Ψηφιακά νομίσματα: Ο αγώνας της Ευρώπης για τον έλεγχό τους

Μια φαινομενικά αντιφατική κίνηση της γερμανικής κεντρικής τράπεζας αναδεικνύει το δίλημμα που αντιμετωπίζουν οι κεντρικοί τραπεζίτες σε όλη την Ευρώπη. Η Bundesbank είναι ένθερμη υποστηρίκτρια των σχεδίων της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας για την κυκλοφορία ενός ψηφιακού ευρώ. Ταυτόχρονα, έχει ξεκινήσει μια εκστρατεία πίεσης για την προώθηση της χρήσης μετρητών, σύμφωνα με την άποψη του Olaf Storbeck στους FT.

Στην πραγματικότητα, τόσο η προώθηση των μετρητών όσο και του ψηφιακού ευρώ είναι οι δύο όψεις του ίδιου νομίσματος. Οι κεντρικοί τραπεζίτες σε όλη την ευρωζώνη δίνουν μια σκληρή μάχη για να διατηρήσουν τον έλεγχο της επεξεργασίας των πληρωμών, ένα συνηθισμένο αλλά κρίσιμο μέρος του χρηματοοικονομικού συστήματος. Όπως και με την παροχή ηλεκτρικού ρεύματος ή νερού, οι περισσότεροι άνθρωποι θα αντιληφθούν τη συνολική σημασία του μόνο όταν διακοπεί.

Οι λόγοι ανησυχίας

Και οι κεντρικοί τραπεζίτες έχουν βάσιμους λόγους να ανησυχούν. Η βασική τους επιρροή στις πληρωμές στα 21 κράτη μέλη της ευρωζώνης — τα μετρητά — βρίσκεται σε μακροχρόνια πτώση. Το 2024, τα κέρματα και τα τραπεζογραμμάτια χρησιμοποιήθηκαν μόνο στο 52% των συναλλαγών, σε σύγκριση με το 72% μόλις πέντε χρόνια νωρίτερα, σύμφωνα με στοιχεία της ΕΚΤ. Το 12% των εταιρειών αρνήθηκε κατηγορηματικά να δεχτεί μετρητά πέρυσι, τριπλασιάζοντας το ποσοστό αυτό σε μόλις τρία χρόνια.

Εκτός από τους φανατικούς λάτρεις των μετρητών που θεωρούν τα τραπεζογραμμάτια ως «τυπωμένη ελευθερία», αυτή η τάση δεν αποτελεί πρόβλημα από μόνη της. Αυτό που κάνει τους ευρωπαίους κεντρικούς τραπεζίτες να αισθάνονται όλο και πιο ανήσυχοι είναι το γεγονός ότι το υποκατάστατο των μετρητών βρίσκεται τις περισσότερες φορές υπό τον έλεγχο μη ευρωπαϊκών ιδρυμάτων. Αντ’ αυτού, εταιρείες με έδρα τις ΗΠΑ, όπως η Visa, η Mastercard και η PayPal, κυριαρχούν στην αγορά.

Χωρίς σύστημα ψηφιακών πληρωμών

Τρεις στις τέσσερις χώρες της ευρωζώνης δεν διαθέτουν ένα ουσιαστικό εγχώριο σύστημα για τις ψηφιακές πληρωμές στα καταστήματα. Και τα ψηφιακά tokens που αντικατοπτρίζουν την αξία των παραδοσιακών νομισμάτων — τα λεγόμενα stablecoins — είναι κυρίως εκφρασμένα σε δολάρια. Εκδίδονται από ιδιωτικούς φορείς, αλλά προωθούνται πολιτικά από την κυβέρνηση των ΗΠΑ, αναπτύσσονται με γρήγορους ρυθμούς και δημιουργούν πολλαπλούς κινδύνους για τους υπεύθυνους χάραξης νομισματικής πολιτικής στην Ευρώπη.

Σε μια εποχή που η κυβέρνηση των ΗΠΑ έχει ξεκινήσει μια σκληρή επιδίωξη των δικών της στενά καθορισμένων οικονομικών συμφερόντων, που μπορεί να περιλαμβάνει τη χρήση της οικονομικής δύναμης ως όπλου, το να έχεις την ραχοκοκαλιά του χρηματοπιστωτικού σου συστήματος υπό ξένο έλεγχο δεν είναι το ιδανικό. Φανταστείτε ένα σενάριο όπου ένας πρόεδρος των ΗΠΑ συνδέει άλλες πολιτικές απαιτήσεις με την απειλή να απαγορεύσει στις εταιρείες πληρωμών με έδρα τις ΗΠΑ να δραστηριοποιούνται στην Ευρώπη.

Το δίλημμα της ΕΚΤ

Η απάντηση της ΕΚΤ σε αυτό το δίλημμα είναι η έκδοση του ηλεκτρονικού ισοδύναμου των κερμάτων και των τραπεζογραμματίων: ένα ψηφιακό νόμισμα που θα έχει το ίδιο ρόλο ως νόμιμο χρήμα και θα χρησιμοποιείται σε καταστήματα, στο διαδίκτυο και σε συναλλαγές μεταξύ ιδιωτών. Η ΕΚΤ επιθυμεί να εισαγάγει ένα ψηφιακό ευρώ αυτή τη δεκαετία, εάν λάβει τη νομική έγκριση από τις Βρυξέλλες.

Εδώ είναι που τα πράγματα γίνονται περίπλοκα. Μια συμμαχία των μεγαλύτερων πιστωτών της Ευρώπης, συμπεριλαμβανομένων των Deutsche Bank, BNP Paribas και ING, ηγείται μιας εκστρατείας πίεσης κατά του ψηφιακού ευρώ και κέρδισε την υποστήριξη του ευρωβουλευτή των Βρυξελλών που αξιολόγησε την ιδέα εκ μέρους του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου.

Η έκδοση του ψηφιακού ευρώ και το Wero

Και οι δύο ζητούν μια μειωμένη έκδοση του ψηφιακού ευρώ, προειδοποιώντας ότι θα μπορούσε να υπονομεύσει την τελευταία προσπάθεια του ευρωπαϊκού τραπεζικού κλάδου να λανσάρει επιτέλους έναν βιώσιμο ανταγωνιστή των Visa, Mastercard και PayPal. Ο νεοσύστατος ανταγωνιστής, με την ονομασία Wero, ξεκίνησε το 2024 και ισχυρίζεται ότι έχει ήδη περισσότερους από 46 εκατομμύρια χρήστες στην Ευρώπη. Ξεκίνησε με περιορισμένη λειτουργικότητα για πληρωμές μεταξύ ατόμων, αλλά αναμένεται να επεκταθεί σε έναν πλήρως ανεπτυγμένο ανταγωνιστή των αμερικανικών εταιρειών και σε ένα «κυρίαρχο ευρωπαϊκό οικοσύστημα πληρωμών».

Η ΕΚΤ αμφισβητεί ότι το ψηφιακό ευρώ αποτελεί ανταγωνιστική επιλογή έναντι του Wero, υποστηρίζοντας ότι απλώς δημιούργησε μια υποδομή που μπορεί να χρησιμοποιηθεί από φορείς του ιδιωτικού τομέα. Ωστόσο, δεδομένης της περίπλοκης οικονομικής φύσης των συστημάτων πληρωμών, ακόμη και η αντίληψη ότι υπάρχει ένας επικείμενος ανταγωνιστής μπορεί να έχει αντίθετα αποτελέσματα, καθώς η ατομική διστακτικότητα δυσχεραίνει τη ζωή όλων των άλλων.

Για τους εμπόρους, το Wero γίνεται πιο ελκυστικό όσο περισσότερα νοικοκυριά στην ευρωζώνη το χρησιμοποιούν. Και τα νοικοκυριά είναι πιο πιθανό να χρησιμοποιήσουν το νέο σύστημα πληρωμών όσο περισσότερες επιλογές χρήσης του βρίσκουν — ένα κλασικό πρόβλημα του τύπου «το αυγό έκανε την κότα ή η κότα το αυγό» που οι οικονομολόγοι αποκαλούν «φαινόμενο δικτύου».

Αυτό είναι δύσκολο να ξεπεραστεί ακόμη και στις καλύτερες συνθήκες, ιδίως εάν οι υφιστάμενοι φορείς έχουν ήδη καθιερωθεί ως μεμονωμένοι χρήστες και οι έμποροι δεν έχουν κανένα ή ελάχιστο κίνητρο να αλλάξουν σύστημα.

Λόγω των διαφορών στο χρονοδιάγραμμα, με το Wero να κυκλοφορεί αυτή τη στιγμή, ενώ η ΕΚΤ μπορεί να ξεκινήσει την έκδοση του ψηφιακού ευρώ το νωρίτερο το 2029, η ευρωζώνη αντιμετωπίζει έναν κίνδυνο.