Κρουαζιέρα: Η σκοτεινή της πλευρά

«Το πλοίο σας είναι πολύ μεγάλο για την πόλη μας». Ηταν Σάββατο 5 Ιουνίου του 2021 όταν εκατοντάδες κάτοικοι της Βενετίας υποδέχονταν από στεριά και θάλασσα με συνθήματα, καπνογόνα και σημαίες το πρώτο κρουαζιερόπλοιο που κατέπλευσε στην πόλη των δόγηδων μετά τη διετή πανδημική κρίση. Οχι από ενθουσιασμό.

«Τα μεγάλα πλοία αποτελούν την κορυφή του παγόβουνου ενός πολύ μεγαλύτερου προβλήματος», δήλωνε εκείνες τις ημέρες ο Τομάσο Κακιάρι, ακτιβιστής της επιτροπής «No grandi navi» («Οχι μεγάλα πλοία»). «Η μονοκαλλιέργεια του τουρισμού έχει εξαλείψει την κοινωνικοοικονομική ποικιλομορφία της πόλης», εξηγούσε.

Icon of the Seas: Εντυπωσιακό και… ρυπογόνο το μεγαλύτερο κρουαζιερόπλοιο στον κόσμο

Μπορεί τον Αύγουστο του ίδιου έτους η ιταλική κυβέρνηση να απαγόρευσε την είσοδο κρουαζιερόπλοιων άνω των 25.000 τόνων στη λιμνοθάλασσα της Βενετίας, τρία χρόνια μετά, ωστόσο, το κύμα διαμαρτυρ ίας κατά των μεγάλων πλοίων έχει εξαπλωθεί σε ολόκληρη τη Μεσόγειο.

Σε Βαρκελώνη, Λιβόρνο, Μασσαλία και Βαλένθια κάτοικοι υποστηρίζουν ότι η κρουαζιέρα επιβαρύνει την ατμόσφαιρα των πόλεων και επιδεινώνει τα προβλήματα που προκαλεί ο υπερτουρισμός, χωρίς ουσιαστικά αντισταθμιστικά οφέλη, αφού τα έσοδα για τις τοπικές οικονομίες θεωρούνται αμελητέα.

Η συζήτηση αυτή ανοίγει πλέον και στην Ελλάδα, οι λιμένες της οποίας υποδέχτηκαν το 2023 πάνω από 7.000.000 επισκέπτες σε 5.230 αφίξεις κρουαζιερόπλοιων.

«Δύσκολες μέρες»

Στη Σαντορίνη, όπου πέρυσι κατέπλευσαν 800 κρουαζιερόπλοια με συνολικά 1.298.968 επιβάτες, κάτοικοι και τοπικές Αρχές βρίσκονται ήδη εν αναμονή 63 «δύσκολων ημερών», όπως τις χαρακτηρίζει, μιλώντας στα «ΝΕΑ», η Γεωργία Νομικού, πρόεδρος του Δημοτικού Συμβουλίου και της Τουριστικής Επιτροπής του Δήμου Θήρας.

«Δύσκολες» είναι οι ημέρες κατά τις οποίες αναμένεται η άφιξη ακόμα και πέντε κρουαζιερόπλοιων, καθένα εκ των οποίων μεταφέρει 3.000-6.000 επιβάτες.

«Η μεγαλύτερη πρόκληση αφορά τη διαχείριση του κόσμου στους δρόμους και στα σοκάκια», σημειώνει η ίδια. Και αυτό γιατί οι χιλιάδες επιβάτες που θα αποβιβαστούν, είτε στο παλιό λιμάνι των Φηρών είτε στον Αθηνιό, θα πρέπει κατόπιν να μεταφερθούν στην κορυφή της Καλντέρας με το τελεφερίκ ή με πούλμαν, με τις «αρρυθμίες» να εντείνονται «όταν πάρα πολλοί επισκέπτες φτάνουν ταυτόχρονα στον ίδιο χώρο».

Η πρόεδρος του Δημοτικού Συμβουλίου τονίζει πως το καλοκαίρι προκύπτουν στο δημοφιλές κυκλαδονήσι αστικού τύπου προβλήματα, όπως κυκλοφοριακή συμφόρηση, καθώς οι δείκτες φέρουσας ικανότητας της Σαντορίνης δείχνουν ότι ο αριθμός των κάθε είδους οχημάτων ξεπερνά κατά 70% τις αντοχές του νησιού.

Ρύπανση του αέρα

Μια παράπλευρη επίπτωση της κρουαζιέρας αποτελεί η επιβάρυνση της ατμόσφαιρας, ακόμα και σε «υπεράνω υποψίας» προορισμούς. Τον Σεπτέμβριο του 2018 ερευνητές της Ελληνικής Ορνιθολογικής Εταιρείας και της Γερμανικής Ενωσης Φύσης και Βιοποικιλότητας (NABU) πραγματοποίησαν μετρήσεις για την ποιότητα του αέρα δίπλα σε κρουαζιερόπλοια, στην Καλντέρα.

Τα αποτελέσματα έδειξαν υψηλή συγκέντρωση υπέρλεπτων σωματιδίων (120.000 σωματίδια ανά κυβικό εκατοστό αέρα), όταν, όπως επισημαίνει εκπρόσωπος της οργάνωσης στα «ΝΕΑ», το όριο για τον καθαρό αέρα ορίζεται πολύ κάτω από τα 2.000 σωματίδια ανά κυβικό εκατοστό αέρα. Σε αντίστοιχη μέτρηση τον Οκτώβριο του 2017 στην Κέρκυρα, καταγράφηκαν περίπου 93.000 υπέρλεπτα σωματίδια ανά κυβικό εκατοστό αέρα, όταν ακόμα και σε πολυσύχναστες λεωφόρους η επιβάρυνση δεν ξεπερνά τα 30.000 σωματίδια.

Δύσκολη είναι η κατάσταση, όμως, και στο μεγαλύτερο λιμάνι της χώρας, τον Πειραιά. «Δικές μας μετρήσεις δείχνουν ότι οι συγκεντρώσεις οξειδίων του αζώτου είναι διπλάσιες από το όριο που έχει θέσει η Ευρωπαϊκή Ενωση», δηλαδή τα 40 μg/m3, περιγράφει, από την πλευρά του, ο Βασίλης Τσελέντης, ομότιμος καθηγητής Θαλάσσιου Περιβάλλοντος στο Πανεπιστήμιο Πειραιά, υπενθυμίζοντας ότι πέρυσι η Ελλάδα καταδικάστηκε από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο για την κακή ποιότητα του ατμοσφαιρικού αέρα στην Αθήνα.

Σε έκθεση του 2023 το ευρωπαϊκό think tank Transport and Environment (Μεταφορές και Περιβάλλον) κατέταξε τον Πειραιά στην τρίτη θέση όσον αφορά την επιβάρυνση της ατμόσφαιρας από τα κρουαζιερόπλοια, πίσω μόνο από τη Βαρκελώνη και την Τσιβιταβέκια της Ρώμης με το ομώνυμο λιμάνι.

Την πρώτη δεκάδα συμπληρώνουν δύο ακόμα ελληνικοί προορισμοί: πρόκειται για τη Μύκονο στην όγδοη θέση και τη Σαντορίνη στην ένατη. Συνολικά, όπως διαπιστώνεται στην ίδια έκθεση, το 2022, 214 κρουαζιερόπλοια εξέπεμψαν 509 τόνους οξειδίων του θείου, 19.125 τόνους οξειδίου του αζώτου και 448 τόνους μικρών αιωρούμενων σωματιδίων γύρω από τα ευρωπαϊκά λιμάνια.

Υπερτουρισμός

Οι πιέσεις που υφίστανται οι ιστορικές πόλεις – λιμάνια της Μεσογείου από την κρουαζιέρα δεν περιορίζονται στην ατμοσφαιρική ρύπανση. Η εξυπηρέτηση των χιλιάδων επισκεπτών που καταφθάνουν διά θαλάσσης επιβαρύνει τις υποδομές και ενισχύει τη μονοκαλλιέργεια του τουρισμού.

Μία από τις συνέπειες αυτής της πολιτικής, όπως σημειώνει ο Βασίλης Τσελέντης, αποτελεί η εκδίωξη των παραδοσιακών κατοίκων των πόλεων που επηρεάζονται λόγω της δυναμικής του gentrification που συνδέεται σε μεγάλο βαθμό με τον τουρισμό.

Είναι αυτό ακριβώς που βλέπουν να συμβαίνει οι κάτοικοι της παλιάς πόλης της Κέρκυρας: ολοένα και περισσότεροι εγκαταλείπουν το ιστορικό κέντρο για τα προάστια καθώς τα διαμερίσματα στα παλαιά σπίτια μετατρέπονται με φρενήρη ρυθμό σε καταλύματα βραχυχρόνιας μίσθωσης.

«Οι μόνιμοι κάτοικοι εκδιώκονται», λέει ο Νίκος Ολύμπιος, πρόεδρος του Συλλόγου Μόνιμων Κατοίκων Παλιάς Πόλης Κέρκυρας. «Τα μέτρα που λαμβάνονται από τις τοπικές Αρχές συνήθως ευνοούν τους επιχειρηματίες. Οι ανάγκες και οι προτεραιότητες των μόνιμων κατοίκων περνούν σε δεύτερη μοίρα. Και όμως, οι μόνιμοι κάτοικοι είναι αυτοί που διατήρησαν ζωντανή την πόλη ανά τους αιώνες», διευκρινίζει.

Η κρουαζιέρα, συνεχίζει ο ίδιος, επιδεινώνει την κατάσταση καθώς δεν είναι λίγες οι φορές που 10.000-15.000 άνθρωποι βρίσκονται ξαφνικά να κάνουν βόλτες στα καντούνια της παλιάς πόλης. Η μεταφορά τους, δε, με πούλμαν από το λιμάνι προκαλεί κυκλοφοριακό κομφούζιο πέριξ του ιστορικού κέντρου.

Το ντιμπέιτ

Την εξέλιξη αυτή προσπαθούν να προλάβουν οι κάτοικοι ενός μικρού νησιού στην άλλη άκρη της Ελλάδας: στην Πάτμο τα σχέδια για δημιουργία προβλήτας μήκους 220 μέτρων, για πρόσδεση των κρουαζιερόπλοιων που ως σήμερα αγκυροβολούν αρόδο, έχει προκαλέσει αναστάτωση στην τοπική κοινωνία.

«Ο προβληματισμός μας έχει να κάνει με το πόσους τουρίστες αντέχει το νησί», λέει η πρόεδρος του Συλλόγου Προστασίας Περιβάλλοντος Πάτμου Ιωάννα Μέμου. «Πρέπει να υπάρξει περιορισμός, έλεγχος και προγραμματισμός για το πόσοι και πότε θα έρχονται. Να μοιραστούν οι αφίξεις σε όλη τη διάρκεια της σεζόν, να μην έρχονται τρία κρουαζιερόπλοια ταυτόχρονα, γιατί αυτό είναι εις βάρος τόσο των υπόλοιπων επισκεπτών όσο και των κατοίκων».

Οπως υποστηρίζει, η βλάβη που υφίσταται το νησί από την ταυτόχρονη άφιξη χιλιάδων επισκεπτών είναι μεγαλύτερη από τα όποια οικονομικά οφέλη. «Θα πάρουν ένα αναμνηστικό, άντε ένα νερό και ένα αναψυκτικό. Τίποτε περισσότερο», υπογραμμίζει. Ιδια εικόνα και στην Κέρκυρα.

«Οι αγορές τους περιορίζονται σε μικροαντικείμενα», λέει ο Νίκος Ολύμπιος. Πάντως, παρά τις εύλογες ενστάσεις από τις τοπικές αγορές, σε επίπεδο εθνικής οικονομίας η συνεισφορά της κρουαζιέρας είναι σημαντική, καθώς το 2023 οι εισπράξεις άγγιξαν τα 709,7 εκατ. ευρώ, σύμφωνα με στοιχεία της Τράπεζας της Ελλάδος.

Premium έκδοση «Τα ΝΕΑ»