Εξοπλισμοί: Οι αμυντικές δαπάνες στην ΕΕ [διαγράμματα]

Το μήνυμα της αύξησης των στρατιωτικών δαπανών στις ευρωπαικές χώρες έστειλε το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, στις 6 Μαρτίου του 2025 όταν οι ηγέτες των 27 κρατών αποφάσισαν ότι η Ευρώπη οφείλει να είναι καλύτερα αμυντικά προετοιμασμένη για την αντιμετώπιση μελλοντικών απειλών και προκλήσεων, τονίζοντας την κινητοποίηση δημοσίων και ιδιωτικών κεφαλαίων.

Σχεδόν τρεις μήνες αργότερα, στις 27 Μαΐου 2025, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο ανακοίνωσε το πρόγραμμα εξοπλισμού SAFE ύψους έως 150 δισεκ. ευρώ, με το οποίο η ΕΕ θα προβεί σε χορήγηση χαμηλότοκων δανείων στα ενδιαφερόμενα κράτη-μέλη κατόπιν αιτήματός τους και βάσει των εθνικών τους αμυντικών σχεδίων. Η Ελλάδα αναμένεται να λάβει σχεδόν 787 εκατ. ευρώ από το SAFE.

Ωστόσο, ο βασικός στόχος του ΝΑΤΟ για το 2% του ΑΕΠ στις στρατιωτικές δαπάνες δεν επιτυγχάνεται για τα περισσότερα ευρωπαϊκά νατοϊκά μέλη. Μετά τη συνάντηση των μελών του ΝΑΤΟ στις 25 Ιουνίου 2025 στη Χάγη, αποφασίστηκε η αύξηση του ελάχιστου ορίου στο 5% του ΑΕΠ για τις αμυντικές δαπάνες μέχρι το 2035, εκ των οποίων το 3,5% θα κατευθύνεται αποκλειστικά στην «καθαρή άμυνα» και το 1,5% σε κρίσιμες υποδομές, με τα κράτη-μέλη να υποχρεούνται σε ετήσιες εκθέσεις προόδου.

Οπως σημειώνει το Κέντρο Προγραμματισμού και Οικονομικών Ερευνών (ΚΕΠΕ), η υιοθέτηση αυτού του υψηλότερου στόχου ενδέχεται να επιφέρει εντονότερη δημοσιονομική πίεση, καθώς, μετά την αναθεώρηση του Συμφώνου Σταθερότητας το 20245, οι νέοι δημοσιονομικοί κανόνες επιβάλλουν αυστηρό μεσοπρόθεσμο προγραμματισμό καθαρών δαπανών, χωρίς περιθώρια απόκλισης, και με ενεργοποίηση αυτόματων περικοπών ή άλλων διορθωτικών μηχανισμών σε περίπτωση υπερβάσεων.

Αμυντικές δαπάνες ως ποσοστό του ΑΕΠ

Σύμφωνα με το Stockholm International Peace Research Institute (SIPRI), οι αμυντικές δαπάνες περιλαμβάνουν κάθε είδους δαπάνες για τις ένοπλες δυνάμεις και στρατιωτικές δραστηριότητες.

Το Διάγραμμα παρουσιάζει τις στρατιωτικές δαπάνες ως % του ΑΕΠ για τις 27 χώρες-μέλη της ΕΕ, μαζί με τον μέσο όρο τους (ΕΕ27), για την τελευταία εικοσαετία 2005- 2024 με τα διαθέσιμα δεδομένα.

Η Ελλάδα εμφανίζει διαχρονικά τον υψηλότερο μέσο όρο (2,85%), με την Πολωνία (2,13%) και την Εσθονία (1,99%) να ακολουθούν. Στην αντίπερα όχθη βρίσκεται η Ιρλανδία (0,40%), το Λουξεμβούργο (0,50%), η Μάλτα (0,54%), η Αυστρία (0,81%) και το Βέλγιο (1,05%).

Αξίζει να σημειωθεί, όμως, ότι η Ιρλανδία, η Μάλτα, η Αυστρία και η Κύπρος (1,72%) είναι οι τέσσερις χώρες-μέλη της ΕΕ27 που δεν ανήκουν στο ΝΑΤΟ. Ο ευρωπαϊκός μέσος όρος (ΕΕ27) ανέρχεται σε 1,42%, ενώ η χαμηλότερη τιμή της ΕΕ27 ήταν το 2014 (1,21%) και η υψηλότερη το 2024 (1,98%). Συγκριτικά, αξίζει να σημειωθεί πως ο αντίστοιχος μέσος όρος των ΗΠΑ είναι 3,87% και το 2024 οι αμερικανικές δαπάνες ανέρ- χονταν στο 3,42%. Το 2024 οι ελληνικές αμυντικές δα- πάνες αυξήθηκαν σε 3,13% από 2,88% το 2023.

Οι μοναδικές χρονιές όπου η Ελλάδα απώλεσε την πρώτη θέση στις στρατιωτικές δαπάνες, ως % του ΑΕΠ, στο υπό εξέταση δείγμα, είναι το 2019 (απο τη Βουλγαρία), το 2023 και το 2024 από  την Πολωνία.

Όσον αφορά τα επίπεδα σε τρέχουσες τιμές, η Ελλάδα δαπάνησε 8,022 δισεκ. δολάρια το 2024 σημειώνοντας αύξηση 14,4% έναντι του 2023, αλλά παρέμεινε αρκετά χαμηλότερα (σχεδόν -24,6%) του ιστορικού υψηλού –από το 1949 που ξεκινά η καταγραφή των δεδομένων– των 10,641 δισεκ. δολαρίων το 2009.

Η Ελλάδα παρουσιάζει στρατιωτικές δαπάνες ίσες με το 6,58% των συνολικών δαπανών για το 2024, πίσω από τη Λετονία (7,49%), την Εσθονία (7,51%), τη Λιθουανία (7,92%) και την Πολωνία (8,47%). Αντίθετα, η Ιρλανδία (1,00%), η Μάλτα (1,28%), το Λουξεμβούργο (1,99%), η Αυστρία (1,85%) και το Βέλγιο (2,36%) είναι οι χώρες με τις χαμηλότερες επιδόσεις.

Η Κύπρος, που μαζί με Ιρλανδία, Μάλτα και Αυστρία, είναι τα μοναδικά κράτη-μέλη της ΕΕ27 εκτός ΝΑΤΟ, κατέγραψε τιμή 4,21% το 2024. Επιπλέον, ο μέσος όρος των κρατών-μελών της ΕΕ27 για το 2024 ισούται με 4,32% και την εικοσαετία 2005-2024 με 3,20%. Τέλος, ο μέσος όρος της Ελλάδας την περίοδο 2005-2024 ανέρχεται σε 5,57% και είναι ο υψηλότερος ανάμεσα στις 27 χώρες της ΕΕ, με την Εσθονία στο 5,05% να ακολουθεί στη δεύτερη θέση. Συγκριτικά, ο αντίστοιχος μέσος όρος των ΗΠΑ είναι 10,46% και το 2024 οι αμερικανικές δαπάνες κατέγραψαν τιμή 9,11%.

Στρατιωτικό προσωπικό

Παρά το γεγονός ότι σε απόλυτους αριθμούς το 2024 η Ελλάδα κατατάσσεται 6η στο στρατιωτικό προσωπικό (περίπου 111 χιλιάδες), πίσω από την Πολωνία (περίπου 216 χιλιάδες), τη Γαλλία (πε- ρίπου 205 χιλιάδες), τη Γερμανία (περίπου 186 χιλιάδες), την Ιταλία (περίπου 171 χιλιάδες) και την Ισπανία (περίπου 117 χιλιάδες), διατηρεί σταθερά το υψηλότερο ποσοστό σε σχέση με τον πληθυσμό (περίπου 1% έναντι 0,33% του μέσου όρου των ευρωπαϊκών χωρών του ΝΑΤΟ 0,33%) την περίοδο 2014-2024.

Επιπλέον, συγκριτικά με τις ΗΠΑ το 2024, η Ελλάδα έλαβε τιμή 1,07% έναντι 0,38% των ΗΠΑ. Η εικόνα αυτή αναδεικνύει τον σταθερά αυξημένο ρόλο της στρατιωτικής στελέχωσης στην Ελλάδα, σε αντίθεση με την πλειονότητα των συμμάχων, όπου τα ποσοστά παραμένουν αισθητά χαμηλότερα. Η συστηματική αυτή επένδυση στο ανθρώπινο δυναμικό των Ενόπλων Δυνάμεων δεν σχετίζεται μόνο με την επιχειρησιακή ετοιμότητα, αλλά και με τη γεωστρατηγική θέση της χώρας, καθώς η Ελλάδα αποτελεί το νοτιοανατολικό άκρο της Ευρωπαϊκής Ένωσης και ποικιλοτρόπως αντιμετωπίζει επανειλημμένα προκλήσεις στα ανατολικά της σύνορα.

Εξοπλισμοί και δημόσια οικονομικά

Συνολικά, η Ελλάδα διαχρονικά καταγράφει τις υψηλότερες αμυντικές δαπάνες μεταξύ των ευρωπαϊκών κρατών-μελών του ΝΑΤΟ, γεγονός που οφείλεται πρωτίστως στη γεωστρατηγική της θέση και στις ιδιαίτερες προκλήσεις που αντιμετωπίζει. Στο πλαίσιο αυτό, ο νέος στόχος για αύξηση των αμυντικών δαπανών στο 5% του ΑΕΠ αναμένεται να επιβαρύνει σημαντικά τα δημόσια οικονομικά των χωρών της ΕΕ27 που συμμετέχουν στη Βορειοατλαντική Συμμαχία.

Ωστόσο, η Ελλάδα εμφανίζεται σε σχετικά ευνοϊκότερη θέση συγκριτικά με άλλα κράτη-μέλη, καθώς οι ήδη αυξημένες διαχρονικές στρατιωτικές της δαπάνες την φέρνουν πιο κοντά στην επίτευξη του νέου στόχου. Παράλληλα, η έγκριση της ρήτρας διαφυγής στρατιωτικών δαπανών9 στις 8 Ιουλίου 2025 εκτιμάται ότι θα δημιουργήσει πρόσθετο δημοσιονομικό χώρο για την τετραετία 2025-2028.

Η εξέλιξη αυτή αναμένεται να περιορίσει τις πιέσεις στον Κρατικό Προϋπολογισμό και να ενισχύσει τη δημοσιονομική σταθερότητα, σε συνέπεια με το αναθεωρημένο ευρωπαϊκό δημοσιονομικό πλαίσιο που προκύπτει από την πρόσφατη μεταρρύθμιση του Συμφώνου Σταθερότητας και Ανάπτυξης στην ΕΕ27. Παρά την αναμενόμενη αύξηση των αμυντικών δαπανών, η Ελλάδα φαίνεται να διαθέτει τα απαραίτητα περιθώρια προσαρμογής, ώστε να ανταποκριθεί με επάρκεια στις νέες υποχρεώσεις που απορρέουν από τη συμμετοχή της στο ΝΑΤΟ.