Δημογραφική γήρανση και βιωσιμότητα του δημόσιου συστήματος κοινωνικής ασφάλισης

Η γήρανση του πληθυσμού παρουσιάζεται ως η μελλοντική κοινωνική και οικονομική απειλή των αναπτυγμένων και των αναπτυσσόμενων οικονομιών, οι συνέπειες της οποίας χρήζουν άμεσης αντιμετώπισης. Η λανθασμένη αυτή προσέγγιση του αναπόφευκτου φαινομένου της γήρανσης του πληθυσμού αντιμετωπίζεται από  επιστημονικούς και πολιτικούς φορείς ως απειλή και όχι ως κοινωνική, πολιτική, οικονομική και επιστημονική πρόκληση.

Έτσι, ιδιαίτερα κατά το τελευταίο διάστημα, παρατηρείται τόσο από ευρωπαϊκούς, όσο και από εγχώριους θεσμικούς παράγοντες μια συστηματική προσπάθεια απαξίωσης της Κοινωνικής Ασφάλισης, καλλιεργώντας στους πολίτες και ειδικότερα στις νέες γενιές τον φόβο ότι η Κοινωνική Ασφάλιση έχει καταρρεύσει και ως εκ τούτου δεν πρόκειται στο μέλλον να λάβουν σύνταξη.

Για τον λόγο αυτό, όπως υποστηρίζουν, θα πρέπει να στραφούν σε άλλες μορφές συνταξιοδότησης μέσω της ατομικής αποταμίευσης σε ιδιωτικές επαγγελματικές συντάξεις και σε συνταξιοδοτικά προγράμματα ασφαλιστικών εταιρειών κερδοσκοπικού χαρακτήρα.

Στην κατεύθυνση αυτή συμμετέχει και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή η οποία προσανατολίζει τα  κράτη-μέλη και τους πολίτες στις ιδιωτικές συνταξιοδοτικές αποταμιεύσεις προκειμένου, προφανώς, για  να  χρησιμοποιηθούν  για την  χρηματοδότηση των νέων  προγραμμάτων των αμυντικών δαπανών. Στο  πλαίσιο  αυτό η πρόεδρος της EIOPA (European Insurance and Occupational Pension Authority)  ισχυρίσθηκε (11/10/2025) ότι μελλοντικά τα δημόσια συστήματα κοινωνικής ασφάλισης δεν θα μπορούν να χρηματοδοτήσουν τις συντάξεις δεδομένου ότι θα  επιβαρυνθεί σημαντικά ο λόγος των εργαζομένων προς τους συνταξιούχους λόγω της δημογραφικής γήρανσης στην Ευρώπη, αναφέροντας χαρακτηριστικά ότι «τα μαθηματικά του κοινωνικού συμβολαίου δεν βγαίνουν».

Σημείωσε ότι οι επιπτώσεις για την Ελλάδα θα είναι ακόμα χειρότερες επειδή το φαινόμενο της δημογραφικής γήρανσης είναι  πιο έντονο στην χώρα μας. Ισχυρισμός ο οποίος πραγματικά προκαλεί ερωτηματικά, δεδομένου ότι στην Έκθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την γήρανση του πληθυσμού (2024 Ageing Report) αποτυπώνεται ακριβώς το αντίθετο. Δηλαδή, ότι τόσο σε Ευρωπαϊκό επίπεδο, όσο και στην Ελλάδα τα δημόσια συστήματα κοινωνικής ασφάλισης είναι μακροχρόνια βιώσιμα και μάλιστα η επιβάρυνση λόγω της δημογραφικής γήρανσης είναι σε διαχειρίσιμο επίπεδο. Όμως, είναι ενδιαφέρον να  σημειωθεί πότε, σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, ένα δημόσιο σύστημα κοινωνικής ασφάλισης θεωρείται μακροχρόνια οικονομικά  βιώσιμο; Έτσι, σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή,  ένα σύστημα κοινωνικής ασφάλισης είναι βιώσιμο όταν ο δείκτης της συνταξιοδοτικής δαπάνης δεν υπερβαίνει το 16,2% του ΑΕΠ.

Έτσι, σύμφωνα με την Έκθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την Ελλάδα, λαμβάνοντας υπόψη τις δυσμενείς δημογραφικές προοπτικές, στις οποίες αναφέρεται η πρόεδρος της EIOPA, εκτιμάται ότι μέχρι το 2070 ο δείκτης συνταξιοδοτικής δαπάνης θα μειωθεί από 14,5% του  ΑΕΠ  το 2022 σε 12% του ΑΕΠ το 2070. Δηλαδή, ο δείκτης της  συνταξιοδοτική δαπάνης όχι μόνο δεν αυξάνεται αλλά μειώνεται κατά 2,5 ποσοστιαίες μονάδες. Ε

νώ, η κρατική χρηματοδότηση μειώνεται από το 7% του  ΑΕΠ  το 2022 σε 4,5% του ΑΕΠ το 2070, συγκλίνοντας με  τον μέσο όρο της  Ε.Ε.-27, ο οποίος εκτιμάται ότι θα αυξηθεί μόλις κατά 0,4 ποσοστιαίες μονάδες από 11,4% του  ΑΕΠ  το 2022 σε 11,8% του  ΑΕΠ  το 2070. Ακόμα και στη Γαλλία, χωρίς την αύξηση του ορίου ηλικίας συνταξιοδότησης στα 64 έτη από τα 62 έτη, εκτιμάται ότι η συνταξιοδοτική δαπάνη θα μειωθεί από το 14,4% του ΑΕΠ το 2022 σε 13,6%   του  ΑΕΠ  το 2070.

Άρα τούτων δοθέντων, πώς είναι δυνατόν χωρίς επιστημονική και τεχνική τεκμηρίωση να ισχυρίζονται ευρωπαίοι και εγχώριοι θεσμικοί παράγοντες ότι το δημόσιο σύστημα κοινωνικής ασφάλισης είναι υπό κατάρρευση και δεν είναι μακροχρόνια βιώσιμο.

Επιπλέον, είναι δυνατόν ο ισχυρισμός αυτός να βασίζεται στην απλή υπόθεση ότι ο δείκτης εργαζομένων προς συνταξιούχους θα μειωθεί από το 2 στο 1,5; Κι’ αυτό επειδή ένα σύστημα κοινωνικής ασφάλισης είναι ένα πολύπλοκο πολυπαραμετρικό οικονομικό σύστημα στο οποίο υπεισέρχονται δημογραφικοί, οικονομικοί, κοινωνικοί, αλλά και θεσμικοί παράγοντες οι οποίοι καθιστούν, μεταξύ άλλων, αβάσιμη και  απλοϊκή  την  ερμηνεία που προκύπτει από  έναν απλό δείκτη.

Παράλληλα, διατυπώνεται ο ισχυρισμός  από  ευρωπαίους  και εγχώριους  θεσμικούς  παράγοντες ότι τα δημόσια συστήματα κοινωνικής ασφάλισης εκτός ότι δεν θα είναι μακροχρόνια  βιώσιμα, μελλοντικά δεν θα παρέχουν επαρκείς συντάξεις και  ως  εκ  τούτου  θα πρέπει οι πολίτες να αποταμιεύουν σε ιδιωτικά αποταμιευτικά συνταξιοδοτικά σχήματα.

Όμως, από την ίδια Έκθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την Ελλάδα προκύπτει ότι ο μέσος συντελεστής αναπλήρωσης εκτιμάται ότι θα μειωθεί από 76% το 2022 σε  65% το 2070, όταν ο μέσος όρος στην  Ε.Ε.-27  θα μειωθεί από 45% το 2022 σε  38% μέχρι το 2070.

Επίσης, η Ελλάδα δεν έχει συντελεστή αναπλήρωσης 84% το 2024, όπως παρουσιάστηκε από την πρόεδρο της EIOPA, αλλά σύμφωνα με τα στοιχεία του συστήματος ΗΛΙΟΣ ο συντελεστής αναπλήρωσης είναι  77% και αυτό αναλύεται ως εξής: 32%  (εθνική σύνταξη), 30%  (ανταποδοτική σύνταξη) λόγω του γεγονότος ότι ο μέσος χρόνος ασφάλισης όσων αιτούνται σύνταξης είναι τα 32 έτη  ασφάλισης,  και 15%  (επικουρική σύνταξη).  Αυτός ο συντελεστής αναπλήρωσης  στην  Ελλάδα  δεν είναι ο υψηλότερος στην Ευρώπη αφού η Ισπανία έχει και αυτή 77% συντελεστή αναπλήρωσης και εκτιμάται ότι  θα μειωθεί σε 64% μέχρι το 2070.

Επιπλέον, ο συντελεστής αναπλήρωσης παρουσιάζεται τόσο υψηλός τα τελευταία χρόνια στην Ελλάδα, λόγω της εθνικής σύνταξης η οποία φαίνεται σημαντική λόγω των χαμηλών μισθών αφού οι μέσες συντάξιμες αποδοχές είναι 1.300 ευρώ με 32 έτη μέσο χρόνο ασφάλισης. Εάν για παράδειγμα οι μέσες συντάξιμες αποδοχές ήταν 2.000 ευρώ τότε η αναπλήρωση από την εθνική σύνταξη θα ήταν μόλις 21,8% και όχι 32% που είναι σήμερα εξαιτίας των χαμηλών μισθών που επικρατούν στην Ελλάδα σε σχέση με την Ε.Ε.-27.

Σε μια τέτοια περίπτωση ο συντελεστής αναπλήρωσης θα ήταν  66% και όχι   77% και αυτό αναδεικνύει τον ρόλο και τη σημασία της εθνικής σύνταξης στην προστασία των συνταξιούχων από την φτώχεια. Εάν δεν υπήρχε η εθνική σύνταξη η μέση σύνταξη θα ήταν 600 ευρώ (μεικτά) κύρια και επικουρική αθροιστικά και ο συντελεστής αναπλήρωσης θα ήταν 45%  εάν λάβουμε υπόψη ότι η μέση σύνταξη το 2025 είναι 1.040 ευρώ (μεικτά) (844 ευρώ η κύρια και 196 ευρώ η επικουρική), σύμφωνα με τα στοιχεία του συστήματος ΗΛΙΟΣ (ΗΔΙΚΑ).

Επιπλέον, θα πρέπει να επισημανθεί ότι ο δημογραφικός κίνδυνος που παρουσιάζεται λόγω της αύξησης του δείκτη εξάρτησης ηλικιωμένων (λόγος ατόμων ηλικίας άνω των 65 ετών προς τον  οικονομικά ενεργό πληθυσμό ηλικίας 15-64 ετών) από 37% το 2024 σε  67% το 2070 στην Ελλάδα, δεν θα συμβεί από την μία στιγμή στην άλλη, αλλά σε χρονικό διάστημα 50 ετών. Δηλαδή, ο ετήσιος ρυθμός γήρανσης του πληθυσμού προσεγγίζει το 1,1% στην Ελλάδα και 0,8% στην Ε.Ε.-27. Αυτό σημαίνει ότι με μια μέση ετήσια πραγματική αύξηση των μισθών της τάξης του 1% ετησίως, αντισταθμίζονται οι επιπτώσεις της γήρανσης του πληθυσμού στην Ελλάδα αλλά και στην Ε.Ε.-27.

Τούτων δοθέντων, παρατηρείται ότι και η Έκθεση του Ελεγκτικού Συνεδρίου (Ετήσια Έκθεση Ιούνιος 2025) δεν έχει λάβει υπόψη τα πορίσματα της επίσημης Έκθεσης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την γήρανση του πληθυσμού  προκειμένου  να διαπιστωθεί  τόσο  ότι το δημόσιο σύστημα κοινωνικής ασφάλισης στην Ελλάδα είναι μακροχρόνια βιώσιμο και με επάρκεια παροχών (77% – 66% αναπλήρωση την περίοδο 2022 – 2070), όσο και  ότι  ο αναμενόμενος δημογραφικός κίνδυνος είναι απολύτως διαχειρίσιμος σε βαθμό που  να  μην καθιστά αναγκαία προϋπόθεση, όπως παρουσιάστηκε, για την βιωσιμότητα του δημόσιου συνταξιοδοτικού συστήματος τα  ιδιωτικά συνταξιοδοτικά προγράμματα  κεφαλαιοποιητικού τύπου τα οποία λειτουργούν στην σφαίρα της προαιρετικής συμπληρωματικής ασφάλισης.

Με άλλα λόγια αναδεικνύεται ότι στις συνθήκες του εφαρμοζόμενου αυστηρού δημοσιονομικού πλαισίου, η προώθηση στα κράτη-μέλη της Ε.Ε.-27 των κεφαλαιοποιητικών αποταμιευτικών συντάξεων εντάσσεται στον ευρύτερο σχεδιασμό εξεύρεσης κεφαλαίων στις κεφαλαιαγορές για την χρηματοδότηση των αμυντικών δαπανών ύψους 800 δις ευρώ (ReArm Europe) από τις αποταμιεύσεις που προορίζονται μελλοντικά για συνταξιοδοτικές παροχές. Όμως, η επιλογή αυτή βρίσκεται σε αντίφαση με ότι πρεσβεύουν τα κριτήρια ESG (Environmental, Social and Governance) για βιώσιμες και με κοινωνικό πρόσημο επενδύσεις.

Επιπλέον, χορηγώντας η δημόσια κοινωνική  ασφάλιση  για παράδειγμα στην χώρα μας το 95% των συντάξεων εξασφαλίζει στους πολίτες αυτό το  οποίο  εγγυάται το Σύνταγμα ως θεμελιώδες ανθρώπινο και  κοινωνικό δικαίωμα, δηλαδή την αντιμετώπιση του κινδύνου του γήρατος,  της χηρείας και της αναπηρίας με βάση την Αρχή της Αλληλεγγύης, η οποία είναι παντελώς ανύπαρκτη στις κεφαλαιοποιητικού τύπου αποταμιευτικές συντάξεις.

Ο Σάββας Γ. Ρομπόλης είναι Ομότ. Καθηγητής Παντείου Πανεπιστημίου, ο Βασίλειος Γ. Μπέτσης, Δρ. Παντείου  Πανεπιστημίου