Προβλήματα με προοπτικές για τον ελληνικό αγροτικό τομέα

Σχεδόν διακόσια χρόνια μετά την ίδρυση του ελληνικού κράτους, ο αγροτικός τομέας της χώρας μαστίζεται από προβλήματα όπως η απουσία υποδομών, τα συγκεχυμένα και ασαφή δικαιώματα ιδιοκτησίας, αλλά και από η αδυναμία πρόσβασης σε δανειακά κεφάλαια, που τον χαρακτήριζαν ήδη από την γέννησή του. Έχουν γίνει βέβαια βήματα, με πιο κρίσιμο την είσοδο της χώρας στην ΕΟΚ και τη συνακόλουθη εφαρμογή της ΚΑΠ. Σήμερα -αν και αποδυναμωμένα- συνεχίζει να κατέχει σημαντικό ρόλο στην ελληνική οικονομία, με τη συμβολή του στην Ακαθάριστη Προστιθέμενη Αξία να ξεπερνά το 4.3% το 2022.

Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ (2023), μετά από ανάλυση

Ένα από τα βασικά συμπεράσματα της έρευνας είναι ότι οι καλλιέργειες που αξιοποιούν τις περισσότερες εκτάσεις γης είναι και αυτές που πάσχουν από χαμηλότερη μέση παραγωγικότητα. Ακόμη, ο ελληνικός αγροτικός τομέας, εκτός του ότι δεν είναι ιδιαίτερα διαφοροποιημένος αναφορικά με την παραγωγή του, διαθέτει δυστυχώς χαμηλού μορφωτικού επιπέδου εργατικό δυναμικό, το οποίο καθιστά ιδιαίτερα δύσκολη την απορρόφηση νέων τεχνολογιών. Επιπλέον, χαμηλό καθίσταται και το επίπεδο των επενδύσεων τόσο λόγω της εκπαίδευσης αλλά και της δύσκολης πρόσβασης σε δανειακά κεφάλαια, καθώς και των μικρών εκτάσεων που δύναται να εκμεταλλευτεί η μέση αγροτική επιχείρηση, που την εμποδίζουν στη δημιουργία οικονομιών κλίμακας. Ενδεικτικά, ένας δείκτης ο οποίος χρησιμοποιείται συχνά για να μετρηθεί η εκμηχάνιση του κλάδου είναι ο αριθμός των ελκυστήρων, με την Ελλάδα να κατατάσσεται στις τελευταίες θέσεις μεταξύ των ευρωπαϊκών χωρών.

Δεν γινεται να προβούμε σε παρατηρήσεις ως προς τις προοπτικές ανάπτυξης του αγροτικού τομέα στην ελλάδα και των τρόπων αξιοποίησης αυτών αν δεν λάβουμε υπόψη μας το σοβαρότατο ζήτημα της κλιματικής αλλαγής. Τα δεδομένα και οι προβλέψεις του ΟΟΣΑ (2016) για την επίδραση αυτής στον αγροτικό τομέα είναι δυσοίωνα, με την Ελλάδα να αναμένεται να ζημιωθεί σημαντικά -σε όρους μείωσης της απόδοσης των καλλιεργειών τουλάχιστον κατά 15% έως το 2050- λόγω συνακόλουθων αυτής μεταβολών όπως η αύξηση της συχνότητας και της έντασης ακραίων καιρικών φαινομένων, η μείωση στα μοτίβα των βροχοπτώσεων και η αύξηση στη θερμοκρασία του αέρα. Αυτά θα οδηγήσουν σε αναντιστοιχία μεταξύ των συνθηκών και των διαθέσιμων πόρων κάθε περιοχής και των αναγκών διαφόρων καλλιεργειών, προοικονομώντας απαίτηση ανακατανομής των αγροτικών δραστηριοτήτων στην επικράτεια. Ενδεικτικά παρακάτω παρατίθενται προβλεπόμενα αποτελέσματα για τις κύριες αγροτικές περιοχές της χώρας:

Πηγή: WWF Hellas (2009)
Σημείωση: το κόκκινο χρώμα υποδηλώνει αύξηση και το μπλε μείωση

Η έρευνα, συγκρίνοντας διεθνή στατιστικά των εμπορικών ισοζυγίων παγκοσμίως, κατέδειξε τις ευκαιρίες που θα μπορέσει να αξιοποιήσει ο ελληνικός αγροτικός τομέας. Σε εγχώριο επίπεδο, οι έλληνες αγρότες θα μπορούσαν να στραφούν σε καλλιέργειες όπως τα πορτοκάλια, τα μανταρίνια, τα λαχανικά, ο ηλιόσπορος, ο καρπός της ελιάς, οι ντομάτες και τα δημητριακά. Σε παγκόσμια κλίμακα, ενδιαφέρον παρουσιάζουν αγαθά όπως ο ηλιόσπορος, η ταπιόκα, τα λαχανικά, η ελαιοκράμβη, ο σόργος, ο καφές, τα ζαχαροκάλαμα και ο ανανάς.

Για την ελληνική αγορά, ευκαιρίες μπορεί να υπάρχουν εάν καταστεί δυνατή η παραγωγή ορισμένων αγαθών που εισάγονται. Αυτό βέβαια απαιτεί μεγαλύτερη παραγωγική αποτελεσματικότητα σε σχέση με τις άλλες ανταγωνιστικές χώρες (δηλαδή παραγωγή με μικρότερο ανά μονάδα κόστος), κάτι το οποίο ενδεχομένως να είναι εφικτό μέσω των μειωμένων μεταφορικών εξόδων και δασμών. Άλλες ενδιαφέρουσες ευκαιρίες από εμπορικής άποψης καταγράφουν το σιτάρι και ο ακατέργαστος καπνός, καθότι εμφανίζουν ιδιαίτερα μεγάλα επίπεδα εξαγωγών και εισαγωγών, αλλά και προϊόντα όπως τα σταφύλια και τα παράγωγα προϊόντα τους, το κριθάρι και τα προϊόντα κριθαριού, οι σπόροι ηλιόσπορου, τα μήλα μαζί με άλλες παρασκευές και τα κρεμμύδια, μιας και εκεί διακρίνεται μεγάλο έλλειμμα παγκοσμίως.

Δυστυχώς, σύμφωνα με γεωπονικές έρευνες, οι μόνες παραγωγικές δραστηριότητες που πρόκειται να ευνοηθούν, και μάλιστα βραχυπρόθεσμα, είναι αυτές του βαμβακιού και τις ελιάς, ενώ όλες οι υπόλοιπες αναμένεται να πληγούν. Συνεπώς, ο τομέας θα πρέπει να επενδύσει στην προσαρμογή των ήδη αναπτυσσόμενων καλλιεργειών ώστε τουλάχιστον να διατηρήσει τις ήδη υπάρχουσες αποδόσεις εδαφών.

Σε επίπεδο χάραξης πολιτικής, για τη θωράκιση του κλάδου έναντι των προαναφερθεισών προκλήσεων, καθώς και για την αξιοποίηση των ευκαιριών που ανεδείχθησαν παραπάνω, απαιτείται αύξηση της ευελιξίας αλλά και της παραγωγικότητας του ελληνικού αγροτικού τομέα. Η τελευταία διέρχεται κυρίως μέσω της τεχνολογικής εξέλιξης, και είναι βασικός μοχλός αύξησης της παραγωγής και μείωσης της σπατάλης πόρων, ωθώντας και την μεγέθυνση του συνόλου της ελληνικής οικονομίας. Υπάρχουν πλέον πολλές Τ.Π.Ε. που έχουν αναπτυχθεί και μέλλει η υιοθέτησή τους από τους έλληνες αγρότες, όπως τα γεωγραφικά συστήματα πληροφοριών και οι αγροτικές εφαρμογές ακριβείας. Προς αυτή την κατεύθυνση, προτείνονται τα εξής:

● Σύνδεση των ερευνητικών τμημάτων των πανεπιστημίων με τον πρωτογενή τομέα και τις αγροτικές επιχειρήσεις.

● Φορολογικά κίνητρα & χρηματοδότηση για βελτιστοποίηση της κατανομής των πόρων μεταξύ των καλλιεργειών.

● Ποικιλομορφία καλλιεργήσιμων εκτάσεων στις διάφορες περιφέρειες.

● Ενημέρωση των αγροτών για τις εξελίξεις και το στρατηγικό σχεδιασμό αντιμετώπισης.

● Κινητοποίηση & επιβράβευση της καινοτομίας μέσω επιχειρηματικών διαγωνισμών.

Ακόμη, για το γενικότερο σχεδιασμό κρίνονται αναγκαία και τα εξής μέτρα:

● Διπλωματικές επαφές. Στόχοι:

○ Διατήρηση και επέκτασης της ήδη υπάρχουσας θέσης του εγχώριου κλάδου στο διεθνές στερέωμα του παγκόσμιου εμπορίου.

○ Διαμόρφωση αμοιβαία επωφελών εμπορικών συμφωνιών.

● Μείωση εκπομπών ρύπων:

○ Επιβολή τελών ρύπανσης.

○ Έκδοση εμπορεύσιμων αδειών ρύπανσης.

○ Θέσπιση κανόνων ως προς τη χρησιμοποιούμενη τεχνολογία.

○ Κίνητρα μέσω κατάλληλης διαμόρφωσης των εισοδηματικών ενισχύσεων.

Τίτλος Έρευνας: Κλιματική Αλλαγή, Τεχνολογικές Μεταβολές & Επιχειρηματικές Ευκαιρίες στον ελληνικό Αγροτικό τομέα.

Αναστάσιος Σαμαράς-Μάλαμας, Economic and Commercial Section @ Embassy of Argentina in Greece

Χριστόφορος Καψάλης, Pre-Sales Executive @ Wikifarmer