Επενδύσεις: Πώς να πλουτίσετε από τα εμπορεύματα – Μαθήματα απ’ την Μποτσουάνα

Το υπέδαφος της Αφρικής είναι γεμάτο… «θησαυρoύς». Τα μισά διαμάντια του κόσμου εξορύσσονται εκεί. Οι μεγαλύτεροι παραγωγοί κοβαλτίου, μαγγανίου και ουρανίου είναι όλες αφρικανικές χώρες. Από το 2000 έχουν γίνει περισσότερες μεγάλες ανακαλύψεις κοιτασμάτων πετρελαίου στην υποσαχάρια Αφρική από οποιαδήποτε άλλη περιοχή. Αλλά οι  Αφρικανοί δεν έχουν άδικο όταν μιλούν για «κατάρα των πόρων». Οι πολιτικές ελίτ της ηπείρου έχουν σπαταλήσει ή κλέψει μεγάλο μέρος αυτού του πλούτου, συχνά με τη βοήθεια αδίστακτων ιδιωτικών εταιρειών. Η Παγκόσμια Τράπεζα προβλέπει ότι έως το 2030, το 62% των πολύ φτωχών ανθρώπων του κόσμου θα ζουν σε πλούσιες σε πόρους υποσαχάριες χώρες, από 12% το 2000. Τα κράτη πλούσια σε πόρους είναι πιο πιθανό να υποστούν δικτατορία ή εμφύλιο πόλεμο.

Η καλύτερη διαχείριση των πόρων είναι ζωτικής σημασίας για το μέλλον της Αφρικής. Ο κόσμος διψάει για τους υδρογονάνθρακές της. Τα ορυκτά του χρειάζονται για καθαρότερη ενέργεια. Δυστυχώς οι πολιτικοί της ηπείρου κινδυνεύουν να σπαταλήσουν την ευκαιρία, καθώς ελάχιστοι ακολουθούν σωστές πολιτικές. Μια αφρικανική χώρα, ωστόσο, ήταν μια λαμπρή εξαίρεση, τουλάχιστον μέχρι πρόσφατα – η Μποτσουάνα.

Όταν ανεξαρτητοποιήθηκε η Μποτσουάνα, το 1966, ήταν μια από τις φτωχότερες χώρες στον κόσμο, εξάγοντας ελάχιστα πλην βόειου κρέατος. Τότε είχε μόλις 22 πτυχιούχους πανεπιστημίου. Τις επόμενες τέσσερις δεκαετίες ο ρυθμός οικονομικής ανάπτυξής της συναγωνιζόταν εκείνον της Κίνας, της Σιγκαπούρης και της Νότιας Κορέας. Σήμερα είναι μια από τις πλουσιότερες χώρες της Αφρικής. Η ανακάλυψη το 1967 διαμαντιών από την De Beers υπήρξε καθοριστική. Όμως ο μετασχηματισμός της Μποτσουάνα απαιτούσε επίσης τις σωστές πολιτικές.

Η Μποτσουάνα προσφέρει εδώ και καιρό ασφαλή δικαιώματα ιδιοκτησίας και ένα σταθερό, σαφές φορολογικό καθεστώς. Σήμερα η De Beers υπολογίζει ότι η Μποτσουάνα διατηρεί τα τέσσερα πέμπτα των εσόδων από την Debswana, την κοινή τους επιχείρηση εξόρυξης, μέσω φόρων, δικαιωμάτων και μερισμάτων. Αλλού στην Αφρική, οι εταιρείες διστάζουν να επενδύσουν τεράστια ποσά όταν μπορεί να κατασχεθούν ορυχεία ή όταν οι φορολογικοί συντελεστές είναι ασταθείς. Η γειτονική Νότια Αφρική συγκαταλέγεται στις δέκα λιγότερο ελκυστικές χώρες του κόσμου για επενδυτές εξορύξεων, σύμφωνα με την δεξαμενή σκέψης Fraser Institute. Μεταξύ 2009 και 2018 η Αφρική προσέλκυσε μόλις το 14% των συνολικών δαπανών της βιομηχανίας για εξερεύνηση, παρότι περιείχε ίσως το 30% του ορυκτού πλούτου του πλανήτη.

Η Μποτσουάνα έχει ελαχιστοποιήσει την «ολλανδική ασθένεια», σύμφωνα με την οποία οι εξαγωγές πόρων προκαλούν άνοδο του τοπικού νομίσματος, καθιστώντας τις άλλες εξαγωγές λιγότερο ανταγωνιστικές. Διαχειρίστηκε την αξία του pula (το εθνικό νόμισμα που σημαίνει βροχή λόγω της σπανιότητας της) και δημιούργησε ένα κρατικό ταμείο. Πάρα πολλές αφρικανικές χώρες ξοδεύουν τα έσοδα από την διαχείριση των πόρων πριν καν φτάσουν. Στη Μποτσουάνα ένα ταμείο σταθεροποίησης βοηθά στην εξομάλυνση των κύκλων άνθησης και κατάρρευσης.

Η Μποτσουάνα πάλεψε σκληρά να διαφοροποιήσει τις εξαγωγές της και να ενισχύσει την παραγωγή. Τόσο η ανεργία (25%) όσο και η εισοδηματική ανισότητα (από τις χειρότερες στον κόσμο) είναι υψηλές. Τα διαμάντια εξακολουθούν να αποτελούν περισσότερο από το 80% των εσόδων από τις εξαγωγές. Ωστόσο, ενώ τα κράτη που βασίζονται στο πετρέλαιοόπως η Νιγηρία και η Αγκόλα έχουν σπείρει χρήματα σε βιομηχανικούς λευκούς ελέφαντες, η Μποτσουάνα έχει επενδύσει σε μελλοντικές πηγές πλούτου, συμπεριλαμβανομένης της εκπαίδευσης και των υποδομών. Νέες τεχνολογίες καθιστούν δυνατή την κοπή και τη στίλβωση διαμαντιών στη Μποτσουάνα και οι επενδύσεις σε εξειδικευμένο εργατικό δυναμικό θα της δώσουν την ευκαιρία να καρπωθεί τα οφέλη.

Το να αντιγράψει κανείς τη συνταγή της Μποτσουάνα δεν είναι απλό. Τα διαμάντια δεν είναι ένα τυπικό εμπόρευμα και δεν είναι μια τυπική αφρικανική χώρα. Χάρη σε μια τριάδα οξυδερκών αρχηγών που υπέβαλαν αίτηση στη Βρετανία πριν από περισσότερο από έναν αιώνα, η τότε Bechuanaland έγινε προτεκτοράτο, όχι αποικία. Έτσι απέφυγε μερικά από τα τραύματα του ιμπεριαλισμού. Η σύγχρονη κυβέρνησή της χτίστηκε σε σχετικά πλουραλιστικούς παραδοσιακούς θεσμούς.

Αυτό που είναι ανησυχητικό είναι υπό την παρούσα και την προηγούμενη κυβέρνηση, η Μποτσουάνα φαίνεται να έχει ξεχάσει τα μυστικά της δικής της επιτυχίας. Ο οικονομικός λαϊκισμός, ο προστατευτισμός και οι καταχρήσεις εξουσίας έχουν αρχίσει να διαβρώνουν την πρότερη ευοίωνη κατάσταση. Ωστόσο, η ιστορία του δείχνει ότι η σωστή χρήση των πρώτων υλών είναι πολύ σημαντική. Τα διαμάντια μπορεί να μην είναι παντοτινά, αλλά τα οφέλη της υγιούς πολιτικής μπορεί να είναι.