουδικής Αραβίας, των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων, της Αργεντινής και του Ιράν, όλα μεγάλα πετρελαιοπαραγωγά κράτη, έχει σημαντικές επιπτώσεις σε αυτή την επικρατούσα πρακτική. Η Σαουδική Αραβία έχει δηλώσει ότι είναι ανοιχτή στη διερεύνηση εναλλακτικών νομισμάτων για το εμπόριο πετρελαίου, με την Ινδία να έχει ήδη κάνει βήματα προόδου αγοράζοντας πετρέλαιο από τη Σαουδική Αραβία στο τοπικό της νόμισμα.

Η Λαϊκή Τράπεζα της Κίνας και η Κεντρική Τράπεζα της Σαουδικής Αραβίας υπέγραψαν πρόσφατα συμφωνία ανταλλαγής τοπικών νομισμάτων ύψους 50 δισεκατομμυρίων γουάν (6,93 δισεκατομμυρίων δολαρίων) ή 26 δισεκατομμυρίων σαουδαραβικών ριάλ, όπως ανακοίνωσαν οι δύο τράπεζες , καθώς οι διμερείς σχέσεις συνεχίζουν να αποκτούν δυναμική.

Η συμφωνία ανταλλαγής, η οποία θα ισχύει για τρία χρόνια και μπορεί να παραταθεί με αμοιβαία συμφωνία, «θα συμβάλει στην ενίσχυση της χρηματοπιστωτικής συνεργασίας… στην επέκταση της χρήσης των τοπικών νομισμάτων… και στην προώθηση του εμπορίου και των επενδύσεων», μεταξύ του Ριάντ και του Πεκίνου, αναφέρεται στην ανακοίνωση της κεντρικής τράπεζας της Κίνας.

Η Κίνα εισήγαγε σαουδαραβικό αργό αξίας 65 δισ. δολαρίων το 2022, σύμφωνα με επίσημα κινεζικά στοιχεία, αντιπροσωπεύοντας περίπου το 83% των συνολικών εξαγωγών του βασιλείου προς τον ασιατικό γίγαντα.

Τέλος, πρόσφατα ο Κινέζος πρόεδρος Σι Τζινπίνγκ είχε πει στους Αραβες ηγέτες του Κόλπου ότι η Κίνα θα προσπαθήσει να αγοράσει πετρέλαιο και φυσικό αέριο σε γουάν, ωστόσο, σύμφωνα με τις μέχρι τώρα πληροφορίες δεν έχει ακόμη χρησιμοποιήσει το κινεζικό νόμισμα για τις αγορές πετρελαίου της Σαουδικής Αραβίας