Αναδυόμενες Ψηφιακές Τεχνολογίες και «Δεδομενο-ποίηση» της Εργασίας

Ένας αυξανόμενος όγκος ερευνών υπογραμμίζει ότι αναδυόμενες ψηφιακές τεχνολογίες δημιουργούν νέες οργανωσιακές πραγματικότητες και συνθήκες εργασίας στη σύγχρονη επιχείρηση, καθώς αυτοματοποιούν και ενισχύουν διαδικασίες που παραδοσιακά εκτελούνταν από ανθρώπους. Για παράδειγμα, πρόσφατες μελέτες έχουν δείξει ότι η τεχνητή νοημοσύνη (TN) αυτοματοποιεί εργασίες εξυπηρέτησης πελατών όπως επίσης τη συγγραφή διαφημιστικού υλικού ή τη δημιουργία περιεχομένου για εκπαιδευτικές διαδικασίες. Ο μετασχηματισμός μέσω της αυξημένης χρήσης αναδυόμενων ψηφιακών τεχνολογιών θεωρείται συχνά ως βασικός παράγοντας ανάπτυξης και καινοτομίας.

«Οι ψηφιακές τεχνολογίες σύμμαχος των επιχειρήσεων στην ενεργειακή εξοικονόμηση»

Αναδυόμενες ψηφιακές τεχνολογίες παρέχουν πληθώρα ευκαιριών εάν οι επιχειρήσεις έχουν τη δυνατότητα και τα απαιτούμενα χαρακτηριστικά ώστε να συμμετάσχουν ουσιαστικά στον αποκαλούμενο ψηφιακό μετασχηματισμό. Μια κυρίαρχη ιδέα είναι ότι ο ψηφιακός μετασχηματισμός οδηγεί σε ευνοϊκά αποτελέσματα. Η εν λόγω θέση, ωστόσο, εμποδίζει την κατανόηση της συχνά απαιτητικής αλλά και απειλητικής φύσης των ψηφιακών τεχνολογιών για τα άτομα που εργάζονται και αλληλεπιδρούν στη σύγχρονη επιχείρηση. Στο παρόν άρθρο, εστιάζουμε σε δύο αναδυόμενες τεχνολογίες και παραθέτουμε τις σκέψεις μας για τον διττό ρόλο αυτών στον σύγχρονο εργασιακό κόσμο. Υπογραμμίζουμε ότι παρά τις δυνατότητές τους και τις πολλαπλές ευκαιρίες που παρέχουν, οι αναδυόμενες αυτές ψηφιακές τεχνολογίες εγείρουν επίσης σημαντικές ανησυχίες σχετικά με το μέλλον της εργασίας και της σύγχρονης επαγγελματικής ζωής, καθώς πολλές θέσεις εργασίας βρίσκονται υπό συνεχή επιτήρηση μιας και ελέγχονται από αλγορίθμους που τροφοδοτούνται με δεδομένα. Η θέση μας είναι ότι ο σύγχρονος εργασιακός κόσμος καλείται να διαχειρισθεί ένα συνεχώς αναπτυσσόμενο φαινόμενο: τη ‘δεδομενοκρατία’ της εργασίας.

Φορητές ψηφιακές συσκευές βασισμένες σε TN για τομείς υψηλού κινδύνου

Πρόσφατα, διάφορες επιχειρήσεις έχουν αντιληφθεί τη δυνατότητα χρήσης φορητών συσκευών και τεχνολογιών, όπως ρολόγια συλλογής δεδομένων, ανιχνευτών κίνησης, έξυπνα γιλέκα και έξυπνου εξοπλισμού ατομικής προστασίας, για την υποστήριξη του εργατικού δυναμικού και τη διασφάλιση της ασφάλειας και της υγείας στο χώρο εργασίας. Η χρήση τέτοιων εργαλείων έχει τη δυνατότητα να συλλέγει και να αναλύει real-time δεδομένα και έτσι να επαναπροσδιορίζει διαδικασίες σε τομείς υψηλού κινδύνου, όπως τον κατασκευαστικό κλάδο, ορυχεία, εργοστασιακούς χώρους καθώς και κλάδους που απαιτούν χειρωνακτικές εργασίες, μιας και τα εργαλεία αυτά μπορούν να αποτρέψουν ή να αντιμετωπίσουν διαφόρους κινδύνους κατά τη διάρκεια της εργασίας. Όπως σημειώνει ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός για την Ασφάλεια και την Υγεία στην Εργασία, τέτοιου είδους τεχνολογίες παρακολούθησης συστηματικά παρατηρούν, παρακολουθούν ή επιβλέπουν και ελέγχουν την πρόοδο ή την ποιότητα εκτέλεσης μιας εργασίας, με βάση έναν αισθητήρα ή ένα σύνολο αισθητήρων που συλλέγουν πληθώρα δεδομένων. Για παράδειγμα, μέσω της συλλογής δεδομένων μέσω θερμικής καταπόνησης, ανίχνευσης, κίνησης και επαναλαμβανόμενων κινήσεων και της ανάλυσης τέτοιων δεδομένων με βάση την TN, έξυπνα γιλέκα μπορούν να κάνουν προβλέψεις και δύνανται να ενισχύσουν την πρόληψη εργατικών ατυχημάτων παρέχοντας στον εργαζόμενο εξατομικευμένη και σε πραγματικό χρόνο ανατροφοδότηση σχετικά με τον τρόπο εκτέλεσης μιας εργασίας και την αποφυγή κινδύνων. Ωστόσο, τέτοιες φορητές συσκευές που βασίζονται στην TN προκαλούν ηθικές ανησυχίες μιας και οι εργαζόμενοι παρακολουθούνται συνεχώς, γεγονός που μπορεί να οδηγήσει σε απώλεια του ελέγχου της εργασίας λόγω αλγοριθμικής διαχείρισης της ποιότητας και του ρυθμού απόδοσης.

Metaverse για τη βελτίωση εκπαίδευσης εργαζομένων σε ζητήματα ασφάλειας

Το metaverse είναι επί του παρόντος ένα κυρίαρχο θέμα συζήτησης στον επιχειρηματικό κόσμο προσελκύοντας πολλή προσοχή και ενδιαφέρον. Το metaverse αναφέρεται σε πλήρως ψηφιακούς, δυναμικούς, και εξελισσόμενους τρισδιάστατους εικονικούς κόσμους που είναι προσβάσιμοι μέσω interfaces, όπως για παράδειγμα η εικονική ή επαυξημένη πραγματικότητα. Η επαναστατική ιδέα πίσω από το metaverse είναι ότι θα ενσωματώνει επίσης την κοινωνική και οικονομική υποδομή για τη διενέργεια συναλλαγών, αλλά και για οργάνωση μέσα σε αυτούς τους εικονικούς κόσμους. Είναι σημαντικό ότι το metaverse αναμένεται να αυξήσει τη συνδεσιμότητα μεταξύ οργανισμών και ατόμων και να μεταμορφώσει τους τρόπους με τους οποίους ο άνθρωπος εκτελεί την εργασία του ή αλληλοεπιδρά με το περιβάλλον του. Σήμερα, κορυφαίες εταιρείες εφαρμόζουν ήδη τις αρχές του metaverse και πραγματοποιούν εικονικές εκθέσεις, συνέδρια, συναντήσεις, σχεδίαση προϊόντων μέχρι και εικονική εκπαίδευση. Το metaverse πιστεύεται γενικά ότι θα αποτελέσει την επόμενη γενιά του internet, έχοντας επιχειρηματικό αντίκτυπο αντίστοιχο με αυτό. Επιχειρήσεις ήδη καλούν τους/τις εργαζομένους τους να κάνουν χρήση του metaverse και ένας σημαντικός τομέας είναι η εκπαίδευση των εργαζομένων που συχνά εισέρχονται στο metaverse μέσω εικονικής πραγματικότητας.

Μια ιδιαίτερα επιτυχημένη περίπτωση χρήσης του metaverse είναι αυτή μιας σουηδικής κατασκευαστικής εταιρείας που ονομάζεται Skanska. Η Skanska είναι μια από τις μεγαλύτερες κατασκευαστικές εταιρείες της Ευρώπης και συνεργάστηκε με την εταιρία OutHere για να εφαρμόσει μια λύση για τη βελτίωση της εκπαίδευσης των εργαζομένων της σε θέματα ασφάλειας μέσω της χρήσης metaverse και την ύπαρξη ενός εικονικού εργοταξίου. Πριν εισέλθει στο πραγματικό εργοτάξιο, το άτομο μπορεί να χρησιμοποιήσει ένα σετ εικονικής πραγματικότητας και να εισέλθει σε ένα εικονικό εργοτάξιο όπου συμβαίνουν παρ’ ολίγον θανατηφόρες εμπειρίες και απροσδόκητα ζητήματα και ο/η χρήστης πρέπει να βρει λύσεις. Με αυτόν τον τρόπο, ο/η εργαζόμενος εξοικειώνεται με πιθανά προβλήματα και τρόπους επίλυσής τους.

Το κύμα μετασχηματισμού που ξεκίνησε με την υιοθέτηση των αναδυόμενων ψηφιακών τεχνολογιών στο χώρο εργασίας βρίσκεται ακόμη στα αρχικά του στάδια. Μέσω των παραπάνω παραδειγμάτων γίνεται αντιληπτό ότι το μέλλον της εργασίας θα εμπεριέχει και ίσως θα ελέγχεται από ψηφιακές τεχνολογίες που θα βασίζονται σε μεγάλο όγκο δεδομένων. Τέτοιου είδους αναδυόμενες ψηφιακές τεχνολογίες «διευρύνουν την εμβέλεια των οργανισμών στην παρακολούθηση, τον έλεγχο και την καθοδήγηση των συμπεριφορών των ατόμων» (Bailey et al., 2022) μέσω συλλογής και ανάλυσης δεδομένων. Επίσης, επιτρέπουν την αλγοριθμική διαχείριση των εργαζομένων, η οποία μπορεί να δημιουργήσει τόσο θετικά όσο και αρνητικά αποτελέσματα και για αυτόν τον λόγο εγείρονται ερωτήματα για τον ρόλο τους ή ακόμη και για την αναγκαιότητά τους. Για παράδειγμα, ψηφιακές πλατφόρμες, όπως η Uber και η Volt, παρακολουθούν τους εργαζόμενους στις πλατφόρμες τους και αξιολογούν τις επιδόσεις αυτών μέσω ανάλυσης δεδομένων και μοντέλων TN. Αυτό ανάγκασε την Ευρωπαϊκή Ένωση να εκδώσει οδηγίες για τις ψηφιακές πλατφόρμες για να εξασφαλίσει δίκαιη μεταχείριση και συνθήκες εργασίας για τους εργαζόμενους σε τέτοιου είδους πλατφόρμες, όπως επίσης να εξαλείψει τον δυνητικά καταχρηστικό χαρακτήρα του αυτοματισμού στον χώρο εργασίας.

Συμπερασματικά, αυτό το οποίο υπογραμμίζουμε στο παρόν άρθρο είναι ότι ο εργασιακός χώρος σήμερα γίνεται όλο και πιο ‘δεδομενοκρατούμενος’. Με άλλα λόγια, οι σύγχρονοι εργαζόμενοι αντιμετωπίζουν μια άνευ προηγουμένου ‘δεδομενοκρατία΄ της εργασίας τους που απαιτεί ανάπτυξη νέων ικανοτήτων για την αποτελεσματική εκτέλεση εργασιών δεδομένων, την επέκταση της επαγγελματικής γνώσης και τη συνεργασία με άλλες ειδικότητες που εισβάλλουν στην επαγγελματική τους ζωή όπως επιστήμονες δεδομένων ή ειδικούς TN (βλ. Ε. Κρασαδάκη, Σ. Τριαντάρη, Κ. Ζοπουνίδης, Κοινωνικές/Επικοινωνιακές και Ψηφιακές Δεξιότητες στην Εκπαίδευση και στην Εργασία τον 21ο αιώνα, Εκδόσεις Κλειδάριθμος, 2023). Επίσης, αυτό σημαίνει ότι λόγω των αναδυόμενων ψηφιακών τεχνολογιών, οι εργαζόμενοι αντιμετωπίζουν την ανάγκη για εκτέλεση τόσο των εργασιών τους όσο και την ενασχόληση τους με εργασίες που αφορούν τη δημιουργία, συλλογή και ερμηνεία δεδομένων. Πώς μπορούμε όμως να διαχειριστούμε τη δεδομενο-κρατία της εργασίας με τέτοιο τρόπο ώστε να επωφεληθούμε των θετικών και να αποφύγουμε τις αρνητικές επιπτώσεις της;

Καθηγητής Κωνσταντίνος Ζοπουνίδης, Ακαδημαϊκός
Βασιλική Ακαδημία Οικονομικών & Χρηματοοικονομικών
Βασιλική Ευρωπαϊκή Ακαδημία των Διδακτόρων
Επίτιμος Δρ. ΑΠΘ
Πολυτεχνείο Κρήτης & Audencia Business School, France

Επίκουρος Καθηγητής Άγγελος Κωστής
Wallander Research Fellow
Ερευνητής στο Lab Τεχνητής Νοημοσύνης
Σουηδικό Κέντρο για Ψηφιακή Καινοτομία
Umea School of Business, Economics & Statistics
Πανεπιστήμιο του Ούμεο, Σουδία