Δράση και προσωπική ευθύνη

Το περίφημο, 600 και πλέον σελίδων βιβλίο του λαμπρού Αυστριακού οικονομολόγου και στοχαστή Λούντβιχ φον Μίζες (1881-1973) «Η Ανθρώπινη Δράση», που ποτέ δεν έχει κυκλοφορήσει στα ελληνικά, εξηγεί μεταξύ άλλων, γιατί η δημιουργία πελατειακών σχέσεων και κρατικών εξαρτήσεων σε μια κοινωνία, είναι πηγή παρακμής και οικονομικής στασιμότητας. Κυρίως δε, γιατί υπονομεύει την καινοτομία και τη διάχυση της, εις βάρος της επιχειρηματικότητας. Να λοιπόν που στη σημερινή ελληνική συγκυρία το βιβλίο αυτό θα ήταν εξόχως επίκαιρο, τώρα που γίνεται λόγος για ψηφιακούς μετασχηματισμούς, τεχνητή νοημοσύνη και 4η βιομηχανική επανάσταση. Στο πλαίσιο αυτό, στις μέρες μας η γνώση και η συνακόλουθη κριτική σκέψη, σε συνδυασμό με την αίσθηση της προσωπικής ευθύνης, αποτελούν τις πιο βασικές προϋποθέσεις για δημοκρατία, ανάπτυξη και ευημερία. Συνθέτουν δε τον ιστό της επιχειρηματικότητας σε μια κοινωνία, η οποία θέλει να δημιουργεί, να προοδεύει και να αναπτύσσεται.

Η ανθρώπινη δράση όμως, ως κορυφαίος συντελεστής ατομικής αρχικά και συλλογικής στη συνέχεια ανάπτυξης και ευημερίας, προυποθέτει ελεύθερους, υπεύθυνους και σκεπτόμενους πολίτες, ικανούς να αναλαμβάνουν οι ίδιοι τις τύχες τους στα χέρια τους, στο πλαίσιο μίας κοινωνίας όπου ισχύουν και εφαρμόζονται κανόνες δικαίου. Υπό αυτή την έννοια, ο φιλελευθερισμός δεν είναι μία απλή πολιτική έννοια. Είναι επίσης μία φιλοσοφική προσέγγιση, που απελευθερώνει το άτομο μέσω της προσωπικής ευθύνης.

Από την πλευρά του, ο πολιτισμός εδράζεται στην γνώση. Υπάρχουν όμως δύο μορφές γνώσεως. Η επιστημονική, αφενός, η οποία επιτρέπει να κατανοούμε πώς κινείται ο κόσμος και με ποιον τρόπο οικοδομούνται θεσμοί και καταστάσεις και, αφ ετέρου, η ελεύθερη, που προωθεί την κριτική σκέψη και την ατομική δημιουργία.

Γίνεται ταυτοχρόνως αυτονόητο ότι η επιστήμη και η ανάπτυξή της προϋποθέτουν την ανθρώπινη ελευθερία. Χωρίς την τελευταία, ο Κοπέρνικος, ο Γαλιλαίος, ο Νεύτων, ο Δαρβίνος κ.α. δεν θα είχαν ποτέ υπάρξει και οι προσωκρατικοί φιλόσοφοι δεν θα είχαν θεμελιώσει τον ορθό λόγο βάζοντας τον μύθο στο περιθώριο. Περιττό ίσως να προσθέσουμε ότι, χωρίς την ελευθερία του λόγου και του σκέπτεσθαι, το Facebook, για παράδειγμα, θα ήταν επίσης ανύπαρκτο. Υποθέτουμε δε ότι στις ολοκληρωτικές κοινωνίες της λογοκρισίας και της ιδεολογικής απάτης, θα ήταν αδιανόητη η δημιουργία και ανάπτυξη της κινητής τηλεφωνίας και των «κοινωνικών μέσων» (socialmedia) δικτύωσης.

Τα πενήντα τελευταία χρόνια, στην Ελλάδα της πλαστής ευημερίας με δανεικά, κυριάρχησαν αντιφιλελεύθερες, αντιορθολογικές και αντιπαραγωγικές ιδέες, που εκ των πραγμάτων έφεραν την κρίση και την πτώχευση. Το απίθανο αυτό ιδεολογικό σύστημα και oi πρακτικές προεκτάσεις του, από το 1980 και μετά, απορρόφησε πάνω από 1.600 δις ευρώ επιδοτήσεις και δάνεια και το μόνο που κατάφερε ήταν να… πτωχεύσει. Αυτό το σύστημα δεν έχει μέλλον δεν προσφέρει προοπτική δεν ευνοεί τη δημιουργία, γιατί είναι εχθρικό προς τη φαντασία. Στη σημερινή κρατικοδίαιτη Ελλάδα, είναι ανάγκη όλοι να καταλάβουμε ποια είναι η αξία της ατομικής δράσης ως εργαλείου προσωπικής ευθύνης και δημιουργικής οικονομικής δραστηριότητας, για τη συλλογική πρόοδο και πολιτιστική αναβάθμιση.

Μέσα στο νέο αυτό περιβάλλον, πρωταρχικός είναι ο ρόλος της παιδείας και της προσαρμογής της σε νέες συνθήκες μάθησης, κυκλοφορίας των γνώσεων και σφυρηλάτησης των χαρακτήρων. Οι σημερινές κοινωνίες μετασχηματίζονται πολύ πιο γρήγορα σε σχέση με το παρελθόν και η ταχύτητα έχει κερδισμένους και χαμένους. Επίσης η συνεχής άνοδος της οικονομίας του Διαδικτύου προσφέρει ευκαιρίες σε νεαρά άτομα που μεγάλωσαν σε ψηφιακό περιβάλλον να αξιοποιούν πρωτόγνωρες ευκαιρίες. Πολλές σύγχρονες ανισότητες οφείλονται στον παράγοντα αυτόν. Είναι ζωτικό ως εκ τούτου η εκπαίδευση να ανοίγει δρόμους και όχι να κλείνει δυνατότητες στους πολλούς. Οι αλλαγές αυτές είναι συνεπώς αυτονόητο ότι θα πρέπει να συνεπάγονται και νέες πολιτικές αντιλήψεις.Το παρελθόν μπορεί να διδάσκει ,αλλά το μέλλον είναι αυτό που προσφέρει. Ας μη το ξεχνούν οι επαίοντες, αν θέλουν να συμβάλλουν στο κοινό καλό.