Λίβανος: Πώς η οικονομική κατάρρευση οδήγησε σε μαζικές ληστείες και εμπρησμούς τραπεζών

Στα τέλη Σεπτεμβρίου του 2022 η Σαλί Χαφέζ εισήλθε σε τράπεζα της Βηρυτού κρατώντας ένα ψεύτικο πιστόλι, και απαίτησε από τον ταμία να της παραδώσει 12.000 δολάρια.

Δύο εβδομάδες αργότερα, όπως μετέδιδε στις 7 Οκτωβρίου ο Guardian, η Χαφέζ παραδόθηκε στις αρχές, προσδοκώντας στην ευνοϊκή μεταχείριση από ένα δικαστικό σύστημα που προσπαθεί να διαχειριστεί πολλές αντίστοιχες υποθέσεις. Πράγματι, στη Χαβέζ επιβλήθηκε ένα μικρό πρόστιμο και εξάμηνη απαγόρευση εξόδου από τη χώρα.

Λίβανος: Βοήθεια 5,4 δισ. δολαρίων από το Παγκόσμιο Επισιτιστικό Πρόγραμμα

Λίβανος: Κατηγορίες σε βάρος ανώτατων αξιωματούχων για τη φονική έκρηξη του 2020 στη Βηρυτό

Τι συμβαίνει στον Λίβανο; Γιατί οι ληστείες τραπεζών από καθημερινούς πολίτες έχουν μετατραπεί σε γενικευμένη τάση, με την εμπλοκή ακόμα και αστυνομικών;

View this post on Instagram

A post shared by The Economist (@theeconomist)

Ο δρόμος προς την καταστροφή

Η χώρα της ανατολικής Μεσογείου με την ιστορία που χάνεται στο βάθος των αιώνων και το ματωμένο πρόσφατο παρελθόν που σημαδεύτηκε, μετά την ανεξαρτησία του 1943, από τον εμφύλιο πόλεμο του 1975-1976, πολυετή εισβολή και κατοχή εδαφών από το Ισραήλ και διενέξεις με τη Συρία, βρίσκεται εδώ και χρόνια αντιμέτωπη με μία σφοδρή οικονομική κρίση που ταράσσει συθέμελα την κοινωνία της χώρας, χωρίς ορατή προοπτική εξόδου.

Με τη σταθερότητα της λίρας να αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο της πολιτικής της κεντρικής τράπεζας του Λιβάνου για πάνω από δύο δεκαετίες, η σύνδεση του τοπικού νομίσματος με το δολάριο ΗΠΑ σε ισοτιμία 1.507,5 λιρών ανά 1 δολάριο είχε ως σκοπό να διασφαλίσει οικονομική σταθερότητα σε μια χώρα που υπέφερε από σοβαρή υποτίμηση του τοπικού νομίσματος.

Η συναλλαγματική ισοτιμία αυτή επιδιώχθηκε να διατηρηθεί με διάφορες πηγές ξένου συναλλάγματος, όπως ο τουρισμός, τα ακίνητα, τα εμβάσματα από τη διασπορά (πάνω από 10 εκατ. Λιβανέζοι ζουν στο εξωτερικό), και έναν διογκωμένο χρηματοπιστωτικό τομέα που προσέφερε στους καταθέτες πλήρη ανωνυμία και εξαιρετικά υψηλά επιτόκια. Με αυτόν τον τρόπο διασφαλίζονταν οι πολύτιμες εισροές που χρηματοδοτούσαν το μεγάλο εμπορικό έλλειμμα και το διαρκώς αυξανόμενο δημόσιο χρέος της χώρας.

Τα όρια του Λιβενέζικου «μοντέλου»

Το 2016 όμως ο Λίβανος βρέθηκε αντιμέτωπος με μεγάλη επιβράδυνση των εισροών από το εξωτερικό, με την Κεντρική Τράπεζα της χώρας να αντιδρά προσπαθώντας να διατηρήσει τεχνητά ζωντανή την ισοτιμία μέσω μιας σειράς πράξεων χρηματοοικονομικής μηχανικής. Η κεντρική τράπεζα αντάλλαξε το δημόσιο χρέος που όφειλε σε λιβανέζικες λίρες με ευρωομόλογα. Ακολούθως, αντάλλαξε αυτά τα ευρωομόλογα με πραγματικό ξένο νόμισμα το οποίο διοχετεύτηκε σε επιλεγμένες εγχώριες τράπεζες. Έτσι, η λιβανέζικη οικονομία απέφυγε προσωρινά τις συνέπειες μιας κρίσης ρευστότητας, με τίμημα την εκτόξευση του δημόσιου χρέους και μια κολοσσιαία αναδιανομή πλούτου υπέρ των τραπεζών.

Η κινήσεις της Κεντρικής Τράπεζας ανέβαλαν την εμφάνιση των συνεπειών, αλλά δεν επέλυσαν το πρόβλημα. Έτσι, με τη χώρα να εξακολουθεί να δυσκολεύεται να προσελκύσει αρκετές ξένες εισροές, το 2018 ορισμένες τράπεζες άρχισαν να περιορίζουν την πρόσβαση των καταθετών στα δικά τους κεφάλαια σε ξένο νόμισμα.

Μετά από την εξέγερση του Οκτωβρίου 2019, που πυροδοτήθηκε από την προσπάθεια της κυβέρνησης να επιβάλει φόρους στη βενζίνη, τον καπνό και τις κλήσεις VoIP σε εφαρμογές όπως το WhatsApp αλλά και την υψηλότατη ανεργία (46% το 2018) και την ενδημική διαφθορά, οι τράπεζες της χώρας κατέβασαν ρολά για δύο ολόκληρες εβδομάδες. Όταν άνοιξαν ξανά, περιόρισαν αυθαίρετα την πρόσβαση των καταθετών στα χρήματά τους σε δολάρια ΗΠΑ, παρά το γεγονός ότι επισήμως δεν είχαν επιβληθεί capital controls. Η εξέλιξη αυτή κλόνισε περαιτέρω την εμπιστοσύνη των Λιβανέζων στο τοπικό νόμισμα, η ισοτιμία του οποίου με το δολάριο κατακρυμνήστηκε.

Ακολούθησε η επιβολή περιοριστικών μέτρων λόγω της πανδημίας του κορωνοϊού, που οδήγησε σε μεγάλο κύμα απολύσεων, αλλά και η σφοδρή έκρηξη στο λιμάνι της Βηρυτού, τον Αύγουστο του 2020, που ισοπέδωσε μεγάλο μέρος της πρωτεύουσας. Το κλίμα επιδείνωναν οι αμερικανικές κυρώσεις με στόχο την κυβέρνηση της Συρίας και τη Χεζμπολάχ.

Η κατάρρευση

Με την κυβέρνηση της χώρας να αναγκάζεται το 2020 να αθετήσει πληρωμές χρέους ύψους άνω του 1 δισ., ο λόγος του χρέους προς το ΑΕΠ σκαρφάλωσε το 170%. Το αξιόχρεο του Λιβάνου υποβαθμίστηκε στην κατηγορία «σκουπίδι» (junk). Έκτοτε η χώρα δυσκολεύεται να πληρώνει για εισαγωγές ακόμα και βασικών ειδών διατροφής, όπως σιτάρι και πετρέλαιο. Η μαύρη αγορά οργιάζει ενώ ο πληθωρισμός τον Ιανουάριο του 2023 «πετούσε» με 123.53%.

Με τα άτυπα capital controls να παραμένουν σε ισχύ εδώ και πάνω από τρία χρόνια, η συντριπτική πλειοψηφία των καταθετών αδυνατεί όχι απλώς να αποκτήσει πρόσβαση στις καταθέσεις τους, αλλά ακόμα και να πραγματοποιήσουν ανάληψη δολαρίων. Η οργή πλέον είναι διάχυτη σε ολόκληρη την κοινωνία του Λιβάνου.

Έτσι, όπως μεταδίδει η αιγυπτιακή Al Ahram, στα μέσα Ιανουαρίου μια ομάδα 50 διαδηλωτών ξέσπασε την οργή της εναντίον των τραπεζών στη συνοικία Badaro στο κέντρο της Βηρυτού, σπάζοντας παράθυρα και βάζοντας φωτιά σε τουλάχιστον τέσσερις τράπεζες. Κατόπιν, οι διαδηλωτές κατευθύνθηκαν στο σπίτι του Σαλίμ Σαφίρ, επικεφαλής της Ένωσης λιβανέζικων τραπεζών, όπου έβαλαν φωτιά σε ελαστικά και ξύλα και έγραψαν με σπρέι συνθήματα στους τοίχους.

Σε ανακοίνωσή τους, οι διαδηλωτές που πραγματοποίησαν την έφοδο, οι οποίοι συνασπίζονται σε μία ένωση καταθετών, ανέφεραν σε ανακοίνωσή τους ότι «μετά από τρία χρόνια παραβιάσεων, κλοπών και επιθέσεων στις ζωές μας και στις καταθέσεις μας από τις τράπεζες και την κακόβουλη ένωσή τους, θα θέλαμε να υπενθυμίσουμε στις τράπεζες τα δίκαια αιτήματά μας και την ανάγκη να βρεθεί λύση για τις κατασχεμένες καταθέσεις μας». «Οι άνθρωποι (που πραγματοποίησαν τα επεισόδια) στο Badaro ήταν όλοι καταθέτες. Οι τράπεζες και οι υπηρεσίες ασφαλείας γνώριζαν γι’ αυτούς εδώ και τρία χρόνια. Αυτό που είδατε στο Badaro θα επαναληφθεί με ταχύτερο ρυθμό», προειδοποίησαν.

Απαντώντας, η Ένωση τραπεζών του Λιβάνου ανέφερε ότι «οι τράπεζες κατανοούν την απογοήτευσή σας», ωστόσο «πρέπει να ανοίξετε τα μάτια σας και να συνειδητοποιήσετε ότι τα κεφάλαια που απαιτούνται για την κάλυψη των καταθέσεών σας δεν βρίσκονται στις τράπεζες. Η είσοδος σε αυτές με τη βία, η καταστροφή τους ή η διάλυσή τους δεν θα οδηγήσει σε κανένα όφελος.»

Η συμφωνία με το ΔΝΤ

Όπως μεταδίδει το Reuters, τον Απρίλιο του 2022 η κυβέρνηση κατέληξε σε σχέδιο συμφωνίας με το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο για πακέτο διάσωσης ύψους 3 δισεκατομμυρίων δολαρίων, αλλά σχεδόν ένα χρόνο αργότερα απέτυχε να ολοκληρώσει τα βήματα που απαιτούνται για να κλείσει η συμφωνία, με αποτέλεσμα το ΔΝΤ να κάνει λόγο για «πολύ αργή» πρόοδο.

Η επίσημη επιβολή capital controls και ένα πλαίσιο αναδιάρθρωσης των τραπεζών συμπεριλαμβάνονται στα προαπαιτούμενα του ΔΝΤ για το πακέτο διάσωσης. Από την πλευρά της, η ένωση τραπεζών ζήτησε επίσης να καταργηθούν οι κανονισμοί περί τραπεζικού απορρήτου, και μάλιστα αναδρομικά, κάτι που θα επέτρεπε στα ιδρύματα να μοιραστούν δεδομένα με τις αρχές και τη δικαιοσύνη για οικονομικές έρευνες.

Σύμφωνα με το κρατικό αιγυπτιακό πρακτορείο ειδήσεων ΜΕΝΑ, την Τρίτη ο υπουργός Οικονομίας του Λιβάνου παραδέχτηκε ότι το υπουργείο του μπορεί να κάνει ελάχιστα για να σταματήσει την οικονομική κατάρρευση της χώρας. Την ίδια ημέρα το τοπικό νόμισμα του Λιβάνου υποχώρησε σε νέο χαμηλό (πάνω από 87.000 λίρες ανά δολάριο), μετά τη συμμετοχή αστυνομικών σε εισβολή πλήθους εξαγριωμένων καταθετών σε τράπεζα στην Τύρο.

Δίωξη κατά του διοικητή της Κεντρικής Τράπεζας

Και όλα αυτά, λίγες ημέρες αφότου η εισαγγελία του Λιβάνου άσκησε δίωξη κατά του διοικητή της Κεντρικής Τράπεζας του Λιβάνου Riad Salameh για ξέπλυμα χρήματος, υπεξαίρεση και παράνομο πλουτισμό. Είχε προηγηθεί 18μηνη δικαστική έρευνα σχετικά με τους ισχυρισμούς ότι ο ίδιος, ο αδελφός του και ένας σύμβουλος υπεξαίρεσαν 300 εκατ. δολάρια από την Κεντρική Τράπεζα του Λιβάνου μεταξύ του 2002 και του 2015. Οι αρχές της Ελβετίας, της Γαλλίας, της Γερμανίας, του Λουξεμβούργου και του Λιχτενστάιν διενεργούν επίσης σε βάρος του Salameh και του αδελφού του για παρόμοια ζητήματα.