Ο πολιτισμός ως κορυφαίο ελληνικό κεφάλαιο

Τα τελευταία τέσσερα χρόνια, με αφετηρία τους εγκλεισμούς  λόγω Covid-19, είχα μια μοναδική ευκαιρία να παρακολουθήσω διαδικτυακά, στην Ελλάδα και το εξωτερικό πάνω από 80 ενημερωτικές εκδηλώσεις και διαδικτυακές συζητήσεις, μεταξύ των οποίων και διεθνείς παρουσιάσεις βιβλίων.

Πρόκειται για ρεκόρ το οποίο έχει όμως μεγάλη σημασία. Χάρη στο Διαδίκτυο στο οποίο δεν κυκλοφορούν μόνο ψέμματα, πνευματικά απορρίμματα και μίσος, μου δόθηκε η ευκαιρία να ακούσω κορυφαίους καθηγητές, επιχειρηματίες, συγγραφείς και επιστήμονες και απλούς πολίτες. Είχα τη μοναδική τύχη να συνειδητοποιήσω την απίστευτη γνώση που κυκλοφορεί στον κόσμο, μετατρέποντας την έννοια του «αεί διδασκόμενος» σε απέραντη ευτυχία. Το να μαθαίνει κανείς, είναι μοναδικό εργαλείο ζωής με νόημα. Απέκτησα την αίσθηση όμως, μετά από κάποιες εκδηλώσεις ότι είναι ταυτοχρόνως και πολύ καλό εργαλείο πολιτιστικού μάρκετινγκ, ιδιαίτερα στην εποχή μας που χαρακτηρίζεται από αλλαγές και ανατροπές σε επίπεδο συμπεριφορών, θεσμών και αξιών.

Συνειδητοποίησα ότι στη σημερινή ψηφιακή εποχή μας, η περίφημη ρήση του Ιμανουέλ Καντ το 1784, ήτοι 240 χρόνια πριν, «τόλμα να γνωρίζεις», αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο μιας γιγαντιαίας ανατροπής, που θα φέρει αντιμέτωπους τους γνωρίζοντες με τους μη γνωρίζοντες και μη ικανούς να μάθουν.

Μέσα σε αυτό το περιβάλλον, σε αντίθεση με την Ευρώπη και τις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής, είναι εντυπωσιακή η προσπάθεια που κάνει η Κίνα, να προβάλλει την όντως θεαματική  οικονομική της ανάπτυξη με τον πανάρχαιο πολιτισμό της και τις διάφορες φιλοσοφικές πτυχές του τελευταίου.

Για παράδειγμα παρακολούθησα τρεις εκδηλώσεις με θέμα τη σημασία της φιλοσοφίας του Κομφούκιου στην άσκηση ηγεσίας και τη συνεισφορά που η κινεζική ιατρική μπορεί να έχει στους σύγχρονους τρόπους διατροφής. Και από την άποψη αυτή είναι εντυπωσιακά τα επιτεύγματα της σύγχρονης κινεζικής γεωργίας, σε τομείς που η δυτική ανοησία και πολιτική ασυναρτησία απορρίπτουν (βιοτεχνολογία, γενετική κλπ)  και υποβαθμίζουν στο όνομα μιας δήθεν  προόδου.

Επισημαίνω δε ότι σε μία από τις εκδηλώσεις αυτές, αισθάνθηκα πολύ άσχημα, όταν άκουσα δυο από τους εισηγητές να παρουσιάζουν και να αναλύουν τη συμβολή του Κομφούκιου στην Ανατολή και του Σωκράτη στη Δύση στην ανάπτυξη του ηγετικού πνεύματος και στην αναζήτησή για τον άνθρωπο, μεθόδων και τρόπων που προάγουν τα άτομα και τις κοινότητες που αυτά σχηματίζουν.

Στο πλαίσιο αυτό, οι διοργανωτές των σχετικών εκδηλώσεων, έδωσαν έμφαση στη σημασία που ο Κομφούκιος έδινε στην έννοια των λέξεων. Για τον Κινέζικο φιλόσοφο, η καθαρή σκέψη και η καλή ηγεσία πηγαίνουν χέρι – χέρι.

Κύριο στοιχείο της καθαρής σκέψης, όπως πιστεύει, είναι αυτό που αποκαλεί ορθή χρήση των ονομάτων – των λέξεων που χρησιμοποιούμε για να καταδείξουμε αντικείμενα της σκέψης, όπως είναι οι λέξεις με τις οποίες ξέρουμε, αναφερόμαστε ή απευθυνόμαστε σε ένα πρόσωπο, ζώο, τόπο ή πράγμα. Όμως ο Κομφούκιος δεν προ­τρέπει να παλεύουμε για την ακρίβεια χάριν μόνο της ακρίβειας. Αυτό που επιδιώκει είναι η διαύγεια της έκφρασης, όχι η σχολαστική ακρίβεια. «Αρκεί», λέει, «να μεταδίδει το νόημα η γλώσσα που χρησιμοποιείς».

Ουσιαστικά, είναι ένας πρακτικός στοχαστής, οι σκέψεις του οποίου εξακολουθούν να αποτελούν χρήσιμη τροφή προβληματισμού. Υπό αυτή την έννοια, στη σημερινή ψηφιακή εποχή, το ερώτημά μας είναι: ποιο ρόλο θα μπορούσε να παίζει σε οικονομικό επίπεδο, με στήριξη των ευρωπαϊκών θεσμών, η προσωκρατική φιλοσοφία και οι διάδοχοι της.

Στην Καθημερινή της 10ης Απριλίου 2022 ο καθηγητής Φιλοσοφίας του ΕΚΠΑ κ.Παύλος Καλλιγάς, υπογραμμίζοντας τη θλιβερή πολιτιστική εσωστρέφεια που επικρατεί στη χώρα μας, μεταξύ άλλων έγραφε:

«….Όταν ο Ρωμαίος ποιητής Οράτιος έλεγε ότι «η κατακτημένη Ελλά­δα κατέκτησε τον απολίτιστο κα­τακτητή της και έφερε τις τέχνες στο αγροίκο Λάτιο», ίσως ποτέ να μη φανταζόταν ότι μια ημέ­ρα θα υπήρχαν Έλληνες που θα μετάνιωναν γι’ αυτό.Σήμερα είναι η κατάλληλη εποχή από πολλές πλευρές την κατάσταση αυτή να την αλλάξουμε. Η Ελλάδα έχει όλα τα πνευματικά εφόδια, να γίνει τόπος παραγωγής πλούτου όχι μόνον πουλώντας ήλιο και θάλασσα, αλλά ανοίγοντας την πόρτα και σε νέες γνώσεις.

Μέσα σε αυτό το νέο τεχνολογικό περιβάλλον, όπου τεχνητή νοημοσύνη και ευρεία κυκλοφορία γνώσεων προσφέρουν τεράστιες δυνατότητες προόδου, οι ταχύτατα μεταβαλλόμενες ψηφιακές τεχνικές, θα μπορούσαν να αποτελέσουν το εφαλτήριο και για μια οικουμενική προβολή του ελληνισμού, σε μια εποχή όπου «πολιτιστικό» πρόβλημα της Ευρώπης είναι η διαγραφή και ακύρωση της ιστορίας της, που θέλουν να ξαναγράψουν οι εσωτερικοί και εξωτερικοί εχθροί της