Χρηματοοικονομικός αλφαβητισμός, χρηματοοικονομική ευημερία και χρηματοοικονομική ελευθερία

Money does not buy you happiness, but lack of money certainly buys you misery. Τα χρήματα δεν σας αγοράζουν την ευτυχία, αλλά η έλλειψη χρημάτων σίγουρα σας αγοράζει τη δυστυχία.

Daniel Kahneman, Nobel Prize 2002

Η σπουδαιότητα του Χρηματοοικονομικού Αλφαβητισμού

Η επίτευξη της ατομικής, οικογενειακής, αλλά και κοινωνικής ευημερίας των πολιτών θα έπρεπε να ήταν ο απώτερος σκοπός όλων των κρατών. Όμως η πραγματικότητα είναι τελείως διαφορετική και θα πρέπει οι πολίτες από μόνοι τους να αντιμετωπίσουν σε ένα βαθμό τις αδυναμίες των συστημάτων.

Η πολυπλοκότητα του Χρηματοπιστωτικού συστήματος, η υπάρχουσα παγκόσμια και εγχώρια υπερχρέωση, οι συχνές χρηματοπιστωτικές κρίσεις, οι επιπτώσεις της πανδημίας, ο Ουκρανικός πόλεμος και πρόσφατα ο υψηλός πληθωρισμός σε συνδυασμό με τα χαμηλά επιτόκια καταθέσεων συνηγορούν ότι η χρηματοοικονομική εκπαίδευση και πιο συγκεκριμένα ο χρηματοοικονομικός αλφαβητισμός αποτελεί απαραίτητη δεξιότητα του 21^ου αιώνα.

Ο χρηματοοικονομικός αλφαβητισμός  αποτελεί τον κυρίαρχο όρο ο οποίος καλύπτει τις διάφορες καθημερινές πτυχές της σωστής διαχείρισης των χρημάτων μας, με ιδιαίτερη έμφαση στην αποταμίευση και στην επένδυση.

Πιο συγκεκριμένα ο ΟΟΣΑ όρισε το χρηματοοικονομικό αλφαβητισμό ως «το συνδυασμό ετοιμότητας, γνώσης, δεξιότητας, νοοτροπίας και συμπεριφοράς, απαραίτητα στοιχεία για τη σωστή λήψη χρηματοοικονομικών αποφάσεων με στόχο την επίτευξη της ατομικής χρηματοοικονομικής ευημερίας» (Atkinson & Messy, 2012; G20, 2012). Συμπυκνώνει το σύνολο των χρηματοοικονομικών γνώσεων και δράσεων που αφορούν τόσο το άτομο (personal finance), όσο και την οικογένεια (family finance). Στα πλαίσια μιας ολιστικής χρηματοοικονομικής προσέγγισης το Personal Finance περιλαμβάνει την δημιουργία εισοδήματος (income), την (έξυπνη) κατανάλωση (spending), τον περιορισμό της υπερβολικής κατανάλωσης (overspending), την κατάρτιση και την πιστή εφαρμογή ενός προϋπολογισμού (budgeting), τις σχέσεις μας με τις  τράπεζες (banking), την προστασία μας μέσα από την ασφάλιση (insurance), το ύψος και την διαχείριση των  στεγαστικών δανείων (mortgage loans), τις επενδύσεις (investments), τον προγραμματισμό για την συνταξιοδότηση  (retirement planning), τον σωστό προγραμματισμό των φόρων (tax planning) και  γενικότερα την βέλτιστη διαχείριση της  περιουσίας μας.

Τι είναι και πως ορίζεται η χρηματοοικονομική ευημερία;

Απαραίτητη προϋπόθεση για την ευημερία των πολιτών είναι η ύπαρξη χρηματοοικονομικής ευημερίας.

Η έννοια της χρηματοοικονομικής ευημερίας (financial wellbeing) ορίστηκε για πρώτη φορά το 2015 από το γραφείο του καταναλωτή για την χρηματοοικονομική προστασία των Ηνωμένων Πολιτειών (The Consumer Financial Protection Bureau), με τίτλο «Financial Wellbeing: The Goal of Financial Education». Μετά από σχετική έρευνα, 59 καταναλωτών/επενδυτών και 30 επαγγελματιών του χώρου των χρηματοοικονομικών υπηρεσιών, απάντησαν σχετικά με σκοπό τον ορισμό της χρηματοοικονομικής ευημερίας (financial wellbeing) και τους προσδιοριστικούς παράγοντες που την διαμορφώνουν.

Τα αποτελέσματα που προέκυψαν από την έρευνα ήταν εξαιρετικού ενδιαφέροντος και θα εστιάσουμε την προσοχή μας σε μερικά από αυτά.

Πρώτον: Η ανάλυση των συνεντεύξεων από ειδικούς, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η χρηματοοικονομική ευημερία ορίζεται σαν μία κατάσταση στην οποία ένα άτομο μπορεί να εκπληρώσει πλήρως τις τρέχουσες, χρηματοοικονομικές του υποχρεώσεις, να αισθάνεται σιγουριά για το χρηματοοικονομικό του μέλλον και να μπορεί να κάνει επιλογές που να του επιτρέπουν να απολαύσει την ζωή του.

Δεύτερον: H χρηματοοικονομική ευημερία έχει τέσσερα κεντρικού ενδιαφέροντος στοιχεία που προκύπτουν από όλους δυνατούς συνδυασμούς της χρηματοοικονομικής ελευθερίας (financial freedom) και της χρηματοοικονομικής ασφάλειας (financial security) για το παρόν και το μέλλον.

Αν θέλαμε σχηματικά να αναπαραστήσουμε τα τέσσερα (4) στοιχεία που πηγάζουν από αυτές τις δύο παραμέτρους, δημιουργείται η παρακάτω μήτρα:

Τα τέσσερα στοιχεία της χρηματοοικονομικής ευημερίας

Έλεγχος των οικονομικών σε καθημερινή και μηνιαία βάση: τα άτομα με υψηλά επίπεδα χρηματοοικονομικής ευημερίας αισθάνονται ότι έχουν τον έλεγχο των οικονομικών τους, τόσο σε ημερήσια όσο και σε μηνιαία βάση. Τα άτομα αυτά καλύπτουν με επάρκεια τα έξοδα τους, πληρώνουν τους λογαριασμούς τους στην ώρα τους και δεν αγχώνονται για το αν θα τους φτάσουν τα χρήματά τους, αφού έχουν προνοήσει για αυτό. Ελέγχουν εκείνοι τα οικονομικά τους και δεν ελέγχονται από αυτά.

Ικανότητα απορρόφησης εκτάκτων χρηματοοικονομικών απαιτήσεων (financial shocks): βασιζόμενοι σε ένα συνδυασμό παραγόντων όπως αποταμίευση, κεφάλαια έκτακτης ανάγκης, διάφορων ειδών ασφαλιστήρια, ψυχολογική στήριξη από οικογένεια & φίλους, οι άνθρωποι που αισθάνονται χρηματοοικονομική ευημερία δεν ανησυχούν σε περίπτωση που προκύψει κάποιο απρόβλεπτο γεγονός πχ κλοπή, βλάβη ή άλλα έκτακτα έξοδα.

Είναι στο σωστό δρόμο εκπλήρωσης των χρηματοοικονομικών τους στόχων: τα άτομα με υψηλά επίπεδα χρηματοοικονομικής ευημερίας, ανεξάρτητα του αν έχουν κάποιο επίσημο σχέδιο, φαίνεται να θέτουν χρηματοοικονομικούς στόχους τους οποίους και επιτυγχάνουν.

Άμεσο αποτέλεσμα της ουσιαστικής χρηματοοικονομικής γνώσης και της επίτευξης της χρηματοοικονομικής ευημερίας είναι η επίτευξη της Χρηματοοικονομική μας ελευθερίας και απόλαυσης της ζωής: τα άτομα που έχουν υψηλή αίσθηση χρηματοοικονομικής ευημερίας συνδυάζουν αποτελεσματικά τα «πρέπει» και τα «θέλω» τους. Αυτό δεν επιτυγχάνεται απαραίτητα επειδή έχουν υψηλό εισόδημα, αλλά επειδή προγραμματίζουν σωστά και διαχειρίζονται αποτελεσματικά τα χρήματά τους.

Κάθε άτομο ορίζει διαφορετικά την χρηματοοικονομική ελευθερία , θα μπορούσαμε όμως να ισχυρισθούμε  ότι ένα άτομο είναι χρηματοοικονομικά ελεύθερο αν έχει αρκετές αποταμιεύσεις, επενδύσεις και μετρητά για να υποστηρίξει οικονομικά τον τρόπο ζωής που επιθυμεί για αυτόν και την  οικογένειά του.

Σημαίνει επίσης την συγκέντρωση ενός ποσού αποταμιεύσεων που θα σας επιτρέψει να συνταξιοδοτηθείτε νωρίς ή να ακολουθήσετε οποιαδήποτε καριέρα επιθυμείτε, χωρίς η ζωή σας να καθοδηγηθείτε από την ανάγκη να κερδίζετε μέσω της εργασίας σας ένα συγκεκριμένο ποσό κάθε μήνα…

Τα θέματα που συνδέονται με την χρηματοοικονομική ελευθερία είναι:

• Η ελευθερία των  προσωπικών επιλογών μας
• Η χρηματοοικονομική μας και προσωπική  ασφάλειας
• Η ελευθερία του να απολαύσουμε  την ζωή μας και τον χρόνο μας.

Τα βήματα που οδηγούν στην προσωπική μας χρηματοοικονομική ελευθερία

Αξίζει να σημειώσουμε ότι η  ηλικία δεν καθορίζει την χρηματοοικονομική μας ελευθερία· οι αποταμιεύσεις και το εισόδημά μας την καθορίζουν. Η χρηματοοικονομική ελευθερία μπορεί να επιτευχθεί σε οποιαδήποτε ηλικία ακολουθώντας τα παρακάτω βήματα, θέτοντας στόχους και παραμένοντας αφοσιωμένοι σε αυτούς, για όσο χρόνο απαιτείται.

Βήμα 1^ο: Δημιουργήστε εναλλακτικές   πηγές εισοδήματος

Βήμα 2^ο: Απαλλαχθείτε από τυχόν χρέη ,αποφεύγοντας παράλληλα την ανάληψη επιπρόσθετων χρεών

• Επιδιώξτε την πλήρη αποπληρωμή των υπολοίπων των πιστωτικών σας καρτών, το συντομότερο δυνατόν
• Ζήστε ανάλογα με τις  χρηματοοικονομικές  σας δυνατότητες
• Τηρείστε έναν αυστηρό προϋπολογισμό εσόδων /εξόδων περικόπτοντας τα περιττά έξοδα

Βήμα 3^ο: Αποταμιεύστε δημιουργώντας ένα επαρκές κεφάλαιο  και ένα επαρκές κεφάλαιο έκτακτης ανάγκης (emergency fund)

Βήμα 4^ο: Επενδύστε σε διεθνικά Αμοιβαία Κεφάλαια ,τοποθετώντας κάθε μήνα ένα σταθερό ποσό  εφαρμόζοντας τις διαχρονικά  αναλλοίωτες αρχές της διεθνικής και διαχρονικής διαφοροποίησης των επενδύσεων σας.

Βήμα 5^ο: Αυξήστε το εισόδημα από τις επενδύσεις σας σε υψηλότερα επίπεδα ​​από το εισόδημα που λαμβάνετε από την εργασία σας

Συμπεράσματα

Η επίτευξη της ατομικής, οικογενειακής, αλλά και κοινωνικής ευημερίας των πολιτών θα έπρεπε να ήταν ο απώτερος σκοπός όλων των κρατών. Όμως η υπερχρέωση των κρατών της Δύσης και η μακροβιότητα  μεταφέρουν τα προβλήματα αλλά και τις λύσεις τους στους  ίδιους τους πολίτες.

Η απόλαυση της ζωής  που θα έπρεπε να ήταν ο τελικός σκοπός του ατόμου ,περνάει μέσα από την χρηματοοικονομική υγεία των πολιτών ,την χρηματοοικονομική τους εκπαίδευση  και την χρηματοοικονομική ελευθερία .

Επενδύουμε λοιπόν αρχικά  στον εαυτό μας, στην εκπαίδευση μας, στις εμπειρίες μας, στην ανάπτυξη των δεξιοτήτων μας και στο πιο σημαντικό την υγεία μας.

Από την άλλη μεριά η βελτίωση της χρηματοοικονομικής μας υγείας και η επίτευξη της χρηματοοικονομικής μας ανεξαρτησίας, θα οδηγήσουν στην μείωση του χρηματοοικονομικού μας άγχους και σε μια καλύτερη ποιότητα ζωής, που είναι τελικά ο βασικός σκοπός του ανθρώπου.

Μην ξεχνάτε ότι το μεγαλύτερο ταξίδι της ζωής ξεκινάει με ένα μικρό πρώτο βήμα…

* Νικόλαος Φίλιππας, Καθηγητής Χρηματοοικονομικής Πανεπιστημίου του Πειραιά, Πρόεδρος και Ιδρυτής του Ινστιτούτου Χρηματοοικονομικού Αλφαβητισμού