Ο ευρωπαϊκός Νότος και οι προτάσεις Ντράγκι

Η μελέτη του Μάριο Ντράγκι για το μέλλον της ευρωπαϊκής οικονομίας αποτέλεσε μία από τις πιο ουσιαστικές προσπάθειες διάγνωσης και χάραξης στρατηγικής για την Ευρωπαϊκή Ενωση.

Κατέδειξε με σαφήνεια τις διαρθρωτικές αδυναμίες της Ευρώπης: χαμηλότερες επενδύσεις σε σχέση με τις ΗΠΑ και την Κίνα, κατακερματισμένη εσωτερική αγορά, καθυστερήσεις στην αξιοποίηση νέων τεχνολογιών, γραφειοκρατικά εμπόδια και άνισες δυνατότητες μεταξύ κρατών-μελών. Παράλληλα, υπογράμμισε την εξάρτηση της Ενωσης από εξωτερικούς προμηθευτές ενέργειας και τεχνολογίας, κάτι που την καθιστά ευάλωτη σε διεθνείς κρίσεις. Ο Ντράγκι παρουσίασε το 2024 έναν οδικό χάρτη για ανάκαμψη και ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας, ωστόσο η πρόοδος υπήρξε πολύ περιορισμένη.

Οι λόγοι που η εφαρμογή της μελέτης δεν προχώρησε είναι πολλοί. Πρώτον, η λήψη αποφάσεων στην ΕΕ είναι συχνά δυσλειτουργική, καθώς απαιτείται συναίνεση ανάμεσα σε κράτη με διαφορετικές οικονομικές δομές και πολιτικές προτεραιότητες. Οι χώρες του Βορρά επιμένουν στη δημοσιονομική πειθαρχία, οι χώρες του Νότου ζητούν μεγαλύτερη χαλάρωση για περισσότερες επενδύσεις, οι χώρες της Ανατολής επικεντρώνονται στην ασφάλεια και την απειλή από τη Ρωσία, ενώ η Γαλλία πιέζει για στρατηγική αυτονομία. Αυτές οι αντιθέσεις καθιστούν δύσκολη την υιοθέτηση μιας κοινής γραμμής. Δεύτερον, η πολιτική πόλωση εντός των κρατών-μελών και η άνοδος εθνικιστικών και λαϊκιστικών κομμάτων περιορίζουν τη διάθεση για ευρωπαϊκές λύσεις.

Τρίτον, η απουσία μιας προσωπικότητας με ισχυρή πολιτική νομιμοποίηση στο τιμόνι της Επιτροπής, σε αντίθεση με ηγέτες όπως ο Τραμπ ή ο Σι Τζινπίνγκ που μπορούν να κινητοποιούν άμεσα τις χώρες τους, αποδυναμώνει την υλοποίηση μεγάλων στρατηγικών.

Μπροστά σε αυτή την αδυναμία, οι χώρες του Νότου, Ιταλία, Ισπανία, Πορτογαλία, Ελλάδα, Κύπρος, Μάλτα, Κροατία, Σλοβενία και Βουλγαρία, οφείλουν να αναζητήσουν πιο στενή συνεργασία.

Η συνεργασία αυτή δεν πρέπει να ερμηνευτεί ως απόπειρα διάσπασης της ΕΕ, αλλά ως πρωτοβουλία που θα ενισχύσει τη φωνή τους και θα συμβάλει σε μια πιο ισορροπημένη ευρωπαϊκή ανάπτυξη. Οι Συνθήκες προβλέπουν το εργαλείο της «ενισχυμένης συνεργασίας», που επιτρέπει σε μια ομάδα κρατών, τουλάχιστον 9 (άρθρο 20 της Συνθήκης της ΕΕ) να προχωρήσει από κοινού σε συγκεκριμένους τομείς, χωρίς να απαιτείται ομοφωνία των «27».

Οι τομείς στους οποίους η Ευρώπη του Νότου θα μπορούσε να προχωρήσει είναι:

1. Ενέργεια και πράσινη μετάβαση: συντονισμένες επενδύσεις σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, ηλεκτρικές διασυνδέσεις και υποδομές LNG στη Μεσόγειο. Δημιουργία ενός Μεσογειακού Ταμείου Πράσινης Μετάβασης με χρηματοδότηση από κοινοτικά μέσα όπως το NextGenerationEU και το InvestEU.

2. Θαλάσσια οικονομία και μεταφορές: κοινή στρατηγική για τα λιμάνια, τη ναυτιλία μηδενικών εκπομπών και τα logistics. Η Μεσόγειος μπορεί να εξελιχθεί σε κομβικό διάδρομο εμπορίου Ευρώπης – Ασίας – Αφρικής, με κοινά έργα και προώθηση καινοτομιών στη ναυτιλία.

3. Αγροδιατροφή και μεσογειακή γεωργία: κοινές θέσεις για την Κοινή Αγροτική Πολιτική που θα λαμβάνουν υπόψη τις ιδιαιτερότητες των ξηροθερμικών συνθηκών, στήριξη σε προϊόντα όπως το ελαιόλαδο και το κρασί και δημιουργία μιας ετικέτας «Mediterranean EU» για διεθνή προώθηση.
4. Ψηφιακή και τεχνολογική σύγκλιση: είναι κρίσιμος άξονας για τον Νότο, γιατί υπάρχει μεγάλη «ψαλίδα» με τον Βορρά, πολύ περισσότερο ασφαλώς με ΗΠΑ και Κίνα. Απαιτείται δημιουργία κοινών κέντρων έρευνας σε τεχνητή νοημοσύνη και καινοτόμες εφαρμογές για τη γεωργία, τη ναυτιλία και τον τουρισμό. Ανάπτυξη προγραμμάτων ψηφιοποίησης μικρομεσαίων επιχειρήσεων και κοινής στρατηγικής για ψηφιακές δεξιότητες. Ο ευρωπαϊκός Νότος έχει χαμηλότερη ψηφιακή ωριμότητα, χαμηλότερη χρήση big data/AI στις επιχειρήσεις έναντι της Ευρώπης του Βορρά.

5. Σπάνιες γαίες και κρίσιμα μέταλλα όπως χαρτογράφηση των κοιτασμάτων λιθίου στην Πορτογαλία και την Ισπανία, νικελίου, ψευδαργύρου και βωξίτη στην Ελλάδα και στη Σλοβενία, χαλκού στην Κύπρο, τη Βουλγαρία και την Ισπανία, κοβαλτίου στην Ιταλία και την Κύπρο. Οι χώρες πρέπει να προχωρήσουν στην επεξεργασία και την ανακύκλωση και όχι να περιοριστούν στην εξόρυξη πρώτων υλών, αλλά να προχωρήσουν και στην ανάπτυξη βιομηχανικών μονάδων:

• μετατροπής των μεταλλευμάτων σε χρησιμοποιήσιμα μέταλλα και

• παραγωγής ενδιάμεσων προϊόντων, π.χ. καθαρές ενώσεις λιθίου για μπαταρίες.

Η εφαρμογή μιας τέτοιας στρατηγικής απαιτεί συγκεκριμένη διαδικασία. Πρώτον, συστηματικές συνόδους με στοχευμένη θεματολογία και αξιολόγηση της προόδου. Δεύτερον, υποβολή κοινών προτάσεων προς το Συμβούλιο και την Επιτροπή. Τρίτον, ενεργοποίηση του μηχανισμού ενισχυμένης συνεργασίας σε τομείς όπου οι υπόλοιποι εταίροι δεν είναι πρόθυμοι να προχωρήσουν.

Τέταρτον, συντονισμό των ευρωβουλευτών των χωρών του διευρυμένου ευρωπαϊκού Νότου για κοινές πρωτοβουλίες στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Τέλος, δημιουργία ενός μόνιμου Γραφείου Συνεργασίας των χωρών αυτών, με έδρα σε μια μεγάλη πρωτεύουσα του Νότου, που θα παρέχει τεχνοκρατική στήριξη και θα εξασφαλίζει συνέχεια.

Για να έχει η συνεργασία αυτή κύρος και αποτελεσματικότητα, απαιτείται ηγεσία με διεθνή αναγνώριση. Ο Μάριο Ντράγκι, με την εμπειρία του στην ΕΚΤ και την αποδοχή που απολαμβάνει σε ευρωπαϊκό και παγκόσμιο επίπεδο, θα μπορούσε να αναλάβει τον ρόλο του επικεφαλής αυτής της ομάδας χωρών. Η παρουσία του θα προσέδιδε αξιοπιστία, θα εξισορροπούσε τις διαφορετικές εθνικές προτεραιότητες και θα έδινε το μήνυμα ότι η διευρυμένη Ευρώπη του Νότου δεν αρκείται σε παθητικό ρόλο, αλλά διεκδικεί ενεργό λόγο στη διαμόρφωση της ευρωπαϊκής ατζέντας.

Πρωτοβουλία για μια τέτοια προσέγγιση θα μπορούσε να πάρει η Ελλάδα, όπως άλλωστε και το 1982 με τα Μεσογειακά Ολοκληρωμένα Προγράμματα. Μην ξεχνάμε ότι η Ελλάδα είναι η χώρα που άνοιξε το ζήτημα της προστασίας συνόρων στην ΕΕ τη δεκαετία του 1990 και πίεσε για τη δημιουργία του Frontex το 2004. Eχει παίξει επίσης μεγάλο ρόλο από τις αρχές της δεκαετίας του 2020 στην πράσινη και ψηφιακή ατζέντα. Μπορεί λοιπόν και σήμερα να παίξει καθοριστικό ρόλο στην πρόοδο της μελέτης Ντράγκι, για αναβάθμιση του ρόλου του ευρωπαϊκού Νότου και για μια ανταγωνιστικότερη Ευρώπη.

Ο κ. Μιχάλης Σάλλας είναι πρόεδρος του Lyktos Group, επίτιμος πρόεδρος της Τράπεζας Πειραιώς, πρώην καθηγητής Πανεπιστημίου.