Από το Σουέζ στη Βαλτιμόρη: Ατυχήματα και γεωπολιτική δοκιμάζουν το παγκόσμιο εμπόριο

Το παγκόσμιο εμπόριο δεν διανύει την καλύτερή του περίοδο – και αυτό αποτελεί πια κοινό τόπο. Δεν είναι μόνο τα μείζονος σημασίας γεγονότα, όπως οι πολεμικές συρράξεις (Ουκρανία, Παλαιστίνη) και οι σχετιζόμενες με αυτές αναταράξεις (όπως οι επιθέσεις των Χούθι στην Ερυθρά Θάλασσα), αλλά και ήσσονος σημασίας ζητήματα που αρκούν για να προκαλέσουν τριγμούς στις παγκόσμιες αλυσίδες εφοδιασμού.

Εμπόριο: Οι ωκεανοί στο επίκεντρο των εξελίξεων – Κρίσεις από την Ερυθρά Θάλασσα ως την Ταϊβάν [γράφημα]

Τα μεγάλα μεγέθη και οι εντυπωσιακές τεχνολογίες που εμπλέκονται στα παγκόσμια logistics μας κάνουν να ξεχνάμε ενίοτε μια βασική αλήθεια: Ότι όπως στην αρχαιότητα, έτσι και στην τρίτη δεκαετία του 21ου αιώνα, το εμπόριο αφορά πρωτίστως την μεταφορά υλικών αγαθών – και ως εκ τούτου είναι επιρρεπές σε αμιγώς υλικής φύσεως εμπόδια που ανακύπτουν κατά καιρούς.

Από το Ever Given…

Μπορεί για παράδειγμα το Ever Given να αποτελεί ένα θαύμα τις ναυπηγικής τεχνολογίας, ένα υπερσύγχρονο πλοίο μήκους σχεδόν 400 μέτρων που καθελκύστηκε το 2018, όμως αυτό δεν το εμπόδισε τρία χρόνια αργότερα, τον Μάρτιο του 2021, να προσαράξει στις αμμώδεις ακτές της Διώρυγας του Σουέζ, αποκλείοντας για πρώτη φορά μετά από δεκαετίες την κομβικής σημασίας για το θαλάσσιο εμπόριο αρτηρία.

Οι έξι ημέρες κατά τις οποίες οι λαμαρίνες του θηριώδους πλοίου παρέμειναν καρφωμένες στις αμμώδεις όχθες του Σουέζ, υπολογίζεται ότι κόστισαν στο παγκόσμιο εμπόριο περίπου 6-10 δισεκατομμύρια δολάρια. Τις ημέρες εκείνες η Allianz εκτιμούσε ότι η μετατροπή του 400 μέτρων πλοίου σε μια διαγώνια γέφυρα μεταξύ των δύο ακτών της Διώρυγας, θα μπορούσε να οδηγήσει σε μείωση της ετήσιας εμπορικής ανάπτυξης κατά 0,2 έως 0,4 ποσοστιαίες μονάδες.

…στο Dali

Τρία χρόνια μετά, μια άλλη αμιγώς υλική επιπλοκή κινδυνεύει να προκαλέσει νέες αναταράξεις στο παγκόσμιο εμπόριο. Λίγο μετά τα μεσάνυχτα της Δευτέρας (τοπική ώρα), το μήκους 300 μέτρων πλοίο Dali προσέκρουσε στους ατσάλινους πυλώνες της γέφυρας Francis Scott Key της Βαλτιμόρης, κατεδαφίζοντάς την μέσα σε ελάχιστα δευτερόλεπτα και στέλνοντας στον θάνατο έξι ανθρώπους.

Τα ζευκτά της γέφυρας που βρίσκονται πια στα θολά νερά του λιμανιού και το ακινητοποιημένο πλοίο Dali εγείρουν νέους φόβους για διαταραχές στο παγκόσμιο εμπόριο, καθώς ο λιμένας της Βαλτιμόρης αναμένεται να κλείσει για απροσδιόριστο χρονικό διάστημα. Χιλιάδες τόνοι άνθρακα και μεγάλα φορτία αυτοκινήτων, που εξάγονταν συνήθως από το εν λόγω λιμάνι, θα πρέπει τώρα να βρουν διαφορετικές πύλες εξόδου από την αμερικανική ενδοχώρα. Το ίδιο και τα εμπορευματοκιβώτια που θα ξεφορτώνονταν ή θα φορτώνονταν στη Βαλτιμόρη.

Ατσάλι, άνθρακας και γεωπολιτική

Εκτός από την «εκδίκηση της ύλης», το διεθνές εμπόριο συνταράσσεται συθέμελα και από την επιστροφή της (γεω)πολιτικής και την ανάδειξή της σε παράγοντα σημαντικότερο σε πολλές περιπτώσεις από τις μυστικοποιημένες δυνάμεις της αγοράς. Η κλιμάκωση του οικονομικού ανταγωνισμού μεταξύ ΗΠΑ και Κίνας, η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία και οι επακόλουθες κυρώσεις κατά της Μόσχας, η ταχύτατη διάσπαση της επί τρεις περίπου δεκαετίες παγκοσμιοποιημένης οικονομίας σε ανταγωνιστικά μπλοκ και η συνακόλουθη τάση του nearshoring, της επιστροφής δηλαδή των γραμμών παραγωγής κοντά στις τελικές αγορές, οδηγούν στην ανάδυση ενός νέου διεθνούς περιβάλλοντος.

Όπως εύστοχα σημείωνε προ εβδομάδων η Wall Street Journal, το γεγονός ότι μέχρι σήμερα οι παγκόσμιες αγορές είναι πολύ πιο στενά διασυνδεδεμένες (παρά την αναπτυσσόμενη τάση της απο-παγκοσμιοποίησης) έχει ως αποτέλεσμα η παραμικρή διαταραχή – που παλαιότερα μπορεί να περνούσε απαρατήρητη – να προκαλεί τεράστια αναστάτωση στην παγκόσμια οικονομία.

Και αυτό που συνέβη με την πανδημία του κορωνοϊού, όταν οι παγκόσμιες αλυσίδες παραγωγής κατέρρευσαν πυροδοτώντας μια πληθωριστική κρίση που τέσσερα χρόνια μετά δεν έχει κοπάσει ακόμα, αποτελεί πιθανότατα ένδειξη του τι μπορεί να σημάνει μια νέα κρίση στο θαλάσσιο εμπόριο.

Χούθι, ναύλα και νέοι παίκτες

Όπως σημείωνε η WSJ, από την πρώτη επίθεση των Χούθι οι τιμές των ναύλων για ένα δρομολόγιο από τη Σαγκάη στη Γένοβα έχουν τετραπλασιαστεί. Ήδη αυτοκινητοβιομηχανίες όπως η Tesla και η Volvo αναγκάζονται να αναστείλουν την παραγωγή αυτοκινήτων σε γερμανικά και βελγικά εργοστάσια, ελλείψει ανταλλακτικών. Σε ένα ακόμα σοβαρότερο πρόβλημα, η παγκόσμια αλυσίδα τροφίμων κρέμεται από μια κλωστή, όπως προειδοποίησε πρόσφατα η Διάσκεψη του ΟΗΕ για το Εμπόριο και την Ανάπτυξη.

Το «ελευθέρας» που έλαβαν από τους Χούθι τα ρωσικά και κινεζικά πλοία αναδεικνύει ακόμα τη βαθιά διείσδυση των νέων παικτών στις παραγκονισμένες επί δεκαετίες από τη Δύση χώρες του λεγόμενου «τρίτου κόσμου», αλλά και το πόσο εύκολα ανατρέπονται οι ισορροπίες στη νέα εποχή.

Άλλωστε, ακόμα και αν τα πλοία καταφέρουν να αποφύγουν τις επιθέσεις των ανταρτών της Υεμένης, δεν μπορούν – όπως εύστοχα επισήμαινε η WSJ – να κρυφτούν από τους ασφαλιστές. Το κόστος ασφάλισης για πλόες μέσω της Ερυθράς Θάλασσας έχει εκτοξευθεί, με τη μόνη εναλλακτική λύση, τον περίπλου της Αφρικής, να απαιτεί αυξημένη κατανάλωση καυσίμων που οδηγεί σε εκτίναξη του κόστους, αλλά και των εκπομπών ρύπων.

Ουκρανία, Ρωσία και βόρειος διάδρομος

Στη Μαύρη Θάλασσα, τα ναύλα έχουν αυξηθεί τόσο πολύ που η ταμειακά ταλαιπωρημένη κυβέρνηση της Ουκρανίας αναγκάστηκε να αναλάβει μέρος του κόστους ασφάλισης των πλοίων που προσεγγίζουν τα λιμάνια της. Το εμπόριο των σιτηρών εξαρτάται διαρκώς από την εύθραυστη συμφωνία μεταξύ Κιέβου και Μόσχας, και διεξάγεται κάτω από έναν εναέριο χώρο όπου μαίνονται πυραυλικές επιθέσεις και εκατέρωθεν πλήγματα με drones.

Αναζητώντας εναλλακτικές, η Ρωσία κοιτά ήδη στον βορρά: Το λιώσιμο των πάγων ανοίγει μια νέα θαλάσσια διαδρομή στην Αρκτική, που προσφέρει πιο σύντομη δίοδο από την Κίνα προς την Ευρώπη.

Όλες αυτές οι εξελίξεις υπογραμμίζουν εμφατικά μια κομβική διαπίστωση: Ότι ο κόσμος που ξημέρωσε από την πανδημία του κορονοϊού δεν θα θυμίζει σε τίποτα ξανά την εποχή πριν την τελευταία μεγάλη, παγκόσμια υγειονομική και οικονομική κρίση.

Η εποχή των «πολυκρίσεων», όπως εύστοχα έχει περιγράψει την νέα κανονικότητα το Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ, είναι ήδη εδώ.