Ευρωπαϊκή Συμφωνία για την Τεχνητή Νοημοσύνη: Απαραίτητες επισημάνσεις και μια ιστορική ευκαιρία

Αρκετό μελάνι χύθηκε για την ανάλυση της πολιτικής συμφωνίας που επιτεύχθηκε πρόσφατα αναμεσά στα 3 βασικά θεσμικά όργανα της Ένωσης για το περιεχόμενο του νέου Κανονισμού για την Τεχνητή Νοημοσύνη. Πρόκειται για ένα σημαντικό νομοθέτημα το οποίο αφενός βάζει κανόνες στον σχεδιασμό και στην εφαρμογή της τεχνητής νοημοσύνης οριζόντια και τομεακά, αφετέρου καθιστά την Ένωση την πρώτη έννομη τάξη στον κόσμο που θεσπίζει ένα νομικά δεσμευτικό κανονιστικό πλαίσιο.

Ο Κανονισμός προσεγγίζει την τεχνολογία αυτή με όρους διαχείρισης κινδύνου και με βασικό άξονα την ανάγκη προστασίας των δικαιωμάτων του ανθρώπου. Ακολουθεί μια πυραμιδική προσέγγιση στην διαβάθμιση του τεχνολογικού κινδύνου και θέτει αρκετές κόκκινες γραμμές στην χρήση τεχνητής νοημοσύνης για συγκεκριμένους σκοπούς.

Οι υποχρεώσεις που εισάγει ειδικά για εφαρμογές που χαρακτηρίζει ως υψηλού κινδύνου είναι ιδιαίτερα αυστηρές (υιοθετώντας το μοντέλο του υπολογισμου ποινων του Γενικού Κανονισμού για τα Προσωπικά Δεδομένα) ενώ για την ομοιόμορφη εφαρμογή τους προβλέπει την δημιουργία ενός Γραφείου Τεχνητής Νοημοσύνης εντός της Ευρωπαϊκής Επιτροπής το οποίο και θα συντονίζει το έργο των εθνικών αρχών που κάθε Κρατος-Μελος πρέπει να συστήσει.

Στο σημείο αξίζει να γίνουν μια σειρά από επισημάνσεις: κατά πρώτον, η συμφωνία δεν έχει αποτυπωθεί ακόμα σε νομικό κείμενο (αυτό αναμένεται να γίνει τις επόμενες εβδομάδες) επομένως θα ηταν πρόωρο να γίνουν λεπτομερείς κρίσεις χωρίς να δούμε πως τελικά θα διαμορφωθούν μια σειρά αμφιλεγόμενων διατάξεων.

Δεύτερον, ο Κανονισμός δεν θα είναι το μοναδικό σύνολο ευρωπαικων κανόνων για την ρύθμιση αυτής της τεχνολογίας: ήδη, έχουν εγκριθεί 2 Κανονισμοί για τις Ψηφιακές Υπηρεσίες και την Ψηφιακή Κοινή Αγορά ενώ αναμένεται εντός του 2024 να εγκριθεί τόσο η Οδηγία για την νομική ευθύνη στο πεδίο της ΤΝ όσο και το περίφημο Data Act τα οποία στο σύνολο τους αναμένεται να ρυθμίσουν κομβικες πτυχες της δημιουργιας και της εφαρμογης συστηματων τεχνητής νοημοσύνης.

Τρίτον, τα Κράτη Μέλη και το Κοινοβούλιο εξουσιοδοτούν την Επιτροπή να προβεί στην διάπλαση και συμπλήρωση πολλών επιμέρους διατάξεων, γεγονός που καθιστά τον ρόλο του τεχνοκρατικού βραχίονα και των επιτροπων διαβουλευσης ιδιαίτερα σημαντικό. Τέταρτον, η ΕΕ παρα τον τεχνολογικό χάσμα που την χωρίζει από τις ΗΠΑ και την Κίνα, κατορθώνει να εκπλήσσει θετικά και κάνοντας χρήση της κανονιστικής της τεχνογνωσίας προβαίνει στην ρύθμιση ενός τρομερά δυναμικού τεχνολογικού φαινομένου.

Το ρυθμιστικό μοντέλο που αποτυπώνεται στον Κανονισμό αναμένεται μάλιστα να βρει και άλλους μιμητές εκτός Ευρώπης αλλά και ‘εν δυνάμει’ ανταγωνιστές καθώς χώρες όπως η Βραζιλία, η Κινα και ο Καναδας αλλά και διεθνείς οργανισμοί όπως το Συμβούλιο της Ευρώπης έχουν προβεί στην θέσπιση ξεχωριστών κανόνων για την τεχνητή νοημοσύνη.

Σε σχέση με την χώρα μας, ο Κανονισμός παρέχοντας στα Κράτη-Μέλη την δυνατότητα συγκεκριμένων δράσεων προσφέρει στην χωρα μας συγκεκριμένες ευκαιριες που εαν αξιοποιήθουν κατάλληλα ενδεχεται να αποκτήσουμε κάποιο ειδικό βάρος στο πεδίο αυτό.

Πιο συγκεκριμένα, ο Κανονισμός παρεχει την δυνατοτητα στα Κράτη -Μέλη να δημιουργήσουν ειδικές κανονιστικές ‘θερμοκοιτίδες’ (sandboxing) εντός των οποίων συγκεκριμένες εφαρμογές θα δοκιμαστούν μέσα σε ένα ελεγχόμενο περιβάλλον με την Ισπανία να είναι η πρώτη χώρα που προχωρησε σε αυτό το εγχειρημα.

Ο Κανονισμός παρέχει επίσης την αρμοδιοτητα στα Κρατη Μελη να προωθούν την έρευνα και την ανάπτυξη λύσεων τεχνητής νοημοσύνης που υποστηρίζουν κοινωνικά και περιβαλλοντικά σκοπους, συμπεριλαμβανομένης της ανάπτυξης λύσεων για την αύξηση της προσβασιμότητας για τα άτομα με αναπηρία, την αντιμετώπιση των κοινωνικοοικονομικών ανισοτήτων και την επίτευξη περιβαλλοντικων στόχων.

Με αλλα λόγια, παρα την ισχνή μας παρουσία στο διεθνές οικοσύστημα καινοτομίας και στα σχετικά διαπραγματευτικά φόρα για τον έλεγχο της ΤΝ, το νέο αυτό πλαίσιο μας δίνει ένα μοναδικο πλαισιο ευκαιριων να εφαρμόσουμε αυτήν την τεχνολογία κατά τροπο πρωτοποριακο με βασικό άξονα τον πολίτη και με τελικό στόχο την εξυπηρέτηση των αναγκών των πολλών.

O Δρ. Μιχάλης Kρητικός είναι ερευνητής του ΕΛΙΑΜΕΠ και Επίκουρος Καθηγητής σε θέματα Τεχνητής Νοημοσύνης και Ψηφιακής Μετάβασης στη Σχολή Διακυβέρνησης του Vrije Universiteit Brussel.