Οικονομικός αλφαβητισμός – Πώς η οικονομική κρίση της πανδημίας επανέφερε στο προσκήνιο το πρόβλημα

Σύμφωνα με αμερικανικές μελέτες, πάνω από το 80% των Αμερικανών πνίγεται στα χρέη με τον μέσο όρο ατομικού χρέους να ανέρχεται στα 52.940 δολάρια, στα οποία περιλαμβάνονται από φοιτητικά χρέη έως χρέη πιστωτικών καρτών, δανείων, υποθηκών κλπ.

Μάλιστα, με το πρόβλημα ειδικά των υπέρογκων φοιτητικών χρεών να χαρακτηρίζεται ως μάστιγα, καθώς το ύψος τους ανέρχεται στο ιλιγγιώδες ποσό των 1,59 τρισ. δολαρίων που βαρύνει συνολικά 42,9 εκατ. Αμερικανούς, το ζήτημα της εκπαίδευσης των πολιτών στη διαχείριση των οικονομικών τους από πολύ νεαρή ηλικία, ήδη από τα σχολεία, κερδίζει συνεχώς έδαφος

Πραγματικά, ο αριθμός των αμερικανικών πολιτειών που απαιτεί την εισαγωγή μαθημάτων στα σχολεία για την βελτίωση της γνώσης σε θέματα χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού έχει υπερδιπλασιαστεί μέσα στην τελευταία δεκαετία. Γεγονός βεβαίως που αποδίδεται στις πρακτικές συνέπειες που προέκυψαν για την κοινωνία από την ύφεση της περιόδου 2007-09, με την έκρηξη των φοιτητικών δανείων και των ατομικών χρεών που εκτίναξε σε επίπεδα ρεκόρ τις προσωπικές πτωχεύεις (όπως ορίζονται και από το αμερικανικό Δίκαιο).

Σημειωτέον πως ως χρηματοοικονομικός αλφαβητισμός ορίζεται η ικανότητα χρήσης γνώσης και ικανοτήτων για την αποτελεσματική διαχείριση χρηματοοικονομικών πόρων σε προσωπικό επίπεδο. Είναι, δηλαδή, κάτι πολύ περισσότερο από αριθμητική ικανότητα των δεδομένων καθώς συμπεριλαμβάνει επίσης την κατανόηση των σωρευτικών επιτοκίων, ονομαστικών και πραγματικών, του πληθωρισμού και των επιπτώσεων του στο πραγματικό εισόδημα, της διαχείρισης και διαφοροποίησης του ρίσκου κ.ά.

Η πανδημία επανέφερε το πρόβλημα στο προσκήνιο

Με τις επιπτώσεις της πανδημίας να έχουν προκαλέσει διεθνώς ανάλογες συνθήκες φτώχειας και ανεργίας και διόγκωση των προσωπικών χρεών από δάνεια και πιστωτικές κάρτες το θέμα αναπόφευκτα επανήλθε στην επικαιρότητα. Μόνο από τις αρχές της χρονιάς, οι βουλευτές σε πάνω από είκοσι αμερικανικές πολιτείες εισήγαγαν τοπικά νομοσχέδια με τα οποία απαιτούνταν τα μαθήματα χρηματοοικονομικής διαχείρισης προσωπικής περιουσίας στα λύκεια.

Σύμφωνα με έρευνα που δημοσίευσε τον περασμένο Απρίλιο η καθηγήτρια Οικονομικών του Montana State University, Κάρλι Όρμπαν, πλέον 22 αμερικανικές πολιτείες απαιτούν την εισαγωγή μαθημάτων χρηματοοικονομικής διαχείρισης στα σχολεία και συγκεκριμένα στα λύκεια, γεγονός που οδηγεί τα παιδιά στην πιθανότητα να πετύχουν υψηλότερες μαθητικές και πανεπιστημιακές επιδόσεις, αλλά και να συσσωρεύσουν λιγότερα ατομικά χρέη ως ενήλικες.

Βεβαίως τα κριτήρια που ακολουθούν οι πολιτείες για την αντιμετώπιση του χρηματοοικονομικού αναλφαβητισμού δεν είναι ίδια. Κάποιες πολιτείες προσφέρουν το μάθημα ως προαιρετικό, άλλες το εντάσσουν στη γενικότερη ύλη των οικονομικών ή των μαθηματικών. Όμως, ειδικοί της αγοράς επισημαίνουν την ανάγκη να προσφέρεται ως ανεξάρτητο και υποχρεωτικό μάθημα για να προετοιμάζει τη νεολαία για την πραγματικότητα του… αύριο.

Ιδιαίτερη έμφαση θα πρέπει να δίδεται στην εξήγηση των χρηματοπιστωτικών προϊόντων, όπως τα δάνεια, τη λειτουργία των πιστωτικών καρτών και των… «μικρών» γραμμάτων στα συμβόλαια, αλλά και την συνολική εκπαίδευση σε θέματα προϋπολογισμού, αποταμίευσης και ορθής διαχείρισης των δαπανών, καθώς και της κατανόησης των συνεπειών του πληθωρισμού στο ατομικό εισόδημα.

Η παγκόσμια μελέτη της S&P 

Σημειωτέον δε, πως σύμφωνα με την παγκόσμια μελέτη Global Financial Literacy της Standard & Poor’s Rating Services, του 2014, η οποία διεξήχθη σε συνεργασία με φορείς όπως η Παγκόσμια Τράπεζα και το Ινστιτούτο Gallup, οι ΗΠΑ βρίσκονται σε αρκετά καλό επίπεδο σε θέματα χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού σε σχέση με άλλες χώρες.

Σε παγκόσμιο επίπεδο, η έρευνα -η πιο πρόσφατη μέχρι σήμερα στο είδος της- είχε δείξει τότε πως μόλις το 33% των ενηλίκων διεθνώς εκτιμάται πως διαθέτει επαρκή γνώση οικονομικού αλφαβητισμού, ένα ποσοστό που στις ΗΠΑ ανέβαινε στο 57% και σε χώρες του αναπτυσσόμενου κόσμου έπεφτε αρκετά χαμηλά, π.χ. στο 24% στην Ινδία.

Ενδιαφέροντα ήταν τα στοιχεία της έρευνας αναφορικά με την Ε.Ε. καθώς φώτιζαν και στο πεδίο αυτό την μεγάλη αντίθεση μεταξύ βορρά και νότου. Αν και ο τότε μέσος όρος οικονομικού αλφαβητισμού στην Ε.Ε. ήταν στο 52%, σε χώρες όπως η Γερμανία και η Δανία ξεπερνούσε ήδη το 65%, όταν στην Ελλάδα και την Ισπανία κυμαινόταν στο 45% και 49% αντιστοίχως. Μάλιστα, σε Βουλγαρία και Ρουμανία ο οικονομικός αλφαβητισμός υποχωρούσε ακόμη πιο χαμηλά στο 35% και 22% αντιστοίχως.

H θέση της Ελλάδας 

Σύμφωνα με την μελέτη «Financial literacy and financial well-being among generation-Z university students: Evidence from Greece», η οποία δημοσιεύτηκε πέρυσι, μόλις το 20% των προπτυχιακών φοιτητών στην Ελλάδα είναι χρηματοοικονομικά εγγράμματοι.

Οι συγγραφείς της μελέτης, ο πρόεδρος του Ινστιτούτου καθηγητής Νικόλαος Δ. Φίλιππας και ο Δρ. Χρήστος Αβδούλας, μεταδιδακτορικός ερευνητής του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών και επιστημονικός συνεργάτης του Ινστιτούτου στις επισημάνσεις τους είχαν σταθεί στη σημασία που αποτελεί η χρηματοοικονομική γνώση για τον 21ο αιώνα, την αντιμετώπιση της αστάθειας των διεθνών χρηματοπιστωτικών αγορών, της ασύμμετρης πληροφόρησης, της αυξανόμενης πολυπλοκότητας των χρηματοοικονομικών προϊόντων και της ταχέως αυξανόμενης ανάπτυξης της χρηματοοικονομικής τεχνολογίας (Fintech).

Αναλόγως σε τοποθέτηση του, τον περασμένο Ιούλι,ο είχε αναφερθεί στο ζήτημα και ο διοικητής της Τράπεζας της Ελλάδας, Γιάννης Στουρνάρας. Ο κύριος Στουρνάρας, μιλώντας στο πλαίσιο της τελετής απονομής των βραβείων της ελληνικής οικονομικής ολυμπιάδας είχε μιλήσει για τη μεγάλη σημασία του χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού και τις επιδράσεις του σε ολόκληρη την οικονομία και τη χρηματοπιστωτική σταθερότητα της χώρας μας. Ειδικά δε, υπό το πρίσμα των ιδιαίτερων συνθηκών που έχει επιφέρει η πανδημία και των συνεπειών της στα εισοδήματα και τις αποταμιεύσεις των νοικοκυριών.

Σύμφωνα με τον Διοικητή, η βελτίωση της χρηματοοικονομικής γνώσης των ατόμων έχει καταστεί μακροπρόθεσμη προτεραιότητα πολιτικής για πολλά κράτη, με τις κεντρικές τράπεζες και τις αρμόδιες εποπτικές αρχές να διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο προς την κατεύθυνση αυτή. Ο οικονομικός αλφαβητισμός αποκτά ολοένα μεγαλύτερη βαρύτητα για την οικονομική αποτελεσματικότητα και την επιτυχή άσκηση της οικονομικής πολιτικής, επομένως για την οικονομική ευημερία καθώς, όταν οι πολίτες κατανοούν τη λειτουργία του οικονομικού περιβάλλοντος κάνουν και πιο συνετές επιλογές.