Θερμοκήπια: Το στοίχημα των 3.500 στρεμμάτων και των 10.000 θέσεων εργασίας [πίνακες]

Με φόντο την κλιματική αλλαγή οι θερμοκηπιακές καλλιέργειες φαντάζουν όχι απλώς ως εναλλακτική, αλλά αναγκαία λύση, οι οποίες αποτελούν έναν από τους πιο δυναμικούς κλάδους της αγροτικής παραγωγής, με σημαντικές προοπτικές ανάπτυξης.

Ήδη, η παραδοσιακή υπαίθρια γεωργία αντιμετωπίζει σημαντικές προκλήσεις που αφορούν, μεταξύ άλλων, τα ακραία φαινόμενα που συνδέονται με την κλιματική αλλαγή, όπως οι ισχυρές βροχοπτώσεις και οι υψηλές θερμοκρασίες για παρατεταμένες χρονικές περιόδους, φαινόμενα που θέτουν σε κίνδυνο μεγάλο μέρος της αγροτικής παραγωγής, τόσο βραχυπρόθεσμα όσο και μακροπρόθεσμα.

Το 2020, η συνολική έκταση των θερμοκηπίων στην Ελλάδα ήταν 48.720 στρέμματα, με 8.319 εκμεταλλεύσεις (μέσο μέγεθος 5,9 στρ.)

Στο απαιτητικό αυτό περιβάλλον η θερμοκηπιακή γεωργία, με τη σωστή στήριξη και τα κατάλληλα κίνητρα, μπορεί να συμβάλει στη θωράκιση της αγροτικής παραγωγής έναντι των ακραίων φαινομένων αλλά και στη δραστική βελτίωση της παραγωγικότητας με τη χρήση νέων τεχνολογιών και μεθόδων.

Χαρακτηριστικό είναι ότι η υδροπονία, παρότι καλύπτει μόλις το 2% των θερμοκηπιακών εκτάσεων, συνεισφέρει ήδη στο 8% της εγχώριας παραγωγής κηπευτικών, με ισχυρές προοπτικές επέκτασης.

Έλλειμμα παραγωγικότητας

Σύμφωνα με τη νέα μελέτη που παρουσίασε το Ίδρυμα Οικονομικών και Βιομηχανικών Ερευνών (ΙΟΒΕ) με τίτλο «Η Θερμοκηπιακή Γεωργία Εκτός Εδάφους στην Ελλάδα Προκλήσεις, προοπτικές και οι περιπτώσεις της Στερεάς και Βόρειας Ελλάδας», η θέση της Ελλάδας ως παραγωγού κηπευτικών θερμοκηπίου είναι σημαντική σε ευρωπαϊκό επίπεδο, κάτι που υποδεικνύει την οικονομική σημασία και τις προοπτικές ανάπτυξης του συγκεκριμένου κλάδου γεωργικής παραγωγής. Συγχρόνως, όμως, η χώρα παρουσιάζει ένα έλλειμμα παραγωγικότητας στις καλλιέργειες θερμοκηπίου, το οποίο εφόσον αντιμετωπιστεί με κατάλληλη τεχνολογική αναβάθμιση, θα συμβάλει στην ενίσχυση της συνεισφοράς τους στην εθνική οικονομία.

Σε ένα σενάριο ανάπτυξης 3.500 στρεμμάτων υδροπονικών θερμοκηπίων υψηλής τεχνολογίας (από περίπου 1.350 στρέμματα σήμερα) η συμβολή στο ΑΕΠ μπορεί να φτάσει τα 395 εκατ. ευρώ ετησίως

Στα πλεονεκτήματα της θερμοκηπιακής γεωργίας περιλαμβάνονται οι υψηλότερες αποδόσεις ανά στρέμμα που φτάνουν έως και 40 φορές επάνω, μείωση της κατανάλωσης νερού έως 90% και χρήσης φυτοφαρμάκων, παραγωγή όλο το χρόνο, καλλιέργεια σε μη παραγωγικές περιοχές/αστικές περιοχές, ευκολότερη πιστοποίηση με διεθνή πρότυπα.

Ενδεικτικά, σε σύγκριση με τις μέγιστες τιμές που καταγράφηκαν σε ευρωπαϊκές χώρες το 2023 σε καλλιέργειες κηπευτικών θερμοκηπίου, προκύπτουν πολύ υψηλότερες στρεμματικές αποδόσεις που δυνητικά κυμαίνονται από 3 φορές για την πιπεριά, έως 8,8 φορές για το αγγούρι. Η ενίσχυση της εγχώριας παραγωγής προς αυτά τα επίπεδα, με διασφάλιση της ανταγωνιστικής τιμής, της ποιότητας και των αγορών διάθεσης των προϊόντων, θα έχει πολλαπλά οφέλη για την οικονομία και τους παραγωγούς.

Ωστόσο εντοπίζονται και σημαντικές προκλήσεις, οι οποίες εντοπίζονται στο υψηλό κόστος αρχικής επένδυσης για εξοπλισμό και υποδομές, στις υψηλές ενεργειακές ανάγκες για θέρμανση, ψύξη, φωτισμό και αυτοματισμούς, στην ανάγκη εξειδικευμένης τεχνογνωσίας και ανθρώπινου δυναμικού και στη δυσκολία για μικρούς παραγωγούς με χαμηλή οικονομική δυνατότητα.

Το στοίχημα των 3.500 στρεμμάτων

Σύμφωνα με τα στοιχεία του 2020, η συνολική έκταση των θερμοκηπίων στην Ελλάδα ήταν 48.720 στρέμματα, με 8.319 εκμεταλλεύσεις (μέσο μέγεθος 5,9 στρ.). Από αυτές, μόνο το 2% (περίπου 1.350 στρέμματα) αφορούσε υδροπονικά θερμοκήπια.

Σημαντική είναι και η συνολική συνεισφορά της ΘΓΕΕ (κηπευτικών) στην Ακαθάριστη Προστιθέμενη Αξία της ελληνικής οικονομίας, η οποία εκτιμάται για το 2024 σε 71 εκατ. ευρώ, υποστηρίζοντας συνολικά 2.171 θέσεις εργασίας.

Στη μελέτη εκτιμήθηκε ότι η συνολική συμβολή της Θερμοκηπιακής Γεωργίας Εκτός Εδάφους στο ΑΕΠ και την απασχόληση της ελληνικής οικονομίας, σε ένα σενάριο ανάπτυξης 3.500 στρεμμάτων υδροπονικών θερμοκηπίων υψηλής τεχνολογίας (από περίπου 1.350 στρέμματα σήμερα) μπορεί να φτάσει τα 395 εκατ. ευρώ ετησίως, ενώ θα μπορούσαν να υποστηριχθούν συνολικά 10.202 θέσεις εργασίας ετησίως, ιδίως στην περιφέρεια (για τις περιφέρειες Στερεάς Ελλάδος και Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης) και σε αγροτικές περιοχές.

Σύμφωνα με τα ευρήματα της μελέτης, σημαντικό είναι το όφελος και στις αποδόσεις των καλλιεργειών, οι οποίες για την θερμοκηπιακή παραγωγή είναι – κατά μέσον όρο- 3,3 φορές υψηλότερες από την υπαίθρια καλλιέργεια, φτάνοντας κατά μέσο όρο τους 8,7 τόνους ανά στρέμμα. Αλλά και στις περιπτώσεις των σύγχρονων υδροπονικών θερμοκηπίων, τα στοιχεία είναι εντυπωσιακά: για συγκεκριμένες καλλιέργειες, όπως το αγγούρι ή το μαρούλι, οι στρεμματικές αποδόσεις φτάνουν έως και 9 ή και 39 φορές πάνω από τον εθνικό μέσο όρο αντίστοιχα.

Τα θερμοκήπια στην Ελλάδα

Η ανάπτυξη θερμοκηπιακών εκμεταλλεύσεων στην Ελλάδα ξεκίνησε στα μέσα της δεκαετίας του 1950 και επιταχύνθηκε από το 1960 και μετέπειτα. Σύμφωνα με την απογραφή Γεωργίας-Κτηνοτροφίας της ΕΛΣΤΑΤ, το 2000 υπήρχαν στην Ελλάδα 9.961 εκμεταλλεύσεις με θερμοκήπια, οι οποίες κάλυπταν σχεδόν 35 χιλ. στρέμματα (μέση έκταση 3,5 στρέμματα) (Διάγραμμα 4.28). Μέχρι το 2009 οι εκμεταλλεύσεις με θερμοκήπια είχαν μειωθεί σε 8.894, αλλά οι καλυπτόμενες εκτάσεις είχαν αυξηθεί σε 42.865 στρέμματα, με τη μέση έκταση να αυξάνεται σε 4,8 στρέμματα ανά εκμετάλλευση.

Η πιο πρόσφατη απογραφή Γεωργίας-Κτηνοτροφίας (με έτος αναφοράς το 2020) δείχνει περαιτέρω αύξηση των εκτάσεων θερμοκηπίων σε 48.720 στρέμματα, αλλά και μείωση του πλήθους των εκμεταλλεύσεων σε 8.319, υποδεικνύοντας αύξηση του μέσου μεγέθους των θερμοκηπίων σε 5,9 στρέμματα ανά εκμετάλλευση. Με βάση τα στοιχεία αυτά, προκύπτει ότι τα θερμοκήπια στην Ελλάδα αντιπροσωπεύουν περίπου το 11% του συνόλου της καλλιεργούμενης κηπευτικής γης.

Περίπου το 1/3 των εκτάσεων θερμοκηπίων βρίσκεται στην Περιφέρεια Δυτικής Ελλάδας (περιλαμβάνει τις περιφερειακές ενότητες Ηλείας και Αχαΐας) και παρόμοιο ποσοστό είναι εγκατεστημένο στην Κρήτη. Η Κεντρική Μακεδονία συγκεντρώνει το 11% των εκτάσεων, η Πελοπόννησος το 7% και η Αττική το 5%. Το υπόλοιπο 13% των εκτάσεων κατανέμεται στις υπόλοιπες περιφέρειες της χώρας, με τις περιφέρειες Στερεάς Ελλάδος και Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης να συγκεντρώνουν από κοινού μόλις το 4% των εκτάσεων που καλύπτονται από θερμοκήπια.

Σε όρους πλήθους εκμεταλλεύσεων, το 55% βρίσκονται στη Κρήτη, το 18% στην Κεντρική Μακεδονία, το 9% στη Δυτική Ελλάδα, το 8% στην Πελοπόννησο και το 10% στην υπόλοιπη χώρα. Η μέση έκταση ανά εκμετάλλευση διαφοροποιείται στις επιμέρους περιφέρειες της χώρας. Το υψηλότερο μέσο μέγεθος εκμετάλλευσης έχουν η Δυτική Ελλάδα (20,2 στρέμματα ανά εκμετάλλευση) και η Αττική (9,2 στρέμματα ανά εκμετάλλευση) (διάγραμμα 4.29). Η Κρήτη και η Πελοπόννησος ακολουθούν με 5,3 στρέμματα ανά εκμετάλλευση. Οι υπόλοιπες περιφέρειες έχουν μικρότερες εκμεταλλεύσεις, με τα θερμοκήπια στη Στερεά Ελλάδα και την Ανατολική Μακεδονία και Θράκη να έχουν μέση έκταση 3,7 και 3,2 στρέμματα ανά εκμετάλλευση.

Οι προοπτικές

Από τη μελέτη του ΙΟΒΕ προκύπτει μια σειρά από κρίσιμες διαπιστώσεις που αφορούν τόσο την παρούσα κατάσταση όσο και τις προοπτικές του τομέα.

Σύμφωνα με αυτές, ο τομέας των κηπευτικών αποτελεί σημαντικό πυλώνα της εγχώριας αγροτικής παραγωγής, με υψηλή προστιθέμενη αξία και ισχυρή σύνδεση με τη διατροφική αυτάρκεια και τις εξαγωγές, ενώ η υπαίθρια παραγωγή κηπευτικών ακολουθεί φθίνουσα πορεία.

Το νέο πρόγραμμα για τις θερμοκηπιακές καλλιέργειες, ύψους 600 εκατ. ευρώ, του υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων, θα μπει σε εφαρμογή από τη Δευτέρα 23 Ιουνίου έως τις 26 Αυγούστου 2025

Η παραγωγικότητα των ελληνικών θερμοκηπίων υπολείπεται σημαντικά εκείνης των θερμοκηπίων υψηλής τεχνολογίας που λειτουργούν σε άλλες χώρες της Ε.Ε., κυρίως λόγω περιορισμένης αξιοποίησης τεχνολογικών λύσεων και σύγχρονων καλλιεργητικών πρακτικών.

Επίσης, το εξωτερικό εμπόριο κηπευτικών παρουσιάζει υστέρηση, καθώς οι εξαγωγές παραμένουν σχετικά χαμηλές και οι εισαγωγές αυξάνονται, ενώ υπάρχει σημαντικό περιθώριο βελτίωσης της θερμοκηπιακής γεωργίας στην Ελλάδα, μέσω του εκσυγχρονισμού των υποδομών, της τεχνολογικής αναβάθμισης και της υιοθέτησης βέλτιστων πρακτικών παραγωγής.

Το νέο πρόγραμμα για τα θερμοκήπια

Το νέο πρόγραμμα για τις θερμοκηπιακές καλλιέργειες, ύψους 600 εκατ. ευρώ, του υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων, θα μπει σε εφαρμογή από τη Δευτέρα 23 Ιουνίου έως τις 26 Αυγούστου 2025.

Το πακέτο των 600 εκατομμυρίων ευρώ αξιοποιεί κεφάλαια από το Στρατηγικό Σχέδιο της ΚΑΠ (50%), δανειοδοτικούς μηχανισμούς με ευνοϊκούς όρους (35%) και ιδιωτική συμμετοχή (15%) από επενδυτές.

Υπενθυμίζεται ότι το πρόγραμμα προβλέπει:

• Tην κατασκευή νέων θερμοκηπίων μεγάλης κλίμακας, με σύγχρονο εξοπλισμό, αισθητήρες, αυτοματισμούς, χρήση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας.
• Τον εκσυγχρονισμό των υφιστάμενων εγκαταστάσεων, ώστε να προσεγγίσουν τα επίπεδα παραγωγικότητας που καταγράφονται σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες.
• Την παραχώρηση αδρανών δημόσιων εκτάσεων με ανταποδοτικό χαρακτήρα, για γεωργική αξιοποίηση.
• Και τη συστηματική υποστήριξη της τεχνικής εκπαίδευσης παραγωγών και εργαζομένων, ώστε η τεχνολογία να αξιοποιείται ορθά και στοχευμένα.