Διπλή πρόκληση για την ελληνική ακτοπλοΐα

Μπροστά σε διπλή πρόκληση βρίσκεται η ελληνική ακτοπλοΐα. Από τη μία πλευρά καλείται να προχωρήσει στην ανανέωση του στόλου, η ηλικία του οποίου μεγαλώνει, και από την άλλη πρέπει να προσαρμοστεί μέσα στα επόμενα χρόνια στις νέες περιβαλλοντικές απαιτήσεις για μηδενικές εκπομπές άνθρακα.

Τον Ιούλιο του 2021 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ανακοίνωσε δέσμη προτάσεων για προσαρμογή των κοινοτικών πολιτικών με στόχο τη μείωση των καθαρών εκπομπών αερίων θερμοκηπίου κατά τουλάχιστον 55% (σε σύγκριση με τα επίπεδα του 1990) έως το 2030. Η δέσμη «Fit for 55» περιλαμβάνει νομοθετικές προτάσεις και πρωτοβουλίες πολιτικής σε μεγάλο φάσμα τομέων και θεμάτων. Στα υπό αναθεώρηση νομοθετήματα περιλαμβάνονται οδηγίες και κανονισμοί για το Σύστημα Εμπορίας Δικαιωμάτων Εκπομπών (ΣΕΔΕ) της ΕΕ, τον επιμερισμό των προσπαθειών μείωσης εκπομπών σε τομείς εκτός του ΣΕΔΕ, τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, την ενεργειακή απόδοση, τις υποδομές εναλλακτικών καυσίμων κ.ά.

Οι προτάσεις αυτές θα οδηγήσουν σε σημαντικές αλλαγές στον τρόπο λειτουργίας της εγχώριας ακτοπλοΐας. Χωρίς ανανέωση του στόλου, η ένταξη στο ΣΕΔΕ θα επιφέρει επιβάρυνση στο κόστος λειτουργίας των πλοίων. Δεδομένης της περιορισμένης κερδοφορίας, ειδικά την τελευταία δεκαετία, οι δυνατότητες απορρόφησης του επιπλέον κόστους από τις ακτοπλοϊκές εταιρείες είναι περιορισμένες, με αποτέλεσμα τη δημιουργία πιέσεων για αύξηση των ναύλων, επισημαίνει σχετική μελέτη του ΙΟΒΕ. Ταυτόχρονα, οι αρνητικές προοπτικές για αποδόσεις σε επενδύσεις εντός του κλάδου περιορίζουν και τη δυνατότητα ανανέωσης του στόλου με πλοία που αξιοποιούν τεχνολογίες μικρότερης ή μηδενικής έντασης εκπομπών αερίων θερμοκηπίου, ενώ και οι υπάρχουσες υποδομές στα λιμάνια της χώρας δεν μπορούν να υποστηρίξουν τον επαρκή εφοδιασμό με εναλλακτικά καύσιμα και ηλεκτρισμό. Επομένως, οι προτεινόμενες αλλαγές επιφέρουν πολύ σημαντικές προκλήσεις, τόσο για τις εταιρείες του κλάδου όσο και για τους φορείς διαχείρισης των υποδομών (λιμένες, ηλεκτρικά δίκτυα, υποδομές προμήθειας εναλλακτικών καυσίμων).

Γερνάει ο στόλος

Από την άλλη πλευρά ο στόλος αρχίζει να γερνάει επικίνδυνα και σύμφωνα με τους σχετικούς υπολογισμούς το 2030 το 74% του ακτοπλοϊκού στόλου θα είναι ηλικίας άνω των 30 ετών. Οπως τονίζεται αρμοδίως ο κλάδος προκειμένου να ανταποκριθεί στις νέες προκλήσεις θα πρέπει να βιώσει ένα δραστικό κύμα ανανέωσης, ανάλογο με αυτό της δεκαετίας 1995-2005. Την περίοδο εκείνη, ισχυροί επιχειρηματίες όπως ο Περικλής Παναγόπουλος χρηματοδότησαν την αγορά σύγχρονων πλοίων και ανανέωσαν τον στόλο κατά 90%, υποβοηθούμενοι και από τη θετική πορεία της ελληνικής οικονομίας. Τότε, σύμφωνα με την εταιρεία συμβούλων XRTC, η ηλικία του ελληνικού ακτοπλοϊκού στόλου μειώθηκε κατά σχεδόν 5 χρόνια.

Σήμερα καμία ακτοπλοϊκή εταιρεία δεν έχει σχέδια για ναυπήγηση πλοίων, πλην του ομίλου Attica που έχει τοποθετήσει παραγγελία στο ναυπηγείο Brodrene Aa της Νορβηγίας για την κατασκευή τριών υπερσύγχρονων πλοίων τύπου Aero Catamaran, τα οποία θα δρομολογηθούν στις γραμμές του Αργοσαρωνικού, σηματοδοτώντας το τέλος εποχής των «ιπτάμενων δελφινιών» που επί 40 χρόνια εξυπηρετούσαν τις συγκοινωνιακές ανάγκες των νησιών.

Το Ναυτικό Επιμελητήριο Ελλάδος υπολογίζει ότι η πλήρης αντικατάσταση σε βάθος χρόνων του στόλου με νέα πλοία μηδενικών εκπομπών άνθρακα είναι κόστους 11 δισ. ευρώ. Το τελευταίο νεότευκτο πλοίο που ήρθε στην ελληνική ακτοπλοΐα ήταν το «Blue Star Patmos» του ομίλου Attica, το οποίο παρελήφθη από τα ναυπηγεία της Κορέας το 2012.

Προκειμένου να εξευρεθεί μία λύση στην ανάγκη ανανέωσης του στόλου, το Ναυτικό Επιμελητήριο της Ελλάδος (ΝΕΕ) έχει αναλάβει εδώ και σχεδόν δύο χρόνια μια πρωτοβουλία χρηματοδότησης μελετών με αντικείμενο την ανανέωση του ακτοπλοϊκού στόλου. Τα πρώτα αποτελέσματα αναφέρουν ότι αρχικά θα απαιτηθούν επενδύσεις της τάξεως των 2,5 δισ. έως 3 δισ. ευρώ για να ανανεωθούν όλα τα υπάρχοντα πλοία της ελληνικής ακτοπλοΐας που είναι άνω των 25 ετών (34 συμβατικά και 13 ταχύπλοα). Το ΝΕΕ υπολογίζει πως ο ακτοπλοϊκός στόλος φθάνει σήμερα σε 160 επιβατηγά-οχηματαγωγά διαφόρων τύπων, 60 μικρότερα πορθμεία, και 100-200 ημερόπλοια, τα οποία πρέπει στο μέλλον να αντικατασταθούν με πράσινα πλοία. Μια κίνηση που θα κοστίσει 11 δισ. ευρώ.

H ανανέωση του ακτοπλοϊκού στόλου είναι αδήριτη ανάγκη για τη χώρα μας καθώς πάνω από το 15% του πληθυσμού ζει στα νησιά. Σημειώνεται ότι κάθε χρόνο πάνω από 70 εκατ. επιβάτες εξυπηρετούνται από τις 203 μικρές και μεγάλες ακτοπλοϊκές γραμμές της χώρας, εκ των οποίων 88 είναι «ελεύθερες» και 115 εξυπηρετούνται με την καταβολή μισθωμάτων.

ΙΟΒΕ: Μεγάλο το κόστος

Τις σημαντικές προκλήσεις της πράσινης μετάβασης της εγχώριας ακτοπλοΐας ανέδειξε μελέτη του Ιδρύματος Οικονομικών και Βιομηχανικών Ερευνών – ΙΟΒΕ, με τίτλο «Επίδραση της δέσμης προτάσεων “Fit for 55” στην επιβατηγό ναυτιλία και στη νησιωτική Ελλάδα», η οποία παρουσιάστηκε σε εκδήλωση με τίτλο «Μετάβαση στην Πράσινη Ακτοπλοΐα» του Συνδέσμου Επιχειρήσεων Επιβατηγού Ναυτιλίας – ΣΕΕΝ.

Οπως προκύπτει από την μελέτη του ΙΟΒΕ, η υλοποίηση των προτεινόμενων από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή πολιτικών για το κλίμα (δέσμη μέτρων «Fit for 55») εκτιμάται ότι μπορεί να οδηγήσει σε αυξημένο κόστος λειτουργίας της εγχώριας ακτοπλοΐας κατά €207 εκατ. το 2026 (σε σύγκριση με σενάριο μη εφαρμογής των μέτρων), εάν δεν ληφθούν κατάλληλα μέτρα προσαρμογής. Αυτή η επιβάρυνση μπορεί να οδηγήσει σε αύξηση των τιμών των εισιτηρίων κατά περίπου 30% και μείωση της ακτοπλοϊκής κίνησης κατά 28% το ίδιο έτος. Η μειωμένη δραστηριότητα του κλάδου και ο χαμηλότερος αριθμός επισκεπτών στα νησιά της χώρας μπορεί να επιφέρει μείωση του ΑΕΠ κατά περισσότερο από €900 εκατ. το 2026, ενώ σε όρους απασχόλησης η απώλεια των θέσεων εργασίας εκτιμάται σε 29 χιλ. θέσεις εργασίας στο σύνολο της ελληνικής οικονομίας (νησιωτικές περιοχές και ηπειρωτική χώρα).

Οπως εκτιμά η μελέτη η εφαρμογή της δέσμης «Fit for 55» αναμένεται να οδηγήσει σε σημαντική αύξηση των λειτουργικών εξόδων για τον κλάδο της επιβατηγού ναυτιλίας, στην περίπτωση που δεν γίνουν οι κατάλληλες προσαρμογές στον στόλο και στις υποστηρικτικές υποδομές της εγχώριας επιβατηγού ναυτιλίας. Η μεγαλύτερη επίδραση ενδέχεται να προέλθει από την επέκταση του συστήματος εμπορίας δικαιωμάτων εκπομπών άνθρακα (ΣΕΔΕ – ETS), καθώς το 2026 η υποχρέωση αγοράς του συνόλου των δικαιωμάτων εκπομπής συνεπάγεται συνολικό κόστος 169 εκατ. ευρώ. Αντίστοιχα, η μη χρήση εναλλακτικού καυσίμου εκτιμάται ότι θα οδηγήσει σε επιβάρυνση κατά 30 εκατ. ευρώ το 2026 λόγω μη συμμόρφωσης με τον στόχο μείωσης της έντασης εκπομπών (Fuel EU Maritime). Μικρότερη, αλλά υπολογίσιμη, είναι και η επιβάρυνση από την αύξηση της φορολογίας καυσίμων, η οποία εκτιμάται σε 8,3 εκατ. ευρώ, το 2026.

Η κάλυψη της επιπλέον δαπάνης, λόγω της δέσμης «Fit for 55», επιβαρύνει τις τιμές των εισιτηρίων από 5% το 2023 έως 30% το 2026, γεγονός που αναμένεται να οδηγήσει σε υποχώρηση της ζήτησης για ακτοπλοϊκές υπηρεσίες. Λαμβάνοντας υπόψη τη διάρθρωση της ακτοπλοϊκής κίνησης ανά κατηγορία επιβατών, εκτιμάται ότι η μείωση της ζήτησης για ακτοπλοϊκές υπηρεσίες λόγω της δέσμης «Fit for 55» θα κυμαίνεται από 4,8% το 2023 έως 28,2% το 2026 σε σύγκριση με ένα σενάριο μη εφαρμογής της δέσμης. Ως συνέπεια, η μείωση της ακτοπλοϊκής επιβατικής κίνησης αναμένεται να φτάσει τα 5,4 εκατ. επιβάτες το 2026. Αντίστοιχα, η μείωση της επισκεψιμότητας των νησιών της χώρας από ημεδαπούς και ξένους επισκέπτες που χρησιμοποιούν τις ακτοπλοϊκές υπηρεσίες εκτιμάται ότι μπορεί να πλησιάσει τα 4 εκατ. ταξιδιώτες το 2026. Επιπλέον, οι απώλειες εσόδων, λόγω της δέσμης «Fit for 55», για τις επιχειρήσεις του κλάδου αναμένεται να φτάσουν τα €183 εκατ. το 2026, ενώ η απώλεια εσόδων για τις τουριστικές επιχειρήσεις στις νησιωτικές περιοχές φτάνει σχεδόν το €1 δισ. το 2026.
{MES}Επίπτωση στην ελληνική οικονομία{MES}
Σε όρους ΑΕΠ, οι απώλειες λόγω της δέσμης «Fit for 55» από τη μειωμένη ζήτηση για ακτοπλοϊκές μεταφορές και τη χαμηλότερη επισκεψιμότητα των νησιωτικών περιοχών εκτιμώνται σε €212 εκατ. το 2023 και φτάνουν τα €903 εκατ. το 2026 (0,3% του ΑΕΠ). Η επίπτωση αυτή αντιπροσωπεύει σχεδόν το 1/10 της συνολικής συμβολής της ακτοπλοΐας στην ελληνική οικονομία. Σε όρους απασχόλησης, οι συνολικές απώλειες για την ελληνική οικονομία (στις νησιωτικές περιοχές και στην ηπειρωτική χώρα) ενδέχεται να ξεπεράσουν τις 29 χιλ. θέσεις εργασίας το 2026. Αντίστοιχα, τα φορολογικά έσοδα του κράτους υπολογίζεται ότι μειώνονται κατά €761 εκατ. σε παρούσα αξία στο σύνολο της τετραετίας. Η εφαρμογή της δέσμης «Fit for 55» αναμένεται να έχει αρνητικές επιδράσεις για την οικονομία των νησιών. Μεταξύ των νησιωτικών περιοχών, η μεγαλύτερη επίπτωση καταγράφεται στις περιφέρειες Νοτίου Αιγαίου και Κρήτης. Ειδικότερα, η επίπτωση στο ΑΕΠ του Νοτίου Αιγαίου εκτιμάται σε €522 εκατ. το 2026 (8,2% του ΑΕΠ της περιφέρειας), ενώ η μείωση της απασχόλησης φτάνει τις 19 χιλ. θέσεις εργασίας το 2026 ή 16,1% της συνολικής απασχόλησης στην περιφέρεια. Αντίστοιχα, στην Κρήτη η επίπτωση στο ΑΕΠ πλησιάζει τα €96 εκατ. το 2026 (1,0% του ΑΕΠ της περιφέρειας), με την απώλεια θέσεων εργασίας να εκτιμάται σε 3,4 χιλ. το 2026 (1,5% της συνολικής απασχόλησης του νησιού).

Προτάσεις πολιτικής

Η δέσμη «Fit for 55» αναμένεται να επηρεάσει την ανταγωνιστικότητα του κλάδου της επιβατηγού ναυτιλίας και την οικονομία των νησιωτικών περιοχών. Το γεγονός αυτό υποδεικνύει την αναγκαιότητα για τη θέσπιση μέτρων που μετριάζουν τις αρνητικές επιδράσεις της δέσμης.
Σε αυτό το πλαίσιο, προτείνονται τα εξής μέτρα πολιτικής:
•Εξέταση της δυνατότητας μεγαλύτερης μεταβατικής περιόδου για την εφαρμογή της δέσμης «Fit for 55» στην επιβατηγό ναυτιλία.
•Διευκόλυνση της χρηματοδότησης επενδύσεων για ανανέωση του στόλου με πλοία χαμηλών και μηδενικών εκπομπών.
•Ανακατεύθυνση των εσόδων από την επέκταση του ΣΕΔΕ και της αύξησης της φορολογίας καυσίμων σε δράσεις υποστήριξης της πράσινης μετάβασης της ακτοπλοΐας.
•Επιτάχυνση της ανάπτυξης των υποδομών εφοδιασμού με εναλλακτικά καύσιμα και ηλεκτρισμό στα λιμάνια της χώρας.
•Εφαρμογή Σχεδίου Δίκαιης Αναπτυξιακής Μετάβασης (ΣΔΑΜ) στις νησιωτικές οικονομίες.