Aπροσδόκητη ανθεκτικότητα στην Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη παρά την ενεργειακή κρίση

Η Focus Economics στην έκθεσή της για τις επιδράσεις του πολέμου στην Ουκρανία και στις γειτονικές χώρες (Απρίλιος 2023), σημειώνει ότι παρά τον πόλεμο και τη σοβαρή ενεργειακή κρίση, η Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη (Βουλγαρία, Κροατία, Τσεχία, Εσθονία, Ουγγαρία, Λετονία, Λιθουανία, Πολωνία, Ρουμανία, Σλοβακία και Σλοβενία) επέδειξε απροσδόκητη ανθεκτικότητα το 2022, ξεπερνώντας τις προσδοκίες της αγοράς όσον αφορά την οικονομική μεγέθυνση.

Ενώ οι ενεργειακές διαταραχές απειλούσαν τις οικονομίες της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης, τα υψηλά υπάρχοντα ενεργειακά τους αποθέματα και η ταχεία διαφοροποίηση του εφοδιασμού απέτρεψαν μεγάλες διαταραχές στην οικονομική δραστηριότητα. Ωστόσο, η περιοχή εξακολούθησε να επηρεάζεται από τις δυτικές κυρώσεις στο εμπόριο, οι οποίες έπληξαν περισσότερο τα κράτη της Βαλτικής λόγω των ιστορικών εμπορικών τους δεσμών με τη Ρωσία. Η ενεργειακή κρίση και οι κυρώσεις είχαν επίσης αρνητικό αντίκτυπο στους παραγωγικούς τομείς των οικονομιών της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης, οδηγώντας σε μείωση της βιομηχανικής δραστηριότητας.

Ο πληθωρισμός στην περιοχή υπερτριπλασιάστηκε σε σχέση με το προηγούμενο έτος, με τις πιέσεις στις τιμές για την ενέργεια, τις μεταφορές και τα τρόφιμα να εκτινάσσονται στα ύψη λόγω του πολέμου και των αναταραχών στις παγκόσμιες αγορές εμπορευμάτων. Αυτό, σε συνδυασμό με τις μη ευέλικτες αγορές εργασίας, άσκησε πίεση στις κεντρικές τράπεζες να υιοθετήσουν επιθετικές θέσεις νομισματικής πολιτικής. Ταυτόχρονα, οι δημοσιονομικές στάσεις ήταν επεκτατικές, με τις χώρες να ανακοινώνουν μέτρα για τη στήριξη της αγοραστικής δύναμης των καταναλωτών και την αύξηση των αμυντικών δαπανών.

Όσον αφορά στις βαλκανικές οικονομίες (Αλβανία, Βοσνία-Ερζεγοβίνη, Κόσοβο, Βόρεια Μακεδονία, Μοντενέγκρο, Σερβία), η Focus Economics σημειώνει ότι παρά τις αρχικές προβλέψεις, τα πήγαν καλύτερα από το αναμενόμενο ένα χρόνο μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία. Ωστόσο, οι διαρροές από τον πόλεμο εξακολουθούν να έχουν αρνητικό αντίκτυπο στην οικονομική δραστηριότητα της περιοχής, οδηγώντας σε ραγδαία άνοδο των τιμών καταναλωτή λόγω της ενεργειακής κρίσης, μείωση της βιομηχανικής δραστηριότητας, πτώση της εμπιστοσύνης των επιχειρήσεων και των επενδυτών και μείωση της αύξησης των εξαγωγών λόγω εξασθενημένης ζήτησης της ΕΕ. Τα Βαλκάνια, όπως και η υπόλοιπη Ευρώπη, επηρεάστηκαν σε μεγάλο βαθμό από διαταραχές στις ρωσικές εξαγωγές ενέργειας, που οδήγησαν σε διψήφιο πληθωρισμό και έκτακτα μέτρα όπως οι ενεργειακές επιδοτήσεις σε αρκετές χώρες. Η Σερβία, η οποία έχει ισχυρούς δεσμούς με τη Ρωσία, συνεχίζει να εισάγει φυσικό αέριο αλλά έχει σταματήσει τις εισαγωγές πετρελαίου σύμφωνα με τις κυρώσεις της ΕΕ.

Από μια πιο θετική πλευρά, ο πόλεμος έδωσε ώθηση σε έργα περιφερειακής συνεργασίας και ενεργειακής διαφοροποίησης, τα οποία θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε μεγαλύτερη μακροπρόθεσμη ενεργειακή ασφάλεια στα Βαλκάνια. Η πρωτοβουλία Open Balkans, στην οποία συμμετέχουν η Αλβανία, η Βόρεια Μακεδονία και η Σερβία, κέρδισε δυναμική τον περασμένο Ιούνιο με την υπογραφή συμφωνιών για θέματα όπως η φοροδιαφυγή και η αναγνώριση τίτλων σπουδών, ενώ περισσότερες χώρες ενδέχεται να ενταχθούν στο μέλλον. Επιπλέον, η ΕΕ ανακοίνωσε 1 δις ευρώ ως οικονομική βοήθεια για την περιοχή το Δεκέμβριο, παρέχοντας ώθηση στη βραχυπρόθεσμη ανάπτυξη.

Τέλος, για την Τουρκική οικονομία, η Focus Economics σημειώνει ότι επηρεάστηκε σημαντικά από τον πόλεμο στην Ουκρανία, με διαταραχές στις τιμές της ενέργειας και των τροφίμων που συνέβαλαν σε επίπεδα ρεκόρ για τον πληθωρισμό το 2022. Το έλλειμμα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών της χώρας διευρύνθηκε στο μεγαλύτερο των τελευταίων εννέα ετών λόγω του υψηλότερου λογαριασμού για τις εισαγωγές ενέργειας. Η υποτίμηση της λίρας επιδείνωσε αυτές τις συνθήκες και ως αποτέλεσμα, η αύξηση του ΑΕΠ μειώθηκε κατά το ήμισυ σε σχέση με το προηγούμενο έτος. Παρά τις δυσμενείς επιπτώσεις του πολέμου, η Τουρκία κατάφερε να μετριάσει ορισμένες από τις ζημιές διατηρώντας μια σχετικά ουδέτερη στάση στη σύγκρουση. Ενώ καταδίκασε την εισβολή, η Τουρκία δεν επέβαλε κυρώσεις στη Ρωσία το 2022. Στην πραγματικότητα, το εμπόριο μεταξύ των δύο χωρών αυξήθηκε κατά τη διάρκεια του έτους, με την Τουρκία να εισάγει φθηνότερες πηγές ενέργειας από τη Ρωσία, οδηγώντας σε αύξηση 103% των εισαγωγών από τη Ρωσία, ενώ την ίδια στιγμή οι εξαγωγές στη Ρωσία αυξήθηκαν κατά σχεδόν 62%. Τον Ιούλιο του 2022, η Τουρκία διαδραμάτισε κρίσιμο ρόλο στη διαμεσολάβηση της Συμφωνίας Σιτηρών της Μαύρης Θάλασσας, εξασφαλίζοντας ζωτικής σημασίας προμήθειες σιτηρών για τη χώρα. Ωστόσο, το Μάρτιο του 2023, η Τουρκία διέκοψε τη διαμετακόμιση εμπορευμάτων που είχαν επικυρωθεί από τη Δύση στη Ρωσία μετά από πιέσεις από δυτικές χώρες.

Πηγές:

Ρυθμός μεγέθυνσης ΑΕΠ, Πληθωρισμός, Εναρμονισμένος Δείκτης Τιμών Καταναλωτή Ενέργειας, Τιμές ενέργειας: Πετρέλαιο, Αέριο: Oxford Economics – Global Economic Model.

Δείκτης PMI στη μεταποίηση: HIS Markit.

Δείκτης οικονομικού κλίματος: Διεύθυνση Οικονομικών και Χρηματοοικονομικών Υποθέσεων της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.

Σημειώσεις:

Ρυθμός μεγέθυνσης ΑΕΠ: Πρόκειται για τον ετήσιο ρυθμό μεταβολής του ΑΕΠ σε σταθερές τιμές.

Πληθωρισμός: Πρόκειται για τον ετήσιο ρυθμό μεταβολής του γενικού επιπέδου τιμών.

Εναρμονισμένος Δείκτης Τιμών Καταναλωτή Ενέργειας: Πρόκειται για τον εναρμονισμένο Δείκτη Τιμών Καταναλωτή ή αλλιώς τον ετήσιο ρυθμό μεταβολής του επιπέδου τιμών προϊόντων ενέργειας.

Τιμές ενέργειας: Πετρέλαιο, Αέριο: Πρόκειται για δείκτες που παρουσιάζουν την τιμή του πετρελαίου και του αερίου με έτος βάσης το 2015, το οποίο λαμβάνει την τιμή 100.

Δείκτης PMI στη μεταποίηση: Πρόκειται για το Δείκτη Υπευθύνων Προμηθειών στον κλάδο της μεταποίησης που καταγράφει τόσο τα επίπεδα παραγωγής, όσο και τις προσδοκίες για την εξέλιξή της στο άμεσο μέλλον (περίπου 6 μήνες προβλεπτική ικανότητα). Τιμές άνω του 50 σημαίνουν ότι η τιμή είναι καλύτερη σε σχέση με του προηγούμενου μήνα και σηματοδοτεί καλές προοπτικές για τους επόμενους 6 περίπου μήνες.

Δείκτης οικονομικού κλίματος: Ο δείκτης οικονομικού κλίματος (ESI) είναι ένας σύνθετος δείκτης που στόχο έχει να παρακολουθεί τη μεταβολή του ΑΕΠ είναι ένας σταθμισμένος μέσος όρος απαντήσεων σε επιλεγμένες ερωτήσεις που απευθύνονται σε επιχειρήσεις και σε καταναλωτές και σκοπό έχουν να προσδιορίσουν το οικονομικό κλίμα.

Τμήμα Έρευνας και Ανάπτυξης του Προγράμματος Συμπληρωματικής Εκπαίδευσης (E-learning) του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών Βάση Δεδομένων για Οικονομικές Προβλέψεις

* Επιστημονικός Υπεύθυνος Π.Ε. Πετράκης (Καθηγητής), Συνεργάτες Δρ. Π.Χ. Κωστής και Δρ. Κ.Η. Καυκά με ομάδα ερευνητών