Δημόσιο χρέος: Γιατί δεν αρκεί η μείωσή του – Το στοίχημα της ανάπτυξης

Η Ευρώπη μπαίνει σε μια νέα εποχή δημοσιονομικής αναταραχής, όπου το χρέος επιστρέφει στο επίκεντρο της πολιτικής συζήτησης. Ύστερα από πέντε χρόνια νομισματικής χαλάρωσης, οι κυβερνήσεις καλούνται να διατηρήσουν την ανάπτυξη με περιορισμένα δημοσιονομικά περιθώρια.

Η συζήτηση για τα ελλείμματα και τη βιωσιμότητα του χρέους δεν είναι πια τεχνική, αλλά καθαρά πολιτική. Σε αυτήν τη συνθήκη η Ελλάδα βρίσκεται ξανά στο τραπέζι, όχι όμως ως το «πρόβλημα», αλλά ως σημείο αναφοράς.

Πίσω από τη βελτίωση των αριθμών, το συνολικό ύψος του χρέους σε απόλυτα μεγέθη εξακολουθεί να αυξάνεται

Η Ελλάδα δεν είναι πια το μαύρο πρόβατο

Για πρώτη φορά μετά από δεκαετίες, η Ελλάδα δεν είναι εκείνη που προκαλεί ανησυχία στις Βρυξέλλες. Σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία της Eurostat, η χώρα αναδείχθηκε «πρωταθλήτρια στη μείωση του χρέους» εντός της Ε.Ε. Το δημόσιο χρέος ως ποσοστό του ΑΕΠ υποχώρησε το 2024 στο 161,9%, από 194,5% το 2020, μια μείωση άνω των 32 ποσοστιαίων μονάδων.

Η αποκλιμάκωση αυτή δεν είναι αμελητέα, ειδικά αφού συνοδεύεται από πρωτογενές πλεόνασμα 2,91 δισ. ευρώ και ισχυρό ρυθμό ανάπτυξης άνω του 2,2% το 2024, σύμφωνα με την Τράπεζα της Ελλάδος. Παράλληλα, οι αποδόσεις των ελληνικών ομολόγων παραμένουν ιστορικά χαμηλές, με spread γύρω στις 100 μονάδες βάσης έναντι του γερμανικού δεκαετούς.

Ωστόσο, πίσω από τη βελτίωση των αριθμών, το συνολικό ύψος του χρέους σε απόλυτα μεγέθη εξακολουθεί να αυξάνεται. Από 356 δισ. ευρώ το 2023, ανήλθε σε 359,7 δισ. ευρώ στα μέσα του 2025, λόγω αυξημένων επιτοκίων και επαναχρηματοδοτήσεων. Η σχέση με το ΑΕΠ βελτιώνεται, όχι γιατί μειώνεται το χρέος, αλλά γιατί η οικονομία μεγεθύνεται.

Το χρέος που δεν είναι πια «ελληνικό πρόβλημα», έχει αναχθεί σε ευρωπαϊκό ερώτημα

Μετατόπιση του κινδύνου

Η συζήτηση για το χρέος μετατοπίζεται πλέον από τον Νότο προς τον πυρήνα της Ε.Ε. Η Γαλλία εμφανίζει έλλειμμα άνω του 5,3% του ΑΕΠ, με δημόσιο χρέος που υπερβαίνει τα 3,2 τρισ. ευρώ, αγγίζοντας το 112% του ΑΕΠ. Η Ιταλία διατηρεί το χρέος στο 136%, ενώ ακόμη και η Γερμανία κατέγραψε δημοσιονομικό έλλειμμα 2,5% το 2024.

Αυτή η αναστροφή ρόλων είναι ενδεικτική. Οι χώρες που άλλοτε επέβαλαν αυστηρούς κανόνες λιτότητας, σήμερα δυσκολεύονται να τηρήσουν τα νέα ευρωπαϊκά όρια. Το χρέος που δεν είναι πια «ελληνικό πρόβλημα», έχει αναχθεί σε ευρωπαϊκό ερώτημα.

Το ερώτημα είναι αν η χώρα μπορεί να μετατρέψει τη δημοσιονομική πειθαρχία σε εργαλείο ανάπτυξης

Το δίλημμα της υπευθυνότητας

Η Ελλάδα έχει περάσει στη φάση της δημοσιονομικής ωριμότητας. Τα πρωτογενή πλεονάσματα και η συγκράτηση των δαπανών αποτελούν εργαλείο σταθερότητας, αλλά ταυτόχρονα περιορίζουν τον βαθμό ευελιξίας και επένδυσης στην οικονομία.

Το ερώτημα είναι αν η χώρα μπορεί να μετατρέψει τη δημοσιονομική πειθαρχία σε εργαλείο ανάπτυξης. Οι επενδύσεις του Ταμείου Ανάκαμψης προχωρούν, αλλά η απορρόφησή τους καθυστερεί. Οι δημόσιες δαπάνες για υποδομές και παιδεία παραμένουν χαμηλότερες από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο.

Είναι χαρακτηριστικό ότι η Τράπεζα της Ελλάδος προειδοποιεί ότι χωρίς αύξηση παραγωγικότητας, η αποκλιμάκωση του χρέους δεν θα είναι διατηρήσιμη.

Οι χώρες της περιφέρειας σε δεύτερο γύρο

Στην Πορτογαλία, το δημόσιο χρέος έχει περιοριστεί στο 98% του ΑΕΠ, χάρη σε ισχυρή αύξηση εξαγωγών και τουρισμού. Η Ισπανία, ωστόσο, παραμένει στο 107%, με αδύναμη βιομηχανική βάση και υψηλό διαρθρωτικό έλλειμμα. Η Ιρλανδία εμφανίζει μικρότερο λόγο χρέους προς ΑΕΠ, αλλά σε μεγάλο βαθμό αυτό οφείλεται στην παρουσία πολυεθνικών που φουσκώνουν τεχνητά το ΑΕΠ.

Η σύγκριση δείχνει πως οι «περιφερειακές» οικονομίες έχουν υιοθετήσει διαφορετικές στρατηγικές. Άλλες επιλέγουν ανάπτυξη μέσω επενδύσεων, άλλες μέσω δημοσιονομικής αυστηρότητας. Η Ελλάδα δείχνει να κινείται κάπου ανάμεσα σε αυτό το μοντέλο, με χαμηλό ρίσκο και περιορισμένες μεταρρυθμιστικές ταχύτητες.

Η πρόκληση είναι ποιοτική προκειμένου να βρει τον ιδανικο συνδυασμό ώστε τα πλεονάσματα να μετουσιωθούν σε αναπτυξιακή ώθηση

Η νέα ευρωπαϊκή ατζέντα

Το «Draghi Report», που παρουσιάστηκε στις Βρυξέλλες το καλοκαίρι του 2025, επισημαίνει ότι η Ευρώπη χρειάζεται μια πιο συντονισμένη βιομηχανική και δημοσιονομική πολιτική, συμπεριλαμβανομένης της δυνατότητας κοινού δανεισμού για στρατηγικές επενδύσεις. Στόχος δεν είναι να χαλαρώσει η πειθαρχία, αλλά να υπάρξει εξισορρόπηση της ανάγκης για επενδύσεις με την υποχρέωση δημοσιονομικής σταθερότητας.

Η Ελλάδα, με το χαμηλό κόστος δανεισμού και τα πλεονάσματά της, βρίσκεται σε προνομιακή θέση για να συμμετάσχει σε αυτή τη νέα αρχιτεκτονική. Όμως η πρόκληση είναι ποιοτική προκειμένου να βρει τον ιδανικο συνδυασμό ώστε τα πλεονάσματα να μετουσιωθούν σε αναπτυξιακή ώθηση, χωρίς να χαθεί η εμπιστοσύνη των αγορών.