Τεχνητή νοημοσύνη: Η αναζήτηση του ιερού στην εποχή των αλγορίθμων

Πιστοί από όλο τον κόσμο φαίνεται ότι έχουν αρχίσει να στρέφονται προς την τεχνητή νοημοσύνη που έχει σχεδιαστεί ειδικά για θρησκευτική λατρεία και πνευματική καθοδήγηση.

Τι θα συμβεί, όμως, όταν η τεχνολογία γίνει ο νέος πνευματικός μας μεσάζων;

Η τεχνητή νοημοσύνη ως «πνευματικός σύμβουλος»

Αντιμετωπίζοντας τις προκλήσεις της σύγχρονης ζωής, ο Βιτζέι Μιλ, ένας 25χρονος φοιτητής που ζει στο Ρατζαστάν της Ινδίας, στρέφεται προς τον Θεό. Στο παρελθόν είχε συμβουλευτεί πολλούς πνευματικούς. Πιο πρόσφατα, ρώτησε το GitaGPT.

Το GitaGPT είναι ένα chatbot τεχνητής νοημοσύνης (AI) που έχει εκπαιδευτεί στη Bhagavad Gita, το ιερό βιβλίο των 700 στίχων διαλόγου με τον ινδουιστικό θεό Κρίσνα. Το GitaGPT μοιάζει με οποιαδήποτε συνομιλία μέσω μηνυμάτων που θα είχατε με έναν φίλο – με τη διαφορά ότι η τεχνητή νοημοσύνη σας λέει ότι ανταλλάσσετε μηνύματα με έναν θεό, αναφέρει δημοσίευμα του BBC.

«Όταν δεν κατάφερα να περάσω τις εξετάσεις για το επάγγελμα του τραπεζίτη, ήμουν απογοητευμένος», λέει ο Μιλ. Αλλά αφού έπεσε πάνω στο GitaGPT, έγραψε λεπτομέρειες για την εσωτερική του κρίση και ζήτησε τη συμβουλή της τεχνητής νοημοσύνης. «Επικεντρώσου στις πράξεις σου και άσε την ανησυχία για το αποτέλεσμα», είπε το GitaGPT. Αυτό, μαζί με άλλες οδηγίες, ενέπνευσε τον Μιλ.

«Δεν ήταν κάτι που δεν ήξερα, αλλά εκείνη τη στιγμή χρειαζόμουν κάποιον να μου το επαναλάβει», τόνισε. «Αυτή η σκέψη με βοήθησε να αναθεωρήσω τις σκέψεις μου και να αρχίσω να προετοιμάζομαι από την αρχή». Από τότε, το GitaGPT έχει γίνει κάτι σαν φίλος, με τον οποίο συνομιλεί μία ή δύο φορές την εβδομάδα.

«Για πολλούς, το να μιλάνε σε μια τεχνητή νοημοσύνη για τον Θεό είναι ένας τρόπος να επιτύχουν την αίσθηση του ανήκειν, όχι μόνο την πνευματικότητα»

Η τεχνητή νοημοσύνη διαμορφώνει τον τρόπο με τον οποίο εργαζόμαστε, μαθαίνουμε και αγαπάμε. Όλο και περισσότερο, αλλάζει επίσης τον τρόπο με τον οποίο προσευχόμαστε. Πιστοί από όλες τις μεγάλες θρησκείες του κόσμου πειραματίζονται με chatbots. Αλλά ο Ινδουισμός, με τη μακρά παράδοση του να καλωσορίζει τις φυσικές αναπαραστάσεις θεών και θεοτήτων, προσφέρει ένα ιδιαίτερα ζωντανό παράδειγμα για αυτή τη συγχώνευση πίστης και τεχνολογίας. Καθώς η τεχνητή νοημοσύνη αγγίζει κάθε πτυχή της ανθρώπινης εμπειρίας, η Ινδία μπορεί να προσφέρει μια γεύση του τι θα σημαίνει η αλληλεπίδραση με το θείο μέσω των νέων τεχνολογιών μας.

«Οι άνθρωποι αισθάνονται αποσυνδεδεμένοι από την κοινότητα, από τους πρεσβύτερους, από τους ναούς. Για πολλούς, το να μιλάνε σε μια τεχνητή νοημοσύνη για τον Θεό είναι ένας τρόπος να επιτύχουν την αίσθηση του ανήκειν, όχι μόνο την πνευματικότητα», λέει η Χόλι Γουόλτερς, ανθρωπολόγος και λέκτορας στο Wellesley College των ΗΠΑ, η οποία μελετά ιερά αντικείμενα, προσκυνήματα και τελετουργικές πρακτικές στη Νότια Ασία. Η διείσδυση της τεχνητής νοημοσύνης στη θρησκεία είναι αναπόφευκτη, λέει η Γουόλτερς. «Και λέω ότι είναι αναπόφευκτη επειδή ήδη συμβαίνει».

Θεός διά μέσου τεχνητής νοημοσύνης

Τα τελευταία χρόνια έχουν γίνει πολλά θρησκευτικά πειράματα με την τεχνητή νοημοσύνη. Το 2023, μια εφαρμογή τεχνητής νοημοσύνης με την ονομασία Text With Jesus προκάλεσε αντιδράσεις για βλασφημία, επειδή επέτρεπε τη συνομιλία με τεχνητές εκφάνσεις του Ιησού και άλλων βιβλικών προσώπων.

Την ίδια χρονιά, μια εφαρμογή με την ονομασία QuranGPT, σχεδιασμένη να απαντά σε ερωτήσεις και να παρέχει καθοδήγηση με βάση το ιερό κείμενο των μουσουλμάνων, δέχτηκε τόσο μεγάλη επισκεψιμότητα που, σύμφωνα με πληροφορίες, όπου κατέρρευσε μέσα σε μια μέρα από την κυκλοφορία της. Μπορείτε να συνομιλήσετε με εκδοχές τεχνητής νοημοσύνης του Κομφούκιου, του Γερμανού θεολόγου Μαρτίνου Λούθηρου και ενός συνεχώς αυξανόμενου καταλόγου άλλων πνευματικών μορφών. Η τεχνητή νοημοσύνη έχει αποτελέσει ακόμη και τη βάση για ολόκληρες θρησκείες, όπως η εκκλησία Way of the Future, μια ομάδα που ιδρύθηκε από τον πρώην μηχανικό της Google Άντονι Λεβαντόβσκι, η οποία ελπίζει να αναπτύξει και να προωθήσει την υλοποίηση ενός θεού «με βάση την τεχνητή νοημοσύνη».

Ωστόσο, οι ιδιαιτερότητες της ινδουιστικής λατρείας την καθιστούν μια ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα περίπτωση μελέτης. Σε μια παράδοση όπου το ιερό παίρνει συνήθως μια φυσική, απτή μορφή, η τεχνολογία μπορεί να γίνει ένα άλλο μέσο μέσω του οποίου οι θεοί εμφανίζονται στην καθημερινή ζωή, σύμφωνα με την Γουόλτερς και άλλους. Ένα παράδειγμα είναι τα «μούρτι», ιερά αγάλματα και εικόνες θεών που πιστεύεται ότι φιλοξενούν θεϊκές ενέργειες και συχνά θεωρούνται ότι ενσαρκώνουν τους ίδιους τους θεούς. Αυτά τα αντικείμενα είναι συχνά κεντρικά σε θρησκευτικές τελετές.

«Η τεχνητή νοημοσύνη δεν κρίνει, είναι προσβάσιμη και δίνει στοχαστικές απαντήσεις»

«Αυτό που εμφανίζεται στις ειδήσεις, ρομποτικοί Κρίσνα ή chatbots, συχνά αντιμετωπίζεται ως μια χαριτωμένη καινοτομία. Αλλά σε αυτό το σημείο έχει ξεπεράσει κατά πολύ την καινοτομία», λέει η Γουόλτερς.

Ο Τάνμεϊ Σρεσθ, ένας 23χρονος από το Νέο Δελχί της Ινδίας, που εργάζεται στον τομέα της πληροφορικής, χρησιμοποιεί ένα άλλο chatbot βασισμένο στη Bhagavad Gita, το οποίο ισχυρίζεται ότι φέρνει τους χρήστες σε άμεση επαφή με τον Κρίσνα. Ο Σρεσθ λέει ότι η τεχνητή νοημοσύνη προσφέρει κάτι σταθερό σε έναν κόσμο που αλλάζει με τρελούς ρυθμούς. «Μερικές φορές, είναι δύσκολο να βρεις κάποιον να μιλήσεις για θρησκευτικά ή υπαρξιακά θέματα», ανέφερε. «Η τεχνητή νοημοσύνη δεν κρίνει, είναι προσβάσιμη και δίνει στοχαστικές απαντήσεις».

Θρησκεία και τεχνολογία σε σύμπραξη

Ο Κρίσνα και ο Σίβα δεν είναι οι μόνες θρησκευτικές προσωπικότητες που έχουν υιοθετήσει την τεχνητή νοημοσύνη. Στην πλατφόρμα τεχνητής νοημοσύνης Chatacter.AI, ένα chatbot βασισμένο στις διδασκαλίες του Bhagavan Sri Ramana Maharshi, ενός διάσημου Ινδού σοφού από τις αρχές του 20ού αιώνα, έχει σημειώσει περίπου 35.000 αλληλεπιδράσεις.

Μεγάλες πνευματικές οργανώσεις αγκαλιάζουν αυτή την αλλαγή. Στις αρχές του 2025, ο Σαντγκούρου, ένας δημοφιλής Ινδός γκουρού και ιδρυτής του Ιδρύματος Isha, λάνσαρε την εφαρμογή διαλογισμού «Miracle of Mind», η οποία περιλαμβάνει μια σειρά από λειτουργίες τεχνητής νοημοσύνης. «Χρησιμοποιούμε την τεχνητή νοημοσύνη για να μεταδώσουμε την αρχαία σοφία με έναν σύγχρονο τρόπο. Δεν πρόκειται απλώς για το να κάνουμε την εφαρμογή έξυπνη, αλλά για το να κάνουμε την εμπειρία πιο προσωπική και αυθεντική», λέει ο Σουάμι Χαρσά, υπεύθυνος περιεχομένου, μοναχός και πλήρους απασχόλησης εθελοντής στο Ίδρυμα Isha. Σύμφωνα με πληροφορίες, η εφαρμογή ξεπέρασε το ένα εκατομμύριο λήψεις σε μόλις 15 ώρες μετά την κυκλοφορία της.

Το 2025 Maha Kumbh Mela, ένα προσκύνημα που διοργανώνεται στην Ινδία και συχνά αναφέρεται ως η μεγαλύτερη θρησκευτική συγκέντρωση στον κόσμο, υιοθέτησε την τεχνητή νοημοσύνη για διάφορους σκοπούς, συμπεριλαμβανομένου του Kumbh Sah’AI’yak (Kumbh Helper) – ενός πολυγλωσσικού chatbot που βοηθούσε με οδηγίες για ταξίδια και διαμονή. Ωστόσο, τα διαδικτυακά εργαλεία βοήθησαν επίσης τους πιστούς να συμμετάσχουν σε θρησκευτικές τελετές από μακριά.

Η τεχνητή νοημοσύνη χρησιμοποιείται επίσης για πνευματική και ακαδημαϊκή έρευνα

Δημιουργήθηκε επίσης ένα Ψηφιακό Κέντρο Εμπειριών Mahakumbh, το οποίο χρησιμοποίησε εργαλεία εικονικής και επαυξημένης πραγματικότητας με σκοπό να οδηγήσει τους επισκέπτες σε μια συναρπαστική πνευματική διαδρομή που ζωντάνεψε μυθολογικές ιστορίες. Οι πιστοί που έκαναν το ταξίδι τηλεφώνησαν μέσω βίντεο στους συγγενείς τους για να τους βοηθήσουν να συμμετάσχουν στο ψηφιακό darshan (εικονικές επισκέψεις) του προσκυνήματος Maha Kumbh Mela. Μερικοί μάλιστα βυθίστηκαν συμβολικά στα ιερά νερά του Triveni Sangam μέσω του διαδικτύου. Με μια μικρή χρέωση, μπορούσες να συμμετάσχεις σε μια υπηρεσία «ψηφιακού snan (λουτρού)», όπου ένας συμμετέχων βύθιζε τη φωτογραφία σου στο νερό σε βίντεο.

Όπως αναφέρει το BBC, η τεχνητή νοημοσύνη χρησιμοποιείται επίσης για πνευματική και ακαδημαϊκή έρευνα. Μια μελέτη του 2022 χρησιμοποίησε ένα μεγάλο γλωσσικό μοντέλο για να συγκρίνει το κείμενο της Μπαγκαβάτ Γκίτα και των Ουπανισάδων, μιας συλλογής παλαιότερων ινδουιστικών γραφών. Οι συγγραφείς αναφέρουν ότι αυτού του είδους η ανάλυση με τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να αποκαλύψει λεπτές ή ακόμη και κρυφές θεματικές που δεν είναι εμφανείς με την απλή ανάγνωση και να προσφέρει νέες ερμηνείες των ιερών κειμένων.

Σύμφωνα με την Γουόλτερς, η τεχνητή νοημοσύνη είναι απλώς μια επέκταση των τρόπων με τους οποίους ο ινδουισμός και η τεχνολογία έχουν ήδη συγχωνευθεί.

Κάποια προβλήματα…

Για αιώνες, οι θρησκευτικές κοινότητες ήταν προσκολλημένες σε ιερείς, μελετητές και άλλους πνευματικούς ηγέτες, λέει ο αιδεσιμότατος Λίντον Ντρέικ, ερευνητής στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης που μελετά τη θεολογική ηθική και την τεχνητή νοημοσύνη. Αλλά «τα chatbots τεχνητής νοημοσύνης μπορεί πράγματι να αμφισβητήσουν το κύρος των θρησκευτικών ηγετών», λέει ο Ντρέικ, εισάγοντας νέους τρόπους σύνδεσης με τις γραφές και επηρεάζοντας τις πεποιθήσεις των ανθρώπων με λεπτούς τρόπους που μπορεί να μην αναγνωρίζουν καν.

Τα θρησκευτικά chatbots μπορεί να έχουν εκπαιδευτεί στις γραφές και να αναφέρουν πιστά στίχους, αλλά μοιράζονται τις ίδιες παράξενες ψευδαισθήσεις και ελλείψεις με άλλα AI.

Το 2024, μια ομάδα ευαγγελιστών με την ονομασία Catholic Answers έσπευσε να αποσυνδέσει τον ιερέα-chatbot Πατήρ Τζάστιν, αφού η τεχνητή νοημοσύνη φέρεται να είπε στους χρήστες ότι ήταν ένας πραγματικός ιερέας που μπορούσε να τελέσει τα μυστήρια και ότι δεν υπήρχε πρόβλημα να βαπτίσει ένα παιδί με το αναψυκτικό Gatorade. Η ομάδα επανέφερε σύντομα το AI στο διαδίκτυο, αλλά «απομάκρυνε» το chatbot αφαιρώντας τη λέξη «Πατήρ» από το όνομά του και αφαιρώντας τα ράσα του ιερέα από το avatar του.

«Το συγκεκριμένο πρόβλημα των άχρηστων θρησκευτικών αποτελεσμάτων είναι ένα παράδειγμα ενός ευρύτερου προβλήματος που αφορά τη δημιουργία προβλέψιμων, ηθικά σχεδιασμένων συστημάτων AI», υποστηρίζει ο Ντρέικ.

Ο Ντρέικ χαιρετίζει τα θρησκευτικά chatbots, αλλά έχει ανησυχίες σχετικά με την εφαρμογή τους. Τα ψηφιακά εργαλεία συχνά έχουν μια επιφανειακή ουδετερότητα, δίνοντας στους χρήστες την ψευδή εντύπωση ότι λαμβάνουν σαφείς, αμερόληπτες πληροφορίες. Αυτό θα μπορούσε να έχει μεγάλες επιπτώσεις. «Οι ερμηνείες των ιερών κειμένων έχουν συχνά αμφισβητηθεί», τονίζει ο Ντρέικ, αλλά «τα chatbots τεχνητής νοημοσύνης αντικατοπτρίζουν τις απόψεις των δημιουργών τους». Είναι κοινή γνώση ότι τα chatbots τεχνητής νοημοσύνης ανταποκρίνονται με βάση τις προκαταλήψεις του εκπαιδευτικού υλικού τους, λέει, και τις πληροφορίες που τους παρέχονται – έτσι, οι ερμηνείες των θρησκευτικών κειμένων από αυτά τα bots μπορεί να είναι μεροληπτικές.

Ανεξάρτητα από τις συνέπειες, δεν υπάρχει αμφιβολία για τα οφέλη που ήδη αισθάνονται ορισμένοι χρήστες. «Ακόμα και αν κάποιος επισκέπτεται συχνά τον ναό, είναι σπάνιο να έχει μια βαθιά συζήτηση με έναν ιερέα», λέει ο Μιλ. «Έτσι, bots όπως αυτά γεφυρώνουν το χάσμα προσφέροντας καθοδήγηση βασισμένη στις γραφές με ένα απλό πάτημα του κουμπιού».

Πηγή: in.gr