Η Νορβηγία υπήρξε για δεκαετίες ένα από τα πιο χαρακτηριστικά παραδείγματα χώρας που βρίσκεται «μέσα αλλά… έξω» από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Ως μέλος του Ευρωπαϊκού Οικονομικού Χώρου (ΕΟΧ), συμμετέχει στην ενιαία αγορά, έχει προνομιακή πρόσβαση σε εμπορικές και οικονομικές συνεργασίες, και αποτελεί στρατηγικό προμηθευτή ενέργειας – κυρίως φυσικού αερίου – προς τα κράτη-μέλη της Ένωσης. Ωστόσο, οι Νορβηγοί πολίτες έχουν επανειλημμένα απορρίψει την πλήρη ένταξη στην ΕΕ, σεβόμενοι το δικαίωμά τους να διατηρούν απόλυτο έλεγχο στην οικονομική και πολιτική τους κυριαρχία.
Η συγκυρία όμως δείχνει να αλλάζει. Οι δηλώσεις του υπουργού Εξωτερικών Έσπεν Μπαρθ ότι «το τίμημα του να μην ανήκουμε στην ΕΕ αυξάνεται συνεχώς» αποτυπώνουν μια μετατόπιση στην πολιτική ατζέντα της χώρας. Ακόμη πιο ευθύς ήταν ο αντίπαλός του, Ίνε Έρικσεν, υπογραμμίζοντας ότι «η σημερινή μας θέση μάς εκθέτει σε μεγάλες ευαλωτότητες, μένουμε εκτός από τις αποφάσεις στις οποίες θέλουμε να συμμετέχουμε».
Τα παραδείγματα είναι πολλά:
• Η συμφωνία ελεύθερου εμπορίου με τις ΗΠΑ, στην οποία η Νορβηγία βρέθηκε σε μειονεκτική θέση συγκριτικά με τα κράτη της ΕΕ, που διαπραγματεύονται ως μπλοκ.
• Το Brexit, που ανέδειξε τις δυσκολίες και το κόστος για χώρες που βρίσκονται «εκτός».
• Η προσφυγική κρίση, η πανδημία και, πιο πρόσφατα, ο πόλεμος στην Ουκρανία, που κατέδειξαν την ανάγκη κοινής ευρωπαϊκής πολιτικής σε ζητήματα ασφάλειας, ενέργειας και εφοδιαστικής αλυσίδας.
Η Νορβηγία εξακολουθεί να διατηρεί υψηλά επίπεδα ανεξαρτησίας και ένα αξιοζήλευτο κοινωνικό μοντέλο βασισμένο στα έσοδα από τους υδρογονάνθρακες. Ωστόσο, η εξάρτηση της Ευρώπης από το νορβηγικό αέριο μετά την κρίση με τη Ρωσία, σε συνδυασμό με την αυξανόμενη ενεργειακή συνεργασία των κρατών-μελών, φέρνει το Όσλο πιο κοντά στο δίλημμα: να συνεχίσει να «παίζει διπλό παιχνίδι» ή να αναλάβει πιο ενεργό ρόλο μέσα στους θεσμούς της Ένωσης.
Αν και δεν υπάρχει ακόμη προγραμματισμένο δημοψήφισμα, οι δύο μεγάλες πολιτικές δυνάμεις – Εργατικοί και Συντηρητικοί – αφήνουν πλέον ανοιχτό το ενδεχόμενο μιας στροφής. Το βασικό τους επιχείρημα είναι ότι «το κόστος του να μένουμε εκτός μεγαλώνει μέρα με τη μέρα». Το ερώτημα είναι εάν η κοινωνία, που παραδοσιακά φοβάται την απώλεια κυριαρχίας, είναι έτοιμη να ακούσει το κάλεσμα για μια πλήρη ευρωπαϊκή ένταξη.
H Nορβηγία σήμερα
Η Νορβηγία βρίσκεται σήμερα σε ένα κρίσιμο σταυροδρόμι όσον αφορά τη σχέση της με την Ευρωπαϊκή Ένωση. Αν και είναι μέλος του Ευρωπαϊκού Οικονομικού Χώρου (ΕΟΧ) και άρα απολαμβάνει πλήρη πρόσβαση στην ενιαία αγορά και στις «τέσσερις ελευθερίες», η χώρα δεν διαθέτει ουσιαστική φωνή στη διαμόρφωση της ευρωπαϊκής πολιτικής. Αυτό δημιουργεί αυξανόμενη πολιτική πίεση, καθώς οι αποφάσεις που λαμβάνονται στις Βρυξέλλες επηρεάζουν άμεσα τη νορβηγική οικονομία, από το εμπόριο και τη βιομηχανία μέχρι την ενέργεια και την ψηφιακή πολιτική. Σε αυτό το πλαίσιο διαμορφώνονται τρία ρεαλιστικά σενάρια.
Status quo plus
Το πρώτο είναι το λεγόμενο «Status quo plus»: η διατήρηση του μοντέλου του ΕΟΧ με βελτιώσεις στους μηχανισμούς ενημέρωσης και διαβούλευσης. Αυτό θα μπορούσε να μειώσει την αίσθηση περιθωριοποίησης, προσφέροντας περισσότερο χρόνο για πολιτική ωρίμανση εντός της χώρας. Είναι μια λύση πολιτικά εύπεπτη, καθώς αποφεύγει το ρίσκο ενός δημοψηφίσματος και διατηρεί τον έλεγχο σε τομείς-τοτέμ, όπως η αλιεία και η γεωργία. Ωστόσο, δεν λύνει το βασικό πρόβλημα: η Νορβηγία παραμένει «rule-taker», υιοθετώντας νομοθεσία χωρίς να συναποφασίζει. Αν η ΕΕ κινηθεί γρήγορα σε στρατηγικούς τομείς – πράσινη βιομηχανική πολιτική, τεχνητή νοημοσύνη, άμυνα, ενέργεια – το Όσλο θα συνεχίσει να τρέχει πίσω από εξελίξεις που δεν μπορεί να επηρεάσει.
Πλήρης ένταξη
Το δεύτερο σενάριο είναι η πλήρης ένταξη στην ΕΕ, μέσω της διαδικασίας του άρθρου 49 ΣΕΕ. Η Νορβηγία θα αποκτούσε πλήρη δικαιώματα ψήφου, συμμετοχή σε όλα τα όργανα και ισότιμη πρόσβαση σε χρηματοδοτικά εργαλεία και πολιτικές. Η μείωση της ρυθμιστικής αβεβαιότητας θα ωφελούσε ιδιαίτερα τις εξαγωγικές και τεχνολογικές επιχειρήσεις, ενώ ο στρατηγικός ρόλος της χώρας ως κορυφαίου προμηθευτή αερίου θα αναβαθμιζόταν σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Ωστόσο, εδώ βρίσκονται και τα πιο ευαίσθητα ζητήματα: η Κοινή Αλιευτική Πολιτική, που ιστορικά αποτέλεσε λόγο απόρριψης της ένταξης στα δημοψηφίσματα του 1972 και του 1994· η γεωργία· η προοπτική ένταξης στο ευρώ· και οι φόβοι ότι η κυριαρχία σε κρίσιμους τομείς θα περιοριστεί. Μολονότι το Ταμείο Πετρελαίου (GPFG) δεν θίγεται, οι μεταβατικές ρυθμίσεις για την αλιεία θα είναι καθοριστικές για το αποτέλεσμα ενός πιθανού νέου δημοψηφίσματος.
A la Suisse
Το τρίτο σενάριο είναι ένας «διμερής δρόμος à la Suisse», δηλαδή η αντικατάσταση του ΕΟΧ με μια δέσμη διμερών συμφωνιών. Ωστόσο, η εμπειρία της Ελβετίας έχει δείξει ότι το μοντέλο αυτό θεωρείται δύσχρηστο από την ΕΕ και λιγότερο ελκυστικό, αφού απαιτεί πολύπλοκους μηχανισμούς επίλυσης διαφορών και συνεχή αναθεώρηση. Πολιτικά δεν είναι ο δρόμος που προκρίνουν σήμερα τα μεγάλα νορβηγικά κόμματα.
Συνολικά, το «κόστος του εκτός» αυξάνεται διαρκώς. Βραχυπρόθεσμα, η ενίσχυση του ΕΟΧ μπορεί να λειτουργήσει ως μεταβατική λύση. Μεσοπρόθεσμα, όμως, μόνο η πλήρης ένταξη μπορεί να μετατρέψει τη Νορβηγία από «rule-taker» σε «rule-maker». Αν εξασφαλιστούν χειροπιαστές εγγυήσεις για τις αλιευτικές και αγροτικές κοινότητες, η ένταξη θα μπορούσε να αποδειχθεί το μόνο σενάριο που προσφέρει πραγματική επιρροή και σταθερότητα στη νέα γεωοικονομική πραγματικότητα της Ευρώπης.
