Κακάο: Πώς οι υψηλές τιμές «φουντώνουν» το λαθρεμπόριο

Υπό πίεση παραμένει η αγορά κακάο η τιμή του οποίου εξακολούθησε να κινείται κοντά σε ιστορικά υψηλά όλο το πρώτο εξάμηνο του 2025. Η πολύτιμη πρώτη ύλη για την παγκόσμια βιομηχανία σοκολατοποιίας εξακολουθεί να αντιμετωπίζει περιορισμένη προσφορά εξαιτίας αφενός της κλιματικής αλλαγής αφετέρου των γηρασμένων σε μεγάλο ποσοστό καλλιεργειών σε κύριες χώρες παραγωγής, κυρίως στη Δυτική Αφρική που παράγει το 70% της παγκόσμιας παραγωγής.

Σύμφωνα με την κλαδική έκθεση της παγκόσμιας εταιρείας χρηματοοικονομικών υπηρεσιών, StoneX, η απογοητευτική συγκομιδή 2024/25 ενισχύει τους φόβους για ένα νέο παγκόσμιο έλλειμμα προσφοράς σε σχέση με τη ζήτηση και, εφόσον η εκτίμηση επαληθευτεί, θα πρόκειται για την τέταρτη συνεχόμενη προβληματική σεζόν.

Είναι χαρακτηριστικό ότι οι παραγωγές της Ακτής Ελεφαντοστού και της Γκάνας που από κοινού αντιστοιχούν στο 60% της παγκόσμιας παραγωγής ήταν η χαμηλότερη των τελευταίων οκτώ ετών το 2023/2024, ενώ οι αρχικές προσδοκίες για ανάκαμψη την επόμενη σεζόν (2024/25) διαψεύστηκαν.

Μια ελπίδα διαφαίνεται σε άλλους μικρότερους παραγωγούς, όπως ο Ισημερινός, η Ινδονησία και η Νιγηρία, οι οποίοι έδωσαν μεγαλύτερη έμφαση στην καλλιέργεια βλέποντας την εκτόξευση της τιμής του κακάο. Ωστόσο, σε καμία περίπτωση, προς το παρόν, δεν μπορούν να αντισταθμίσουν τις απώλειες από την Αφρική.

Επιπλέον, όπως επισημαίνουν οι γνώστες της αγοράς, μια ακόμη ένδειξη ότι ούτε η επόμενη συγκομιδή θα παρέχει κάποια ανακούφιση είναι το γεγονός πως οι προπωλήσεις που πραγματοποιούν οι κρατικοί φορείς διακίνησης, το CCC (Conseil du Café-Cacao) στην Ακτή Ελεφαντοστού και το Cocobod στην Γκάνα, είναι περιορισμένες.

Οι υψηλές τιμές «φουντώνουν» το λαθρεμπόριο

Μια παράμετρος που εντείνει το πρόβλημα της ανεπάρκειας εφοδιασμού και καθιστά δύσκολη την ιχνηλασιμότητα είναι το λαθρεμπόριο κακάο από τον μεγαλύτερο παραγωγό στον κόσμο, την Ακτή Ελεφαντοστού, όπως γράφει το Bloomberg.

Η περιοχή της Ακτής Ελεφαντοστού που συνορεύει με τη  Γουινέα είναι γεμάτη χωμάτινους αυτοσχέδιους δρόμους που έχουν σχηματιστεί από τα περάσματα των λαθρεμπόρων ανάμεσα στα δάση.

Οταν πέσει το σκοτάδι, μεταφορείς εμφανίζονται σε αποθήκες σε πόλεις της Ακτής Ελεφαντοστού κοντά στα σύνορα και φορτώνουν δύο ή τρία σακιά κακάο σε μοτοσικλέτες, που το καθένα ζυγίζει περίπου 65 κιλά. Από τις 10 το βράδυ, αναχωρούν τα κομβόι για τα σύνορα, αποφεύγοντας τα σημεία ελέγχου για να μεταφέρουν τους πολύτιμους κόκους στην όμορη Γουινέα.

Εάν συλληφθούν, οι λαθρέμποροι αντιμετωπίζουν ποινή φυλάκισης έως και 10 ετών ή πρόστιμο 50 εκατομμυρίων φράγκων CFA (86.640 δολάρια). Προφανώς για όσους εκτίθενται σε αυτόν τον κίνδυνο αξίζει τον κόπο, αν αναλογιστεί κανείς ότι μπορούν να κερδίσουν πάνω από 240 δολάρια την εβδομάδα, σε μια χώρα που αυτό το ποσό είναι το τριπλάσιο του μισθού διαβίωσης της χώρας, πολύ περισσότερο σε συνθήκες εκτόξευσης της τιμής του κακάο, που σημαίνει και μεγαλύτερη αμοιβή για τον μεταφορέα.

Χαμηλές τιμές vs λαθρεμπόριο

Το εμπόριο κακάο στην Ακτή Ελεφαντοσού ελέγχεται από την κυβερνητική ρυθμιστική αρχή, Conseil du Café-Cacao, που καθορίζει τις τιμές.

Η τρέχουσα τιμή CCC είναι περίπου το ένα τρίτο της τιμής της παγκόσμιας αγοράς, γεγονός που έχει δημιουργήσει ένα ισχυρό κίνητρο για λαθρεμπόριο προς γειτονικές χώρες που δεν έχουν την ίδια ενιαία τιμολόγηση.

Η αύξηση του λαθρεμπορίου έχει καταστήσει πιο δύσκολο για τους διεθνείς αγοραστές να προμηθευτούν πρώτη ύλη, καθώς οι προμηθευτές της Ακτής Ελεφαντοστού προσπαθούν να εκπληρώσουν τα συμβόλαιά τους.

Έχει κάνει πιο δύσκολη την ιχνηλασιμότητα, ένα σημαντικό πρόβλημα για τις εταιρείες που προσπαθούν να αντιμετωπίσουν μακροχρόνια ζητήματα αποψίλωσης δασών και παιδικής εργασίας στις αλυσίδες εφοδιασμού τους.

Για την κυβέρνηση της Ακτής Ελεφαντοστού, το λαθρεμπόριο έχει μειώσει τα έσοδα, υπονομεύοντας τον εθνικό προϋπολογισμό και την ικανότητά της να επενδύει στο μακροπρόθεσμο μέλλον της βιομηχανίας κακάο.

Η Γκάνα, ο δεύτερος μεγαλύτερος παραγωγός στον κόσμο, έχει παρόμοια οργάνωση με την Ακτή Ελεφαντοστού, με την Cocobod να ενεργεί ως κεντρικός αγοραστής. Η παραγωγή στην Γκάνα έπεσε στο χαμηλότερο επίπεδο σε πάνω από μια δεκαετία την περασμένη σεζόν. Το λαθρεμπόριο επιδείνωσε το έλλειμμα εφοδιασμού.

Κακάο… Γουινέας από την Ακτή Ελεφαντοστού

Τον Απρίλιο, οι τιμές στη Γουινέα, στο Τόγκο και στη Λιβερία ήταν υπερδιπλάσιες από αυτές που πρόσφερε η CCC, δημιουργώντας ένα αρμπιτράζ που ορισμένοι αγρότες και μεσάζοντες δεν μπορούσαν να αντισταθούν στην εκμετάλλευση.

Μια ένδειξη για το πώς έχει «φουντώσει» το λαθρεμπόριο είναι η διαφορά ανάμεσα στην παραγωγή και στις εξαγωγές της Γουινέας: η χώρα η οποία δεν έχει επενδύσει σημαντικά στην αύξηση της εγχώριας καλλιέργειας κακάο, την καλλιεργητική περίοδο 2023-24, σημείωσε αύξηση εξαγωγών κατά 15% σε σχέση με το προηγούμενο έτος, σύμφωνα με τον πάροχο δεδομένων Trade Data Monitor. Αυτή η ανάπτυξη συνεχίστηκε. Τους πρώτους τρεις μήνες της τρέχουσας σεζόν, από τον Οκτώβριο, οι εξαγωγές  κακάο από τη Γουινέα ήταν υπερδιπλάσιες σε σχέση με το προηγούμενο έτος.

Οπως σχολίασε στο Bloomberg ο Fabrice Laurent, ιδρυτής της εταιρείας ερευνών κακάο Forestero, ακόμα και μια αύξηση της παραγωγής και υψηλότερες τιμές μπορούν να δικαιολογήσουν μια αύξηση εξαγωγών κατά 10%, όχι όμως από τους 25.000 στους 95.000 τόνους.

Το μεγαλύτερο μέρος του κακάο που θεωρητικά προέρχεται από τη Γουινέα καταλήγει στην Ευρώπη, με την Ολλανδία να παραλαμβάνει περίπου το 70% όλων των εξαγωγών της Γουινέας μεταξύ Ιανουαρίου και Δεκεμβρίου, σύμφωνα με στοιχεία του Trade Data Monitor.

Κατά τη διάρκεια της σεζόν 2023-2024, οι κόκκοι που φτάνουν για εξαγωγή στα λιμάνια της Ακτής Ελεφαντοστού μειώθηκαν κατά 30%. Μέρος της πτώσης οφείλεται στην κακοκαιρία που έπληξε τις καλλιέργειες, αλλά ο Laurent εκτιμά ότι περίπου 100.000 τόνοι μεταφέρθηκαν λαθραία από τη χώρα, κυρίως στη Γουινέα, στο Τόγκο και στη Λιβερία.

Η αύξηση των παράνομων ροών καθιστά δύσκολο για τους πράκτορες αγοραστών να εκπληρώσουν τα συμβόλαιά τους. Πέρυσι, οι εξαγωγείς αντιμετώπισαν σημαντικές απώλειες αφού τόσο η Ακτή Ελεφαντοστού όσο και η Γκάνα δεν μπόρεσαν να τηρήσουν τις προπωλημένες συμβάσεις. Εμποροι που μίλησαν στο Bloomberg ανώνυμα -για ευνόητους λόγους- παραδέχθηκαν ότι μπαίνουν στον πειρασμό να αποδεχθούν να παρανομήσουν πληρώνοντας πολύ υψηλότερα το κακάο στην πηγή της παραγωγής προκειμένου να μη διακινδυνεύσουν να αποδειχτούν ασυνεπείς απέναντι στους πελάτες τους.

Χωρίς ιχνηλασιμότητα

Η αύξηση του λαθρεμπορίου περιπλέκει τις προσπάθειες των παραγωγών σοκολάτας να βελτιώσουν την ιχνηλασιμότητα στις αλυσίδες εφοδιασμού τους. Οι καταναλωτές συνειδητοποιούν ολοένα και περισσότερο τους κινδύνους για τα ανθρώπινα δικαιώματα και τους περιβαλλοντικούς κινδύνους στον κλάδο του κακάο, γεγονός που άσκησε πίεση στις εταιρείες να επενδύσουν για να κατανοήσουν πού καλλιεργούνται οι κόκκοι τους.

Επιπλέον, στις 30 Δεκεμβρίου τίθεται σε ισχύ ο Ευρωπαϊκός Κανονισμός για την Αποψίλωση των Δασών (EUDR), που θα απαιτεί από τους εμπόρους να παρέχουν στοιχεία ιχνηλασιμότητας που θα οδηγούν μέχρι την αγροτική εκμετάλλευση προκειμένου να αποδειχθεί ότι το προϊόν που διακινούν δεν προέρχεται από αποψιλωμένα δάση.

Εμπλοκή κυβερνητικών αξιωματούχων

Το Bloomberg συναντήθηκε με εμπόρους στο Αμπιτζάν και μεσάζοντες σε δυτικές πόλεις της Ακτής Ελεφαντοστού, οι οποίοι ανώνυμα κατήγγειλαν ότι η κυβέρνηση δεν κάνει αρκετά για να πατάξει το λαθρεμπόριο, ωστόσο, και ότι διεφθαρμένοι αξιωματούχοι βοηθούν το παράνομο εμπόριο κόκκων πέρα ​​από τα σύνορα με τεράστια φορτία χύδην σε φορτηγά που μεταφέρουν πάνω από 30 τόνους κακάο τη φορά. Οσο για τις δωροδοκίες κυμαίνονται από 8.000 έως 21.000 δολάρια ανά φορτηγό, σύμφωνα με λαθρέμπορους και εμπόρους που ζήτησαν να μην κατονομαστούν.

«Οι επιχειρηματίες με επιρροή είναι αυτοί που έχουν κατακτήσει την τέχνη του λαθρεμπορίου αυτών των αγαθών, συνεργάζονται επίσης με δημόσιους υπαλλήλους που χαίρονται να βγάλουν το δικό τους μερίδιο από αυτό, επομένως είναι μια αλυσίδα», δήλωσε ο Ndubuisi Christian Ani, αναλυτής στο Ινστιτούτο Μελετών Ασφαλείας στη Νιγηρία.