Η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα καλείται να επιλέξει κατεύθυνση στα επιτόκια

Η  Ευρωπαϊκή  Κεντρική  Τράπεζα (ΕΚΤ),   μετά  την  έναρξη (Φεβρουάριος  2022)  των  πολεμικών  συγκρούσεων  της  Ρωσίας  στην  Ουκρανία, αύξησε   σε  σύντομο  χρονικό  διάστημα (Ιούλιος 2022- Σεπτέμβριος  2023)   το  επίπεδο  των  επιτοκίων  ως  μέτρο  ελέγχου  του  πληθωριστικού  κύματος   από το 0%  στο  4,5%, προσδοκώντας  ότι  τα  αποτελέσματα  της  συγκεκριμένης  νομισματικής  πολιτικής  θα  εμφανισθούν  μετά  την  πάροδο  12-18  μηνών.

Η  ΕΚΤ  θεωρούσε  ότι  με την  αύξηση των  επιτοκίων  θα  ελέγξει  την  εκρηκτική αύξηση  του  πληθωρισμού  με  μείωση  της  ζήτησης  και  με την  δημιουργία  συνθηκών  ευνοϊκότερης  ισορροπίας  της  συνολικής  προσφοράς. Όμως, όπως  προκύπτει  εκ  του  αποτελέσματος, ο  πληθωρισμός  της  τελευταίας  σχεδόν  διετίας  δεν  είναι  νομισματικής  προέλευσης  και  ως  εκ  τούτου  η  αντιμετώπιση  του  δεν   θα  μπορούσε   να  προκύψει  από  μέτρα (αύξηση  επιτοκίων)  νομισματικής  πολιτικής (Olivier Passet,Xerfi, 2022).

H  παρατήρηση  αυτή  ερμηνεύει  τη  συντελούμενη  κατά την τελευταία  διετία  μη  επαρκή  αντιμετώπιση  του  πληθωρισμού, με  αποτέλεσμα  η  μείωση  της  ζήτησης  να  επιφέρει  επιβράδυνση  της  οικονομικής  δραστηριότητας, διατήρησης  της  ανεργίας  σε  υψηλά  επίπεδα, μετεξελίσσοντας  το  πληθωριστικό  φαινόμενο  στην Ευρώπη, με  διαφοροποιήσεις  μεταξύ  των  κρατών-μελών  της  Ευρωπαϊκής Ένωσης,  σε  κίνδυνο  εγκαθίδρυσης  συνθηκών  στασιμοπληθωρισμού, στασιμότητας  και ύφεσης. Βέβαια, η ΕΚΤ εκτιμούσε  ότι  η επαναφορά  του  πληθωρισμού  σε  επίπεδο χαμηλότερο  του 2%  θα ήταν δυνατόν  να  επιτευχθεί  με  περιορισμένες  αυξήσεις  επιτοκίων.

Όμως,  ένας    βασικός  λόγος  των  δυσμενών  εξελίξεων  του  πληθωρισμού  στην  Ευρώπη  και ιδιαίτερα του  πληθωρισμού  των  τροφίμων, της  καθίζησης  της  αγοραστικής  δύναμης  των  μισθών  και των  εισοδημάτων  των  νοικοκυριών, της  βίαιης  ανισοκατανομής  του  εισοδήματος, της  φτωχοποίησης, κ.λ.π., προς  όφελος  της  υπερ-κερδοφορίας,   ιδιαίτερα,  των  επιχειρήσεων  ενέργειας  και  των  επιχειρήσεων  της  αλυσίδας  μεταφορών  και  τροφίμων (πληθωρισμός  κερδών)  είναι  τόσο  οι  περιορισμένοι  πόροι  που  διατίθενται για την  ανακούφιση  των  νοικοκυριών, όσο  και  ότι οι αυξήσεις  των  τιμών  των  ενεργειακών  προϊόντων  και  των  τροφίμων στα  κράτη-μέλη της  Ευρωπαϊκής  Ένωσης  ήταν  και  είναι  πολλαπλάσιες  από  το  κόστος  παραγωγής  τους.

Επίσης  είναι  ότι  ως  πληθωρισμός  της  προσφοράς  απαιτείται   για την αντιμετώπιση  του ο  σχεδιασμός  και η υλοποίηση   πολιτικών  καθώς  και  η  διάθεση των   αναγκαίων   πόρων   μετασχηματισμού  της  προσφοράς  ενέργειας  και  μείωσης  των  τιμών   των  ενεργειακών  προϊόντων, όσο και   μετασχηματισμού  της  προσφοράς  της  αλυσίδας   των    τροφίμων  και  μείωσης  των  τιμών  τους.  Αντίθετα, η  ΕΚΤ  με την αύξηση  των  επιτοκίων  συμβάλλει,  μεταξύ  άλλων, όπως  προκύπτει  εκ  του  αποτελέσματος,  στην  μείωση  της  κατανάλωσης  και  των  επενδύσεων, κινούμενη  στον  άξονα  του  πληθωρισμού  ενάντια  στον  πληθωρισμό, με τίμημα, μεταξύ άλλων,  την  προσδοκία  αποκλιμάκωσης  των  πληθωριστικών  πιέσεων,  αλλά  διαμέσου  της  στασιμότητας, της  επιβράδυνσης   και   της  ύφεσης, της  μείωσης  της  ζήτησης, της  κρίσης  του  κόστους  διαβίωσης  των  νοικοκυριών  και  της  επιδείνωσης  της αγοραστικής δύναμης  των  καταναλωτών.

Έτσι, οι  κοινωνικο-οικονομικές   αυτές  επιπτώσεις    της  ασκούμενης  νομισματικής  πολιτικής (αύξηση  των  επιτοκίων)  στην  Ευρωπαϊκή Ένωση    εκτιμάται  ότι  θα  απομακρύνει  κατά το  επόμενο  χρονικό  διάστημα την  ευρωζώνη  και  τα  κράτη-μέλη  της  Ευρωπαϊκής  Ένωσης  τόσο  από  την  έναρξη  ενός  ενάρετου  αναπτυξιακού  κύκλου, όσο  και από την επιστροφή  του  πληθωρισμού  στα  επίπεδα   του  1%-2%.  Στο  πλαίσιο  αυτό,  μετά από  ένα  χρόνο  διαπιστώνεται  η  αργή  αποκλιμάκωση,  με  σοβαρές  διαφοροποιήσεις  μεταξύ  των  κρατών μελών,  του  πληθωρισμού  τόσο  στην  Ευρωπαϊκή Ένωση-27  (Οκτώβριος 2022 (11,5%)-Οκρώβριος  2023(3,6%), όσο  και  στην  ευρωζώνη  (Οκτώβριος 2022(10,6%)- Οκτώβριος 2023(2,9%), λόγω  κατά βάση  της  μείωσης  των  τιμών  των  ενεργειακών  προϊόντων. Παράλληλα,  διαπιστώνεται  η  διατήρηση  του  πληθωρισμού  τροφίμων  στην  ευρωζώνη  σε  υψηλά  επίπεδα( Οκτώβριος  2023,  7,5%  και  στην Ελλάδα 9,9%, σε  βαθμό  που  σύμφωνα  με την εκτίμηση (24/10/2023)  της  προέδρου  της  ΕΚΤ(Christine Lagarde)  «o  πληθωρισμός  των  τροφίμων  θα  διατηρηθεί  σε  υψηλά  επίπεδα  για  αρκετό  ακόμη  χρονικό  διάστημα».

Από  την  άποψη  αυτή  είναι  ενδιαφέρον  να  σημειωθεί  ότι  οι  αυξήσεις  των  τιμών     στα   κράτη-μέλη  της  Ευρωπαϊκής  Ένωσης  ήταν  και  είναι  πολλαπλάσιες  από  το  κόστος  παραγωγής  τους   σε  βαθμό  που  διαμέσου  της  αύξησης  του  περιθωρίου  του  κέρδους  των  επιχειρήσεων  να  τροφοδοτείται  η  σοβαρή αύξηση  των  τιμών  στα τρόφιμα. Για το  συγκεκριμένο  θέμα  η  ΕΚΤ τον Μάρτιο  του  2023  είχε  επισημάνει  ότι η κινητήρια δύναμη  της  αύξησης  των  τιμών  στην  Ευρώπη  είναι πλέον  η  στρατηγική  αύξησης  του  περιθωρίου  κέρδους των  επιχειρήσεων. Στις  συνθήκες  αυτές  η  εξέλιξη  των  πληθωριστικών  πιέσεων, ιδιαίτερα  του  πληθωρισμού  των  τροφίμων, σε  συνδυασμό  με τους  νέους  κανόνες   του  Συμφώνου  Σταθερότητας  που  θα  αποφασιστούν  στα  μέσα  Δεκεμβρίου  του  2023 και  θα  ισχύσουν  από  1/1/2024,  εκτιμάται  ότι  θα  ενεργοποιήσουν    συνθήκες  επιβράδυνσης,  αν   όχι  ύφεσης,  της  ευρωπαϊκής  οικονομίας.

Το  ερώτημα  που  τίθεται  είναι  ποιον  προσανατολισμό  θα  επιλέξει η  ΕΚΤ; Τον  αναπτυξιακό (μείωση  των  επιτοκίων)  ή  τον  νομισματικό (αύξηση  επιτοκίων)  και  ενδεχομένως   επιβραδυντικό  προσανατολισμό. Οι  αναλυτές  εκτιμούν  ότι  εάν  δεν  γενικευθεί  ο  πόλεμος  στην Μ.Ανατολή  και  ο  πληθωρισμός  παρουσιάσει  τάσεις  περαιτέρω   αποκλιμάκωσης  από τις  αρχές  του  2024, τότε  η  ΕΚΤ  επιβάλλεται, κατά  το  νέο  έτος,  να  επανεξετάσει  την  νομισματική πολιτική  της  αύξησης  των  επιτοκίων. Από  την  άλλη πλευρά η ΕΚΤ  υποστηρίζει  την  επαναφορά  μεσοπρόθεσμα  του  πληθωρισμού  στο  επίπεδο (2%)  του  στόχου καθώς  και  την  αναγκαιότητα  της  αξιολόγησης  που  διενεργεί  για  τις  προοπτικές  του  πληθωρισμού  στην  Ευρωπαϊκή Ένωση. Ανάλογα   των  αποτελεσμάτων  της  αξιολόγησης   η  ΕΚΤ  θα  αποφασίζει  την  ενδεδειγμένη  κατεύθυνση (αύξηση ή μείωση ή μη μεταβολή του  επιπέδου  των  επιτοκίων),  προκειμένου,   να  εκπληρώνει  αποτελεσματικά, κατά την άποψη της,  την  αποστολή  της  σταθερότητας  των  τιμών.

Ο Σάββας Γ. Ρομπόλης είναι Ομότ. Καθηγητής Παντείου Πανεπιστημίου Βασίλειου  

Ο Γ. Μπέτσης είναι Δρ. Παντείου  Πανεπιστημίου